در طرح جامع مسکن سرفصل مهمی برای مسکن کم‌درآمدها درنظر گرفته شده که در آن چندین روش گوناگون برای تأمین مسکن محرومان تعیین شده است.برخی کارشناسان می‌گویند یک حالت کنسرسیومی تشکیل شده تا منابع مالی مسکن محرومان تامین شود اما با این حال محقق شدن این منابع با مشکل مواجه است و وجود چنین منابعی که وصول آنها قطعی نیست، موجب شده تا پیشبرد طرح مسکن کم‌درآمدها غیرعملیاتی به‌نظر برسد. وزیر راه و شهرسازی بارها نسبت به نبود نظام تأمین مالی مناسب در بخش مسکن اذعان داشته است. این موضوع در بخش مسکن کم‌درآمدها که اصلی‌ترین محل تأمین منابع آن بودجه دولتی است، بیشتر خود را نشان داده است.

آنچه که در طرح جامع مسکن به‌عنوان وضع موجود خانواده‌های فاقد مسکن مورد توجه قرار گرفته، نشان می‌دهد که 40درصد هزینه‌های خانوار در گروه‌های پایین درآمدی صرف مسکن می‌شود درحالی‌که اندازه متعارف آن در سطح جهانی حدود 25درصد است.طبق برآوردهای انجام شده، حدود 48درصد از خانوارهای فاقد مسکن در دهک‌های اول تا چهارم و 29درصد آنها در دهک‌های 5تا 7قرار دارند. با این حساب 2میلیون و 522هزار خانوار شهری مستأجر در دهک اول تا چهارم درآمدی قرار دارند که در تأمین مسکن با مشکل جدی مواجه هستند.

آنطور که در بخش‌های مختلف از برنامه‌های عملیاتی تأمین مسکن کم‌درآمدها در طرح جامع مسکن آمده است 3محل برای تأمین منابع مالی مورد نیاز تأمین شده است. منابع بانکی، بودجه عمومی و نهادهای حمایتی به‌عنوان محل‌های تأمین مالی معرفی شده‌اند که هر 3بخش با ابهام مواجه است. بانک‌ها با مشکل منابع مواجه هستند به‌طوری که حتی حاضر نشده‌اند وام خرید مسکن که مجوز آن از سوی شورای پول و اعتبار داده شده را پرداخت کنند. بودجه دولت نیز با کسری مواجه است و به همین دلیل اولویت هزینه در بودجه با بودجه جاری است. نهادهای حمایتی نظیر بنیاد مسکن، کمیته امداد و... نیز توان مالی بالایی برای هزینه در این بخش ندارند. این موضوع نشان می‌دهد که هیچ ضمانت اجرایی برای برنامه‌های تعیین شده وجود ندارد.

در همین رابطه عضو هیأت مدیره و معاون شهرسازی و توسعه مسکن شرکت عمران شهرهای جدید در مورد اجرای طرح مسکن اجتماعی می‌گوید: اصلی‌ترین مسئله برای شروع طرح جدید مسکن این است که منابع مالی تأمین شود. حبیب‌الله طاهرخانی افزود: با وجود اینکه این طرح وزارت راه و شهرسازی در قالب طرح جامع مسکن، تعریف شده است ولی با توجه به محدودیت منابعی که دولت دارد، ورود به این بحث مشکل است. طاهرخانی به همشهری گفت: «در حال حاضر، طرح بزرگی با نام مسکن مهر در دست دولت است که محدودیت‌های مالی در این بخش مهم‌ترین معضل است. اگر منابعی وجود داشته باشد ابتدا باید برای این طرح تجهیز شود تا به پایان برسد و سپس به طرح جدید وارد شد.»

یکی از بخش‌هایی که طبق قانون بودجه امکان بهره‌برداری از آن برای کمک به مسکن کم‌درآمدها وجود دارد مربوط به هدفمندی یارانه‌هاست. مطابق تبصره 20قانون بودجه در بخش هدفمندی یارانه‌ها دولت می‌تواند به میزان یک هزار و 300میلیارد تومان از درآمدهای هدفمندی یارانه‌ها را به بخش مسکن اختصاص دهد. اجرایی شدن این بخش از قانون اما منوط به این موضوع است که درآمدهای هدفمندی طبق قانون به‌طور کامل حاصل و پرداخت یارانه نقدی طبق این تکلیف قانونی محدود شود. هر دو شرط اما در حال حاضر با عملیاتی شدن فاصله دارد تا امید به اختصاص یارانه به مسکن نیز زیاد نباشد.

