انتخابات مجلس نمایندگان (مجلس سفلی) و مجلس های محلی تاجیکستان روز یکشنبه برگزار شد. بر اساس آخرین نتایجی که 'رییس کمیسیون مرکزی انتخابات و رای پرسی جمهوری تاجیکستان' منتشر کرده است، بیش از 3 میلیون و 790 هزار نفر، یعنی 87 درصد از واجدان شرایط، در رای گیری شرکت کردند. تا این لحظه، حزب خلق دموکرات تاجیکستان 65 درصد، حزب اگرری (کشاورزی) حدود 12 درصد، حزب اصلاحات اقتصادی 7.6 درصد، حزب کمونیست 2.5 درصد، و نهضت اسلامی تاجیکستان 1.5 درصد از آرا را به دست آورده اند.



روند انتخابات در این کشور، بلافاصله پس از اعلام نتایج اولیه، از سوی ناظران اروپایی به چالش گرفته شد و آنان شیوه برگزاری انتخابات را به پرسش گرفتند.



در بیانیه ای که بر اساس یافته های ناظران دفتر بنیادهای دموکرات و حقوق بشر (OSCE) و پارلمان اروپا (PA) منتشر شد، آزادی مشارکت در انتخابات برای مخالفان دولت، تایید شده است. اما این بیانیه، فضای سیاسی در تاجیکستان را به اندازه کافی باز و آزاد ارزیابی نمی کند.



در بخشی از این بیانیه آمده است: گرچه امکان انتخاب میان اندیشه های سیاسی گوناگون وجود داشت، اما رقابت های انتخاباتی در فضایی کنترل شده و بر اساس مقرراتی انجام شد که امکانات نامزدها برای برگزاری اجتماع ها و نشست های انتخاباتی را محدود می کرد. در جریان رقابت ها، تفکیک میان حزب حاکم و دولت اغلب دشوار می شد که این، با الزامات OSCE در تقابل است.



در بخش دیگری از این بیانیه می خوانیم: پوشش نامتوازن اخبار مربوط به نامزدان از رسانه های دولتی، انتشار گزارش های منفی درباره حزب 'نهضت اسلامی تاجیکستان' (حزب مخالف دولت) و برگزار نشدن مناظره ها و بحث های جدی انتخاباتی، امکان آشنایی رای دهندگان و انتخاب آگاهانه را تا اندازه زیادی محدود کرد.



بیانیه OSCE و پارلمان اروپا به گزارش هایی از تخلف در برخی حوزه های رای گیری نیز اشاره می کند.



اکنون پرسش این است که آیا باید انتخابات اخیر تاجیکستان را گامی به سوی دموکراسی دانست یا شکستی برای مردم سالاری؟



واقعیت این است که پاسخ به این پرسش، به زاویه دید ناظران بستگی دارد. اگر با معیارهایی که در دموکراتیک ترین کشورهای جهان رایج است بخواهیم سخن بگوییم، همه موارد ذکر شده در این بیانیه، نکاتی منفی است و چنین انتخاباتی جای نقد فراوان دارد.



حال اگر انتخابات پارلمانی تاجیکستان را در فضای واقعی و با توجه به تاریخ دموکراسی تاجیکستان در یکصد سال اخیر بسنجیم، به نتیجه ای متفاوت خواهیم رسید.



سرزمین تاجیکستان و دیگر جمهوری های اتحاد جماهیر شوروی در سراسر قرن بیستم اصولا چیزی به نام تحزب و تشکل های سیاسی را تجربه نکرده بودند. حزب در اتحاد جماهیر شوروی، شامل حزب کمونیست، آنهم با تشکیلات بسته و کنترل شده ای بود که از سوی مسکو هدایت می شد.



همین فضا به عنوان میراث تفکر شوروی، به جمهوری هایی که از آن استقلال یافتند نیز رسید.



در سال 1991، یعنی در آغاز استقلال جمهوری تاجیکستان، فقط 4 روزنامه و یک شبکه تلویزیونی در این کشور وجود داشت و تنها خبرگزاری تاجیکستان نیز متعلق به دولت بود. افزون بر این، به دلیل شیوه حکومت در اتحاد جماهیر شوروی، حزب و گروه سیاسی به معنای امروزی اش در تاجیکستان وجود نداشت. اصولا جنگ خانمان سوز داخلی (1992 تا 1997) در تاجیکستان به این دلیل آغاز شد که گروه های بومی غرم و بدخشان تصور می کردند که بیشتر اعضای دولت 'رحمان نبی اف' را ساکنان کولاب و خجند (لنین آباد سابق) تشکیل داده اند و اهالی غرم و بدخشان، استحقاق دارند تا سهم بیشتری از قدرت داشته باشند. اما چون این گروه ها تصوری از فعالیت حزبی و رقابت سیاسی نداشتند، کار به جنگ داخلی کشید و ده ها هزار شهروند تاجیک قربانی فضای به ارث رسیده از شوروی سابق شدند.



