مثلاً ممکن است اول سال تحصیلی متوجه شویم که دبیر خوب ریاضیِ سال قبل از مدرسهی ما رفته و حالا کسی که قبلاً برخورد ناخوشایندی با او داشتهایم، دبیر ریاضی ما شده است؛ یا مثلاً بهدلیل اثاثکشی ناچار مدرسهمان عوض شده باشد و دیگر دوستان قبلی را در مدرسه نبینیم یا...
ما در زندگی و بهویژه در روزهای آغاز سال تحصیلی به توانمندیهایی نیاز داریم که با کمک آنها خود را نیرومند کنیم تا در مواجهه با مسائل و مشکلات احتمالیِ پیش رو بتوانیم درست تصمیم بگیریم و درست رفتار کنیم.
ما باید تابآوری را در خود تقویت کنیم و یادمان باشد که تابآوری همان تحملکردن نیست.
در این زمینه با «بصیر مقدسیان»، معلم و پژوهشگر توانمندیهای نوجوانان، به گفتوگو مینشینیم تا برای خوانندگان دوچرخه از تابآوری بگوید.
- نوجوانان در شروع سال تحصیلی جدید لازم است چه توانمندیهایی را در خود تقویت کنند؟ مخصوصاً که بعضی از آنها ناچارند وارد فضای آموزشی تازهای شوند و در برخی موارد دچار تنش میشوند.
این دو حالت تغییر و تنش، دو مسئلهی متفاوت است، اما اشتراکی هم دارد. در هردو حالت بچهها احساس خوبی ندارند اگر از آنها بپرسی حالتان چهطور است و معمولاً جواب میدهند که خوب نیستیم.
امسال باز هم با معلمی کلاس دارد که پارسال با او مشکل داشته و یا دوست و همکلاسی خوبش از مدرسه رفته و... در این وضعیت، نوجوان باید قابلیت تابآوری خود را بالا ببرد. تابآوری موضوع مهمی است و نوجوانان در بسیاری از لحظههای زندگی به تابآوری نیاز دارند.
- تابآوری چیست؟
منظور از تابآوری این است که فرد در موقعیتهای تنشزا، از میدان در نرود و رشتهی زندگی از دستش بیرون نرود و عملکرد خودش را همچنان حفظ کند و البته نکتهی مهم این است که نوجوانان مفهوم تابآوری را درک کنند.
- آیا تابآوری همان تحملکردن است؟
تابآوری به معنای تحملکردن نیست؛ این نیست که در وضعیت نامناسب قرار بگیریم و بگوییم همین است که هست.
تحملکردن به معنای قورباغهی پخته است که قورباغه را در ظرف آبی روی گاز میگذارند و نمنم دمای آب بالا میرود و قورباغه در همان شرایط میماند و در آب میپزد؛ اما اگر او را در آبجوش میانداختید بالا میپرید و نجات پیدا میکرد. این همان تحملکردن است که با تابآوری متفاوت است، اگر تحمل کنیم میشویم قورباغهی پخته.
تابآوری این است: من هدفی در ذهن دارم، برای هدفم تلاش میکنم. در مدرسه درس میخوانم که موفق باشم یا رابطهام با دوستانم برایم مهم است، دوست دارم انسان اجتماعی و شادی باشم و هر هدف دیگری... حالا مانعی بر سر این راه پدید آمده، من نباید عملکردم را تغییر بدهم و منفعل بشوم، بلکه باید همان کار و رفتاری را انجام بدهم که اگر حالم بد نبود، انجام میدادم. اگر حالم خوب بود درس میخواندم، با دوستانم حرف میزدم و... حالا که حالم بد است، همان رفتارها را ادامه بدهم تا احساسات منفی نتوانند سد راه من شوند. این تابآوری است.
- آیا فرمول و تکنیک خاصی برای بالا بردن تابآوری وجود دارد؟
این یکی از بزرگترین موضوعاتی است که در حوزهی آموزش و پرورش روی آن کار و تحقیق میشود.
دنیا درگیر جنگ و نوساناتی است که حال آدمها را خراب میکند، آدمها باید در این حال خراب، زندگی را ادامه بدهند. تا به حال مدلهای گوناگونی ارائه شده است و روانشناسان مثبتنگر و روانشناسان کلاسیک در اینباره نظرهایی دادهاند، اما در نهایت دو مورد را که عملیاتیتر و کاربردیترند، برای شما میگویم.
مورد اول «روابط» است. وقتی روابط عمیق و با کیفیت و صمیمی با افرادی داشته باشید که البته هرچه تعدادشان بیشتر باشد بهتر است، اما عمق و کیفیت دوستی خیلی مهم است. چون اگر دوستان زیادی داشته باشم اما با یک نفر هم دوستی عمیق نداشته باشم، بیفایده است و منجر به تابآوری نمیشود.
اما رابطهی عمیق با خانواده، دوستان و اقوام و... نشان میدهد که تابآوری دارم. افرادی که در کوه، صعود سخت دارند، با تیم میروند. ممکن است در کل مسیر هیچ جایی نیاز به کسی پیدا نکنند، اما همین همراهی روحیهشان را برای مقابله با سختیها بالا میبرد و انعطافپذیریشان را افزایش میدهد.
مورد دوم هیجانهای مثبت هستند به معنی هر آن چیزی که برای ما خوشایند است، اما نه به معنای لذتهای جسمانی، چون مثلاً وقتی شما غذای خیلی خوبی میخورید این برایتان هیجان مثبت ندارد.
اثری که هیجان مثبت میگذارد و ما را تابآور میکند، با خوردن غذای خوب به دست نمیآید! هیجان مثبت به معنی حالتهای خوشایندی است که تجربه میکنیم و احساس مانایی دارد. مثلاً فیلمی میبینید که پرداخت و داستانش خوب است و معانی خوبی دارد، کلی خلاقیت به ذهن شما میرساند و میتوانید ساعتها دربارهی آن صحبت کنید.
وقتی نسبت هیجان مثبت به منفی بالا برود، تابآوری و شکوفایی بیشتر میشود. وقتی هیجان مثبت مثل آگاهبودن، غرور، شگفتی، امید و مهرورزی زیاد شد، تابآوری بیشتر میشود.
- و در آخر...
تابآوری بسیار گسترده است برای اینکه ابزاری است برای زندگی خوب؛ اما همین تابآوری محصول فرآیندهایی است که از سبک زندگی فرد و آنچه که در زندگی یاد گرفته، نشئت میگیرد.
با اینحال تا مدت زیادی در دنیای روانشناسی میگفتند که هیجانها زودگذرند و ما باید دربارهی احساسهای پایدار صحبت کنیم، اما نظریههای جدید روانشناسی میگویند که درست است این هیجان زود میگذرد، اما اثرش باقی میماند.
9943610