• آورده متقاضی کافی نیست

یک عضو کمیسیون عمران در مورد طرح جامع مسکن و برنامه مسکن کم‌درآمدها به همشهری گفت: کمیسیون عمران در جریان جزئیات طرح جامع مسکن قرار نگرفته است اما آنطور که بیان شده قصد دارند طرحی را به‌عنوان مسکن اجتماعی نهایی کنند که متقاضیان، پس‌اندازهای خود را در صندوق توسعه مسکن بگذارند و تسهیلات چند برابری با نرخ سود اندک پرداخت شود که متقاضیان کم‌درآمد با تأمین مسکن به جای پرداخت اجاره به پرداخت قسط بپردازند.

سیداحسن علوی ادامه داد: بخشی از طرح مسکن حمایتی هم از سوی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی دنبال می‌شود که برای کارگران مسکن اجاره به شرط تملیک تأمین کنند. وی افزود: در بخشی از طرح مسکن اجتماعی ساخت مسکن را به سرمایه‌گذاری متقاضی در صندوق‌های سرمایه‌گذاری منوط کرده‌اند که هنوز به نتیجه قطعی نرسیده است. بحث ما این است که در طرح حمایتی برای اقشار آسیب‌پذیر نمی‌توان روی پس‌انداز و آورده متقاضی حساب باز کرد.

همانطور که در طرح مسکن مهر بسیاری از متقاضیان به‌دلیل اینکه باید مبالغ جدیدی به طرح تزریق می‌کردند، تاب نیاوردند و به‌دلیل عدم‌توانایی آن را فروخته‌اند و همچنان مستأجر هستند. این نماینده مجلس گفت: در بخش استفاده از منابع هدفمندی یارانه‌ها نیز بعید است بتوان منابعی را به ساخت مسکن اختصاص داد. برای این کار نیاز به منابع قوی‌تری است. متأسفانه بانک‌ها هم تاکنون چندان همراهی نکرده‌اند به همین دلیل نیاز به بودجه دولتی است و باید در قانون بودجه منابع مالی لازم دیده شود.

• مسکن مهر را به سرانجام برسانید

عضو دیگر کمیسیون عمران مجلس معتقد است که دولت در تأمین مسکن برای اقشار ضعیف، تکلیف دارد. محمد فیروزی در این زمینه به همشهری گفت: دولت‌های نهم و دهم طرحی را برای ساماندهی وضعیت مسکن اجرا کردند که البته نواقص و ایراداتی داشت اما به هرحال بخشی از تقاضای اقشار ضعیف را پوشش داد. دستگاه‌هایی که در دولت قبل برای تکمیل این طرح کمک‌رسانی می‌کردند، در این دولت همراهی نمی‌کنند و این موضوع بار عظیم مسکن مهرهای نیمه کاره را بر دوش وزارت راه و شهرسازی گذاشته است. وی ادامه داد: در این شرایط وزارت راه و شهرسازی تمام توان خود را برای جمع کردن این طرح گذاشته تا بتواند آن را سامان دهد به همین دلیل طرح جدیدی را آغاز نمی‌کند.

این نماینده مجلس تأکید کرد: عنوان مسکن مهر یا مسکن اجتماعی مهم نیست. دولت باید با توجه به قانون، به وضعیت مسکن سروسامان دهد تا بی‌خانمان‌ها به خانه برسند اما طرح عملیاتی جدیدی از دولت در این زمینه ندیده‌ایم. به‌طور شفاهی مسائلی مطرح شده اما طرح جامع مسکن نیز به‌طور رسمی به‌دست ما نرسیده است.

وی افزود: هر طرحی که قرار باشد به ساخت مسکن برای محرومان منجر شود نیاز به منابع مشخص دارد. دولت قبل همه عوامل بانکی را درگیر مسکن مهر کرد اما دولت فعلی نسبت به تأمین مالی آن انتقاد داشت به همین دلیل تنها بانک مسکن و وزارت راه در این زمینه باقی مانده‌اند که باید کار تأمین مسکن کم‌درآمدها را ادامه دهند.