نقش بریکس در گذشته

بریکس سازمان نوظهوری متشکل از کشورهای روسیه، چین، هند و برزیل  است و بر اساس یک تفاهم بین المللی جهت مدیریت بخشی از اقتصاد جهانی تشکیل شده است. هدف این کشورها بیشتر بر حوزه ی اقتصاد و فولاد بوده است. کشورهای عضو بریکس بیشترین نقش را در تولید و فروش بازار جهانی فولاد به عهده داشتند و برزیل، به عنوان سردمدار هدایت و مدیریت این بخشی از گروه کشورهای تولید کننده فولاد، نقش مهمی داشت.

لذا بعد از گذشت چند سال، گروه کشورهای بریکس توسعه پیدا کرد و در سایر مسائل مثل انرژی، بانکداری و سایر مسائل بین المللی مورد توجه قرار گرفت. بعد از مجامع جهانی و گروه جی 8 و جی 20 ، بریکس هم در حال حاضر در عرصه بین المللی دارد فعالیت می کنند و به عنوان یک قدرت جهانی در حال حضور است.

در واقع اسم خود بریکس متشکل از اسم های حروف اول برزیل، هند، روسیه، آفریقای جنوبی و چین است و تشکل بریک، بعد از اینکه کشور آفریقای جنوبی به این مجموعه اضافه شد، به بریکس تغییر نام پیدا کرد.

گروه بریکس از لحاظ جمعیتی، نصف جمعیت جهان  را داراست و از نظر توان  اقتصادی این گروه حدودا 28 در صد اقتصاد جهان را دارد. هم چنین تولید ناخالص داخلی این گروه در سال 2012 تقریبا 6/13 دهم تیلیارد دلار بوده است. این امر نشان دهنده ی توسعه ی زیاد است.

در این بین با توجه به اینکه اقتصاد آمریکا نفوذ و تاثیر گذاری مهمی در کشورهای جهان داشته، کشورهای عضو بریکس، جهت رقابت و حضور در بازار جهانی و عدم توجه به آمریکا، این گروه را تشکیل دادند. لذا هدفی که این گروه اعلام کرده، بیشتر حمایت و اعتقاد به وحدت کشورهای در حال رشد  است. بیشترین هدف بریکس به عنوان حافظ صلح و کمک به کشورهای در حال توسعه و همسویی برای از بین بردن شکاف طبقاتی بین کشورها  بوده است.

اهمیت ششمین نشست گروه بریکس در برزیل

هم زمان با رکود اقتصادی در جهان و مشکلات پیش آمده برای خیلی از کشورهای اروپایی و آمریکا، کشورهایی عضو بریکس کمترین مشکل را در این بحران اقتصادی جهانی داشتند. مثلا برزیل مشکل کمتری داشت، روسیه هم اینگونه بود و چین یکی از کشورهای حامی برای خروج از این بحران بود.

بریکس در واقع یک سازماندهی اقتصادی نوین براساس تفاهم و مسائل مشترک کشورها می باشد. این گروه بعد از 25 سال توانسته جای خود را باز کرده، تورم را پایین بکشد و در کشورها بنگاه های زود بازده ایجاد و... کند. کشورهای عضو بریکس در 30 سال گذشته توانسته اند به توسعه دست یابند و از کشور جهان دومی به جهان اولی تبدیل شوند. این امر خود نشان دهنده ی این است که کشورهایی که عضو بریکس بودند، توانستند مسیری جدا برای توسعه خود در نظر بگیرند و این مسیر توانسته آنها را موفق کند. 

رویکرد اعضا به بریکس:

هند و علایق برای حضور در بریکس : هدف هند، توسعه طرح تحول اقتصادی خود بوده است. هند از اوایل 1990 سیاست تحول اقتصادی و مبارزه با فساد و توسعه رشد اقتصادی را در نظر گرفت و از سال 1990 در راستای خصوصی سازی و استفاده از تمام پتانسیل های کشور، جهت توسعه کشور، سیاستی توسعه ای را در پیش گرفته است.

هند با ایجاد اتحادی در بین 5  کشور با تبادل تجربیات، توانسته به نتایج  و پیشرفت خوبی  برسد و اکنون به عنوان یک قطب تکنولوژی اقتصادی جهان در حال قدرت است.

