کمی پس از آنکه خبرگزاری تسنیم به نقل از نصرالله جهانگرد، معاون وزیر ارتباطات نوشت: تلگرام انتقال سرورهای خود را به ایران پذیرفته و برای این کار ضرب‌الاجلی نیز تعیین شده، هم خودش و هم وزیر ارتباطات این موضوع را تکذیب و اعلام کردند که در حال مذاکره برای انتقال سرور‌ها هستند. معاون وزیر ارتباطات در واکنش به صدای ضبط‌شده‌اش درباره انتقال سرور‌ها به ایران به خبرگزاری مهر گفت: «من هنوز زنده‌ام و در مورد این خبر قرار نیست که بازجویی پس بدهم. در حال مذاکره با سرویس‌هایی مانند تلگرام و سایر سرویس‌های خارجی هستیم که سرورهای خود را به ایران منتقل کنند، اما هنوز نپذیرفته‌اند و البته من در جریان مذاکره نیستم تا آخرین وضعیت را اعلام کنم.»

محمود واعظی نیز در واکنش به انتشار این خبر بدون اعلام جزئیاتی بیشتر از این مذاکرات گفت:«در حال رایزنی در این خصوص هستیم و باید نحوه بهره‌برداری از این شبکه اجتماعی خارجی در ایران بررسی و تعیین شود. هنوز نتیجه نهایی در این خصوص اتخاذ نشده است. ضرب‌الاجل خاصی هم نبوده و کمتر از یک هفته است که با این مشکل مواجه شده‌ایم که در حال مذاکره و حل مشکل هستیم.»

کمی بعد هم پاول دورف، مدیرعامل تلگرام تاکید کرد هیچ‌یک از سرورهایش را به ایران منتقل نخواهد کرد. این برای چندمین بار است که خبر انتقال سرورهای تلگرام به ایران منتشر و بلافاصله تکذیب می‌شود. چرا وزارت ارتباطات اصرار دارد خود را در حال نتیجه گرفتن در این موضوع نشان بدهد؟ آیا اصولا چنین انتقالی امکان‌پذیر است؟ سرانجام تلگرام در ایران چه خواهد شد؟ این گزارش پاسخ‌های کوتاه و فوری به این سؤال‌ها داده است.

• داستان انتقال

مهم‌ترین خبر مشابه درباره انتقال سرورهای تلگرام به ایران سال گذشته در همین روزها مطرح شد. مرداد سال‌95 و پس از انتشار خبری در این زمینه، یک کاربر ایرانی در توییتر درباره انتقال سرورهای تلگرام به ایران و شرکت «افرانت» از مدیرعامل این شرکت سؤال کرد. پاول دورف هم در پاسخ نوشت که اصلا نمی‌داند «افرانت» چیست و این خبرها از کجا می‌آید.او بعد‌ها هم تأکید کرد که حاضر نیست اطلاعات تلگرام را در اختیار مقامات ایرانی بگذارد، اما چرا این موضوع برای ایران اهمیت دارد؟

سال گذشته 8خرداد و در جلسه عالی شورای‌عالی فضای مجازی که با ریاست حسن روحانی، رئیس‌جمهور برگزار شد، این شورا تصویب کرد که تمام شرکت‌های خارجی پیام‌رسان فعال در ایران یک سال فرصت دارند همه اطلاعات و فعالیت مرتبط با شهروندان ایرانی را به داخل کشور منتقل کنند. به این ترتیب حالا این فرصت یک‌ساله تمام‌ شده و به روایتی فعالیت شرکت‌های خارجی که سرورهای‌شان را به ایران منتقل نکرده‌اند، غیرقانونی است. این ممکن است ابزاری برای منتقدان فعالیت‌ها و سیاست‌های دولت در استفاده و مدیریت این نرم‌افزارها باشد. مهم‌ترین منتقد دولت در این زمینه حالا دستگاه قضایی و دادستانی است که اختلاف‌شان روزهای گذشته بالا هم گرفت. دستگاه قضایی می‌گوید که فهرست چندین هزار کانال غیرقانونی را برای مسدود شدن به این وزارتخانه داده اما آنها اقدامی نکرده‌اند. مسئولان وزارتخانه اما می‌گویند اصلا چنین فهرستی را دریافت نکرده‌اند. آیا نمی‌توان متصور بود چنانچه دغدغه‌های دستگاه قضایی در این مورد حل نشود، به استناد همان مصوبه، تلگرام را در کشور فیلتر کند؟ چنین اتفاقی حتما خواسته دولت نیست و برایش هزینه خواهد داشت؛ شاید به همین دلیل است که گاهی انتشار اخباری درباره توافق با تلگرام منتشر می‌شود تا زمان بیشتری در رسیدگی به این موضوع خریده شود!

