«ماعون» سوره‌ای است مکی که هفدهمین سوره‌ای است که بر پیامبر نازل شده و در مصحف شریف به عنوان صدو‌هفتمین سوره جای گرفته است.

ترجمه

به نام خدای بخشاینده مهربان

آیا دیدی کسی را که تکذیب می‌کند به‌شدّت دین را؟ (1) پس آن همان‌کسی است که به شدت از خود می‌راند یتیم را (2) و تشویق نمی‌کند بر غذا دادن به بینوا (3) پس وای بر این نمازگزاران! (4) کسانی که ایشان از نمازشان غافلان هستند (5) همان ‌کسانی که ایشان ریا می‌کنند (6) و منع می‌کنند کمک ناچیز را (7)

این سوره، هشدار بزرگی است به کسانی که در ظاهر، خود را دین‌دار و نماز‌گزار معرفی می‌کنند؛ اما با رفتارشان دین را تکذیب می‌کنند. چه رفتارهایی انسانِ نمازگزار را در زمره تکذیب‌کنندگانِ دین قرار می‌دهد؟

شرح واژگان کلیدی

سوره «ماعون » از سوره‌های مکی قرآن و به معنای «مال کم‌ارزشی» است که انسان نیاز چندانی به آن ندارد. درباره فضیلت این سوره در حدیثی از امام باقر(ع) آمده است: «هر کس این سوره را در نمازهای فریضه و نافله‌اش بخواند، خداوند نماز و روزه او را قبول می‌کند.»

در سال‌های نخست دعوت پیامبر(ص)، گروهی از مردم با شنیدن ندای توحید، ایمان آوردند و خود را مسلمان نامیدند؛ اما برخی از تازه مسلمانان، تغییر چندانی در رفتار خود نمی‌دادند یا در انجام دستورات دینی، کوتاهی می‌کردند. سوره ماعون به این حقیقت مهم اشاره کرده است که دینداری، تنها اعتراف به وجود خدا نیست، بلکه باید با اعمال صالح و ترک زشتی‌ها همراه باشد.

آیه نخست سوره ماعون، مسلمانانی را که در عمل پیرو مقررات الهی نیستند، نکوهش کرده است و اعلام می‌کند که چنین کسانی اصولاً دین خدا را باور نکرده‌اند.

آیات بعد به رفتارهای نادرست و غیر دینی این گروه به‌ ظاهر مسلمان اشاره می‌کند. اولین رفتار آنان، رعایت نکردن حقوق اقشار ضعیف جامعه است. روحیه آنها چنین است که اگر یتیمی از آنان تقاضای کمک و حمایت کند، با خشونت و تندخویی با او برخورد می‌کنند و به مشکلات و درد و رنج کسانی که در فقر شدید به سر می‌برند و از کسب معیشت عاجزند، توجه ندارند و نه خود به آنها کمک می‌کنند و نه دیگران را برای غذا دادن به این افراد مسکین و درمانده تشویق می‌کنند.

دومین نشانه رفتاری این افراد به ظاهر مسلمان، رعایت نکردن حق خداست. آنان نسبت به نماز بی‌توجه هستند و در به جا آوردن آن کوتاهی و سهل‌انگاری می‌کنند و نماز را تنها برای جلب نظر مردم و از روی ریا به جا می‌آورند.

برای این افراد مدعی دینداری، تنها خواسته‌ها و نیازهای شخصی خودشان مهم است و به درخواست‌های دیگران توجهی ندارند و برای حل مشکلات آنها اقدامی نمی‌کنند؛ از این رو آنها حتی اشیای کم ارزشی مانند نمک یا ظروف بدون استفاده را که به آن نیاز ندارند، از دیگران دریغ می‌کنند.