اهداف چین در بریکس: چین به عنوان کشوری در حال توسعه، به  دنبال شرکای جدید برای خود می باشد. کشوری که آمریکا و اروپا رقیب آن هستند و سعی دارند به نوعی توسعه اش را مدیریت کنند. به همین خاطر چین به دنبال شرکایی در راستای ارتباطات خود می گردد تا بتواند توسعه پیدا کند. لذا چین با کشورها  تعاملاتی داشته  و توانسته توسعه بیشتری پیدا و رشد خود را تسریع دهد و بازارهای جدیدی پیدا کند و شرکای جدیدی در صحنه بین المللی داشته باشد. این امر خود موفقیت بزرگی برای چین بوده است.

آفریقای جنوبی و عضویت در بریکس: آفریقای جنوبی  به دنبال توسعه یافتگی است و در شرایط فعلی سعی دارد در راستای منافع ملی، تولید ناخالص داخلی و رشد اقتصادی، خود را توسعه داده و در صحنه بین المللی حضور داشته باشد. آفریقای جنوبی آخرین عضو گروه بریکس است. یعنی با توجه به موفقیت کشورهای بریکس در صحنه بین المللی و توسعه ی کشور خود، آفریقای جنوبی مایل به عضویت در این گروه بود و با شرایطی که در آفریقا داشت، توانست در این  گروه عضو شود.

این امر موفقیت خوبی برای آفریقای جنوبی بود. آفریقای جنوبی بعد از عضویت در بریکس و تبادل با 4 کشور دیگر آن، توانسته در بخش سرمایه گذاری داخلی و رشد ناخالص تولید ملی و در بحث مدیریت صادرات جهانی و بخش خصوصی سازی موفقیت داشته باشد. این امر با توجه به آمار بانک جهانی، نشانگر روند رو به رشد و توسعه اقتصادی آفریقای جنوبی  است.

اهداف عضویت  روسیه در گروه بریکس: روسیه بعد از فروپاشی شوروی دچار سردرگمی اقتصادی بود. چون اقتصاد عامل فروپاشی شوروی شد و اقتصاد ورشکسته و فاسد دوران رژیم شوروی سابق، باعث شد روسها بعد از فروپاشی شوروی سعی کنند با مشکلات باقی مانده از شوروی دست و پنجه نرم کنند.

بعد از فروپاشی شوروی، روسیه بدترین وضعیت اقتصادی را از نظر تولید داخلی داشت. مسکو از نظر جهانی و رقابت با اروپایی ها و فشار اقتصاد جهانی بر روسیه، یک دهه مشکلات داشت، اما با تشکیل سازمان بریکس و عضویت 5 قطبی کشورها، روسیه جان تازه ای گرفت و توانست این مشکلات را به تدریج کنار بگذارد و از تجربیات این کشورها در ورود به جامعه تجارت جهانی بهره گیرد.

در این حال روسیه با دارا بودن مواد خام، ذخایر نفتی، گازی و معدنی و توانمندی تکنولوژی، با رویکرد تبادل اقتصادی و تجاری و فنی توانست خود را وارد بازار جهانی کند و اصول تجارت را یاد گرفته و کشوری قدرتمند گردد. یعنی هر چند روسیه از  جی 8 ( به خاطر مسائل اوکراین ) اخراج شد، اما واقعیت این است که روسیه  قدرتی جهانی است و  مسئله اخراج، سیاسی بود تا اقتصادی.

علل توجه برزیل اهدافش در بریکس: برزیل تا 30 سال پیش یکی ازبدهکارترین کشورهای جهان  بود، اما اکنون برزیل اکنون قدرت ششم اقتصاد جهان است. با توجه به سیاست هایی حزب کارگر برزیل و مدیریت دولت داسیلوا (رئیس جمهور قبلی برزیل)، این کشور تبدیل به یک کشور صنعتی و قدرت ششم اقتصاد جهان در سال 2013  شد و در واقع جای انگلیس را در رتبه بندی اقتصاد جهانی گرفت. در برنامه ریزی برزیل، مبارزه با فساد اقتصادی و فساد اداری یکی از اولویت ها بود.

بحث حمایت از تولید داخلی و ایجاد بنگاههای زود بازده و ایجاد تعاونی های تولیدی و کشاورزی از عمده کارهایی  برزیل بود که  توانست با همکاری کشورهای عضو بریکس انجام دهد. در واقع اکنون برزیل از لحاظ کشاورزی، دامداری، صنعتی و فنی مهندسی یکی از کشورهای بسیار قوی در جهان است و این کشور در قالب سازمان بریکس توانسته جایگاهی برای خود پیدا کند.