• اما و اگر‌های انتقال

آیا انتقال سرور‌ها به ایران شدنی است؟ تصور عموم ما از سرورهای تلگرام شاید چند اتاق پر از دستگاه‌های بزرگ باشد که جابه‌جایی آنها هم خیلی سخت نخواهد بود. یک کارشناس فناوری اطلاعات دراین‌باره می‌گوید: «این حتما تصویر درستی نیست. انتقال سرورهای نرم‌افزاری به وسعت تلگرام به این راحتی‌ها شدنی نیست؛ هر چند کار محالی هم نیست، اما این کار مهم‌تر از موانع فنی، موانع دیگری هم دارد.»

محمد احمدوند این «موانع دیگر» را چنین توضیح می‌دهد: «مدیران تلگرام نگران اتفاق‌های پس از ورود سرورها به ایران هستند؛ اینکه سلیقه‌هایی دستور فیلتر شدن برخی کانال‌ها را خواهند داد که مطابق میل آنها نیست. دلیلش هم این است که استاندارد‌های ما با آنها یکی نیست. مدیران تلگرام درمورد برخی مصادیق جرم مثل جوک‌های غیراخلاقی با ما هم‌عقیده نیستند. درحالی‌که ما آن را غیرقانونی و غیراخلاقی می‌دانیم. علاوه بر مصادیق و محتوای مستهجن، ما درباره مواردی مانند تروریسم نیز با هم اختلاف داریم. آنها با قواعد شفاف کشورهای اروپایی در این زمینه کنار می‌آیند اما با ما اختلاف‌نظر دارند برای همین حاضر به همکاری نیستند.»

احمدوند البته می‌گوید: منهای این موارد به لحاظ اقتصادی انتقال سرورها به داخل ایران، هم به سود کاربران و هم به سود مدیران تلگرام است. چراکه هزینه نگهداری سرورها و جابه‌جایی داده‌ها برای این شرکت به‌طور معناداری کاهش پیدا خواهد کرد و برای کابران نیز ارسال و دریافت اطلاعات بسیار ارزان‌تر تمام خواهد شد.

دکتر علیرضا پورابراهیمی، عضو هیأت علمی دانشگاه و متخصص فناوری اطلاعات با تأیید آنچه احمدوند گفته، می‌گوید: «استقرار سرورهای نرم‌افزارهای پرکابرد در کشورهای دیگر امر طبیعی است و حتی در اروپا قوانین سختگیرانه‌ای دراین‌باره وجود دارد. این موضوع هم از نظر امنیتی مورد توجه کشورها و از نظر اقتصادی مورد توجه شرکت‌هاست.»

این اتفاق اگر بیفتد، در جریان انتقال داده بین کاربر و تلگرام اصلا پای شرکت ارتباطات زیرساخت به ماجرا باز نخواهد شد تا بخواهد هزینه بیشتری برای طرفین داشته باشد اما به‌نظر می‌رسد تلگرام حاضر است پول بیشتری بدهد ولی همچنان سرورهایش بیرون از ایران بماند.

• نرم‌افزار روسی برای کاربران ایرانی

درباره تلگرام آمار دقیقی وجود ندارد چون کلید تلگرام دست کسی است که به ما آمار نمی‌دهد. اما گفته می‌شود 40میلیون ایرانی از تلگرام استفاده می‌کنند. پاول و نیکلای دورف، دو برادر روسی هستند که برای ما تلگرام را ساخته‌اند و حالا از اسرار دست‌کم 40میلیون ایرانی چیزهایی می‌دانند که حتی خود این 40میلیون هم از آن بی‌خبرند. اینکه ایرانی‌ها چه موسیقی‌ای گوش می‌کنند، چه صفحه‌هایی را دوست دارند، در گروه‌های خصوصی، خانوادگی، کاری و دوستانه‌شان به هم چه می‌گویند و خیلی چیزهای دیگر. شاید عجیب باشد اما آنها احتمالا می‌دانند این 40میلیون نفر شب‌ها چه ساعتی می‌خوابند و صبح‌ها کی بیدار می‌شوند. همه این اطلاعات دست آنهاست و دست‌شان می‌ماند. بیش از ۸۰ درصد از کاربران تلگرام ایرانی‌اند و آن ۲۰ درصد دیگر هم اکثراً ایرانی‌های مقیم کشورهای دیگر هستند.