آن فضا، از زمان امضای پیمان صلح در تاجیکستان، تا امروز ، روز به روز بهتر شده است. امروز، حدود 3 هزار حزب، تشکل، گروه سیاسی و سازمان مردم نهاد (NGO) در تاجیکستان فعالیت می کند و حدود 500 روزنامه و مجله در این کشور چاپ می شود که 60 درصد از آنها خصوصی هستند و به دولت وابستگی ندارند. همچنین کشور تاجیکستان، اکنون حدود 40 شبکه تلویزیونی خصوصی و تنها 4 شبکه تلویزیونی دولتی دارد.



تاجیکستان کشوری است که مسیر توسعه اقتصادی را می پیماید و با همان سرعتی که در اقتصاد، گام به گام، پیش می رود، باید توسعه سیاسی را نیز تجربه کند. الگوهای موجود نشان می دهد که 'آزادی سیاسی' بدون 'توسعه سیاسی و فرهنگی'، نتیجه ای جز هرج و مرج و ناامنی نخواهد داشت. نمونه اش، کشور آلمان نازی است که در آن، هیتلر و حزب نازی کاملا از مسیرهای دموکراتیک به قدرت رسیدند و سپس یکی از نمونه های معروف دیکتاتوری و نژادپرستی را در کشورشان حاکم کردند.



نمونه دیگر ، کشور عراق است که ناگهان از دیکتاتوری صدام حسین به دورانی وارد شد که در آن، یک قانون اساسی مدرن، پایه های دموکراسی را ظاهرا باید تقویت می کرد. اما چون فرهنگِ سیاست ورزی و رقابت حزبی در این کشور جا نیافته بود، پس از خروج آمریکاییان و برگزاری اولین انتخابات آزاد در این کشور هیچ گروه بازنده ای حاضر نبود پیروزی رقیب را به رسمیت بشناسد و به حقوق او احترام بگذارد و از اینرو مدتها کشور بدون نخست وزیر و دولت رسمی اداره می شد تا بالاخره نوری المالکی موفق به تشکیل کابینه شد.



البته وضعیت تاجیکستان بسیار بهتر از برخی کشورهای دیگر است. دستکم تاجیکان امروز با امنیت خاطر، قدم به خیابان می گذارند. اما نباید فراموش کنیم که تاجیکستان از جنوب، از سوی شبه نظامیان بنیادگرا در افغانستان و از شمال، از سوی شبه نظامیان بنیادگرا در 'وادی فرغانه' تهدید می شود.



سخن آخر اینکه تاجیکستان، امروز در حال توسعه اقتصادی است. رشد اقتصاد این کشور در سال های 2011، 2012 و 2013 میلادی، پیوسته حدود 7.5 درصد بوده است. مردم تاجیکستان سزاوار اند که از توسعه سیاسی هم زمان با رشد اقتصادی برخوردار باشند و همواره به دنبال آرمان هایی بهتر باشند تا بتوانند پیشرفت کنند. اما این کار را خوب است بدون شتاب و بویژه، بدون توجه به تبلیغات رسانه ای و سیاسی غرب انجام دهند.



ملت تاجیکستان نباید سرنوشت گرجستان را از یاد ببرد. غربی ها با فشار تبلیغاتی و سیاسی فراوان، در این کشور شمال قفقاز، انقلاب نارنجی به راه انداختند و پس از آن به این دستاورد خود، بالیدند. اما درست زمانی که گرجستان مورد تهدید نظامی و امنیتی قرار گرفت، کشورهای غربی به صورت جمعی پشت تفلیس را خالی کردند.



مردم تاجیکستان، شاید بهتر باشد که ضمن فراموش نکردن آرمان های خود برای توسعه سیاسی و آزادی های مدنی، الگویی منطقی و عملگرایانه را در پیش بگیرند و از کنش های مبتنی بر امیال کشورهای دیگر که ممکن است به بهای برهم زدن امنیت و اقتصادشان تمام شود، بپرهیزند. البته تاجیکان تا امروز هم ظاهرا همین روندِ منطقی را دنبال کرده اند.



زمان رضاخانی



آساق2**9163 **1446