نقش و اهمیت گروه بریکس درنگاه جهانی و بین گروههای اقتصادی وسیاسی

بریکس به عنوان یک سازمان موفق و نوظهور در جهان مطرح است. بانک جهانی در سال 2012 اعلام کرد کشورهای عضو بریکس جزء کشورهای پیشتاز در توسعه جهانی هستند. این امر نشان می دهد که کشورهای عضو بریکس توانسته اند توسعه یابند. در حال حاضر این گروه، تشکیل بانک بریکس را در سال 2013 اعلام کرد و به عنوان بانک و صندوق ذخیره ارزی در حال فعالیت است. به نظر من کم کم تعداد کشورهای عضو بریکس زیاد خواهد شد.

بریکس با رویکردی بین المللی در کاهش شکاف بین کشورها فعالیت می کند و به نظر میرسد که بتواند موفق باشد. به نظر من مالزی، سنگاپور و ژاپن نیز بعدا به این گروه خواهند پیوست. با روندی که کشورهای بریکس در پیش گرفته اند، این کشورها به آنها خواهند پیوست.

بریکس به عنوان یک سازمان جهانی که زیر نظر آمریکا نیست، تاسیس شد. مشکل اصلی این است که تمام سازمانهای جهانی که تشکیل می شوند، به نوع تحت نفوذ و سیطره آمریکا می باشند، ولی آمریکا در بریکس نفوذی ندارد. این امر فرصتی برای سایر کشورهاست که بتوانند در اینجا حضور داشته  و فعالیت کنند.

وضعیت همکاری های گوناگون اقتصادی و سیاسی بریکس

اعضای بریکس در قالب سازمان بریکس، سعی کرده اند تشکل و سازمان دهی خود را تقویت کنند. طبق پیش بینی، تا سال 2020، حجم مبادلات تجاری بریکس از مجموع مبادلات اروپا و آمریکا بیشتر خواهد شد. این امر نشان دهنده این است که کشورهای عضو بریکس افق برنامه بلند مدتی را برای خود در نظر گرفته و با سیاست هایی که در پیش گرفته اند، می توانند سهم قابل توجهی  در سلامت اقتصاد جهانی، کمک به کشورهای در حال توسعه و ایجاد توازن در سرمایه گذاری ها داشته باشند.

کشورهای بریکس سعی دارند به نوعی پایه اصلی نظام اقتصاد جهان را طراحی کنند. یعنی سران بریکس بیشتر به دنبال نظام اقتصادی جدیدی هستند تا در جهت مدیریت جهانی اقتصادی و مبارزه با زیاده خواهی های آمریکا و اروپا از آن بهره برند. 

بریکس و همکاری های سیاسی نظامی: اخیرا پوتین بیان داشته که کشورهای بریکس  با هم همکاری متقابل دارند، اما پیمان سیاسی -  نظامی را دنبال نمی کنند. در این حال، اینکه بریکس به طرف همکاری های سیاسی نظامی پیش خواهد رفت یا نه، باید گفت بریکس خود را جزو گروههای اقتصادی در نظر گرفته است.

در این بین، دو کشور چین و روسیه در بین اعضا گروه بریکس، عضو دائم شورا امنیت سازمان ملل هستند. لذا از لحاظ پتانسیل سیاسی، توان قابل توجهی دارند. همچنین دو عضو از اعضای بریکس (برزیل و هند)، مدعیان عضویت در  شورا ی امنیت ملل می باشند. این امر نشان دهنده این است که بریکس از نظر سیاسی تقویت شده و از نظر جمعیتی هم نصف جمعیت جهان را دارد.

همچنین از نظر اقتصادی 30 درصد اقتصاد جهانی در این گروه هستند. اینها نشان میدهد که بریکس توان سیاسی، علمی، نظامی، امنیتی و اقتصادی دارد و این نشان دهنده این است که بیریکس می تواند به اینها کمک کند.

تشکیل دو نهاد اقتصادی و بریکس: بریکس سازمانی در حال  توسعه است و توان اقتصادی آن رو به گسترش است. لذا برای خودش ابزارهای  جدیدی ترسیم می کند تا بتواند استقلال خودش را حفظ کند. در واقع اکثر بانک های جهانی که تاسیس ‌آنها در اروپا و آمریکا است، به نوعی مدیریتش با غربی ها است.

