2- رسیدن به یک تصویر کامل از PMD

نخستین نکته در این باره این است که صرف نظر از اینکه کیفیت دسترسی ها چگونه باشد –که اگر آژانس انعطافی هم نشان داده باشد در این حوزه است نه در حوزه اصل دسترسی ها-، این توافق به این معناست که باب دریافت اطلاعات از دانشمندان نظامی و دسترسی به مکان های نظامی باز خواهد شد. حتی بدون دسترسی فیزیکی، صرف دریافت اطلاعات از افراد و مکان های نظامی ایران رویه ای است که آغاز آن با ایران است ولی پایان آن دیگر در اختیار ما نخواهد بود.

نکته دوم این است که ما هنوز نمی دانیم آیا آژانس متعهد شده است با دریافت دسترسی هایی محدود PMD را ببندد یا خیر؟ با توجه به اینکه آمانو در گزارش های خود تاکنون اولا اسناد و اطلاعات PMD را روی هم رفته معتبر ارزیابی کرده و ثانیا بارها گفته است هنوز هم در حال دریافت اطلاعاتی است که نشان می دهد احتمالا کار روی PMD در ایران ادامه دارد، بسیار بعید است که آژانس تا پایان سال این موضوع را ببندد. بلکه برعکس، به احتمال بسیار زیاد آژانس از این دسترسی ها استفاده خواهد کرد تا حفره های اطلاعاتی خود را پر کرده و به اتهام خویش علیه ایران مبنی بر اینکه زمانی در حال مطالعه برای ساخت سلاح هسته ای بوده سر و شکل درستی بدهد. آمانو هم حداکثر وعده ای که داده این است که ارزیابی خود را از این مسئله ارائه خواهد کرد و خبری از بستن PMD نیست. در واقع این دسترسی ها آغاز بازی است نه پایان آن و این نکته ای است که ظاهرا چندان به آن توجه نشده است.

سومین نکته این است که توجه کنیم همه توجیهی که برای واگذاری این دسترسی ها به آژانس وجود دارد این است که اراده سیاسی لازم برای حل و فصل PMD درون آژانس شکل گرفته است. هنوز روشن نیست دقیقا چه نشانه هایی وجود دارد که تیم ایرانی را به این باور رسانده که امریکا و بویژه اسراییل اجازه حل و فصل PMD را به آژانس خواهند داد؟ این فرض بسیار خوش بینانه و بلکه ساده اندیشانه است. حل PMD به معنی یک بی اعتباری بزرگ اطلاعاتی برای کشورهای غربی است. علاوه بر این، اگر فرض کنیم امریکایی ها می خواهند اهرم های فشار خود بر ایران را حفظ کنند –لااقل به منظور تضمین پای بندی ایران به توافق- باز هم منطقی نیست که تصور کنیم PMD بسته خواهد شد بویژه زمانی که آژانس آن را معتبر هم ارزیابی کرده است. معقول ترین فرضیه این است که در بهترین حالت آژانس تا دسامبر یک ارزیابی اولیه ارائه خواهد کرد ولی PMD  به عنوان یک موضوع برای سال های طولانی باز می ماند.

نکته چهارم و بدتر از همه این است که ظاهرا پرداختن ایران به موضوع PMD  در متن برجام به عنوان پیش شرط تعلیق عملی تحریم ها در نظر گرفته شده است. زمان بندی توافق شده میان آمانو و تهران هم همین را تایید می کند. در این صورت، امریکایی ها به یکی از بزرگترین اهداف مذاکراتی خود که مشروط کردن تعلیق تحریم ها به انجام کامل همه تعهدات کلیدی ایران  از جمله PMD بوده، دست پیدا کرده است. ترجمه عملی این امر این است که ایران در زمانی حدود 6 ماه همه تعهدات کلیدی خود را انجام می دهد و سپس باید منتظر راستی آزمایی آژانس و بعد عمل غرب به تعهداتش باقی بماند و اگر به هر دلیل غربی ها تصمیم گرفتند به تعهدات خود عمل نکنند هیچ امکانی برای بازگشت سریع به وضعیت ماقبل توافق نخواهد داشت. علاوه بر آن وقتی PMD در عداد تعهدات کلیدی ایران در نظر گرفته شده باشد، اساسا معلوم نیست آژانس موفقیت ایران در  عمل به تعهداتش را تایید کند.

و آخرین نکته که باید به آن توجه کرد این است که همچنانکه بالاتر گفته شد PMD احتمالا برای سال های طولانی باز خواهد ماند و آژانس با اختیارهای پروتکلی -یا فراپروتکلی خود- می تواند بارها و بارها به آن بازگردد. حتی آژانس قادر خواهد بود به بهانه راستی آزمایی برجام PMD را احیا کند. اطلاعات موجود نشان می دهد در این مدت بخشی از تحریم ها علیه ایران گروگان گرفته خواهد شد و برای سال ها باقی خواهد ماند.

سرجمع، اگر چه ممکن است دو طرف به منظور پیش بردن مذاکرات و برداشتن موانع از پیش پای توافق هسته ای به یک مصالحه تاکتیکی درباره PMDدست یافته باشند ولی اجرای برنامه عملیاتی با آژانس با این شکل اولا دورنمای تعلیق و لغو تحریم ها را به شدت زیر سوال خواهد برد و ثانیا مهم ترین عامل بهانه جویی غرب علیه ایران را همچنان باز نگه خواهد داشت و ثالثا به هیچ وجه از بحران های حفاظتی و اطلاعاتی که ایران از آن بیم داشت پیشگیری نمی کند.