در این بین بریکس سعی می کند با ایجاد بانک جهانی، گام مهمی در راستای  دادن شکلی یا مدیریتی نوین به نظام اقتصاد جهانی بردارد و نوعی نوآوری در جهان داشته و در این حوزه حضور داشته باشد. من فکر می کنم که سازمانهای زیر مجموعه بریکس مثل بانک، انرژی و.. می تواند به توسعه بیشتر کمک کند و به اهدافی  2020  یاری رساند.

ساختار نظام بین المللی تک قطبی و  تاثیری بریکس  در کشاندن  نظام بین المللی به سمت چند قطبی

بریکس عملا جهان را به چند قطبی تغییر داده است. لذا نمی توان گفت اکنون نظام جهانی تک قطبی است. در حال حاضر آمریکایی ها یک قطب، اروپائیان قطبی دیگر و چین که از نظر توان اقتصادی توانسته همه بازارها حضور پیدا کند و بر خیلی از بازارهای سنتی اروپا و امریکا تسلط یابد، به عنوان یک قطب قدرتمند، حرف هایی برای گفتن دارد. روسیه هم همین گونه است. هند هم در حال حاضر قدرت نوظهوری است و توانسته بعد از چین در خیلی از کشورها فروش و بازاریابی کند.

این نشان میدهد که کشورهای عضو  بریکس،  جهان را  به چند قطب تقسیم کرده اند. آمریکایی ها بخش مهمی از اختیارات سازمانهای بین المللی را از دهه 40 در اختیار خود قرار داده و بر آنها مدیریت می کنند، اما به نظر میرسد با ظهور برخی از سازمانهای جدید همچون بریکس، جهان به سوی چند قطبی پیش خواهد رفت.

افزایش قدرت بریکس و فرصت های ایران

قدرت بریکس مطمئنا فرصت خوبی برای ایران می باشد. ایران در نظام جهانی فعلی می تواند با حضور در جمع کشورهای بریکس و تقویت خودش، نقش آفرینی کند. با توجه به موقعیت اقتصادی، جغرافیایی و توانایی ها، ایران می تواند این کار را انجام دهد. این امر فرصت بسیار خوبی برای ایران و کشورهایی مثل ایران در نظام بین المللی است و سازمانهایی مثل بریکس می تواند بستری جهت فعالیت موثرتر در عرصه بین المللی، برای کشوری چون ایران باشد.

آینده سازمان بریکس و متغییر های تاثیر گذار بر آینده سازمان بریکس

کشورهای عضو بریکس، کشورهایی در جامعه در حال توسعه هستند که در داخل خود دچار مشکلاتی هستند. مثلا افزایش قدرت چین با مشکل جمعیتی و سیاسی داخلی گره خورده است. برزیل از نظام اداری و اجتماعی خود رنج می برد. آفریقای جنوبی هم به همین گونه است.هند هم در حوزه سیاست های داخلی و قومیتی مشکل دارد.

کشورهایی عضو بریکس هر چند در داخل دچار یکسری مشکلات هستند ولی اگر این مشکلات ادامه نیابد، این کشورها می توانند پیشرفت های بیشتری داشته باشند، اما اگر در داخل خود مشکلات امنیتی، سیاسی و .. های کلان داشته باشند، این امر می تواند بر کل سازمان بریکس تاثیر داشته باشند.

به نظر من دهه آینده دهه بریکس خواهد بود. در حال حاضر بریکس سعی دارد که ساختار سازی کرده و اعضای موثر خود را تقویت و در داخل سازمان دهی و نظم دهی کند و تمام اهرمهای لازم را در دست داشته باشد تا بتواند کم کم  ظهور کند. ما می دانیم که رقابت سنگین بوده و رقابت اقتصادی، رقابت سیاسی را هم به دنبال خواهد آورد.

اکنون با توجه به بحران اوکراین، روسیه از جی 8 اخراج شد و روسها برای جایگزینی حتما دنبال سازمانی هستند که مستقل تر باشند و بتوانند نقش بیشتری (نه به عنوان مهمان) در آن داشته باشند. این امر برای روسها خیلی مهم است.

برزیلی ها می خواهند که نقش مستقل تری داشته و در سایه آمریکا زندگی نکنند. چین هم  به عنوان مدعی قدرت جهانی با توجه به حجم معاملات جهانی و بودجه و ذخایر ارزی خود، می خواهد حرفی برای گفتن داشته باشد. اگر این مجموعه توانمند را کنار هم بگذارید، بریکس خیلی توانمند است و  می تواند به عنوان قطب جهانی جدید فعال شود.

دکتر میر قاسم مومنی

کارشناس مسائل بین المللی

انتهای متن/