این روزها یکی از متداول ترین سوالات در سطح جامعه این است که آیا سپرده ها ما نزد بانکهای مختلف امن هست ؟ خبرها و شایعات و نامه های مختلفی در فضای مجازی درباره ریسک بانکهای مختلف در گردش است و نگرانی از آینده سپرده ها به بخش هایی از جامعه منتقل شده است . به نظر می رسد اعتراضات سپرده گذاران موسسات مالی اعتباری عمدتا غیرمجاز در طی ماههای گذشته در شهرهای مختلف، دغدغه تازه ای را که مدتها در عمق و پنهان بود به سطح جامعه آورده است و آن دغدغه یک سوال ساده است : آیا سپرده های ما نزد بانکهای کشور امن است ؟

اما بحران شبکه بانکی به زبان ساده چگونه آغاز شده است ؟ فرض کنید بانک الف ١٠٠٠ تومان سپرده از سپرده گذاران خود با نرخ ٢٠ درصد جذب کرده باشد. بنابر ماهیت بانک و موسسات مالی به عنوان یک واسطه گر مالی، بانک الف می بایست این ١٠٠٠ تومان را در قالب تسهیلات یا وام با سود مثلا ٢٥ درصد به متقاضیان بدهد، تا با این سود هم بتوانند ٢٠ درصد سود سپرده سپرده گذاران را پرداخت کند و هم با ٥ درصد باقی مانده هزینه های خود را جبران کند و سود به سهام داران خود بدهد.

در سیستم بانکی ایران عمدتا از اواخر دهه هشتاد و در دوره رشد قارچ گونه بانک ها در ایران، بانکی همانند بانک الف ١٠٠٠ تومان سپرده مردم نزد خود را اینگونه تقسیم کرده است : 

 ٢٢٠ تومان از ١٠٠٠ تومان سپرده مردم را به دولت یا شرکت های دولتی وام داده است یا به تعبیر بهتر مجبور شده است که وام بدهد!  ١٢٠ تومان از ١٠٠٠ تومان سپرده مردم را بانک الف برده است در بازار مسکن و ساختمان سرمایه گذاری کرده تا با گران شدن های همیشگی زمین و ساختمان در ایران سود کند و بتواند سودی بیشتر از پرداخت وام این ١٢٠ تومان نصیبش شود .

 ١٣٠ تومان از ١٠٠٠ تومان سپرده های مردم را به کسانی وام داده است که آنها نتوانسته اند اصل و سود وام دریافتی را پرداخت کنند و لقب بدهکاران بانکی بانک الف را به خود اختصاص داده اند. این بدهکاران بانکی یا تضامین نداده اند یا اگر داده اند عمدتا زمین و ساختمان بوده است که به سرنوشت بند دو دچار شده اند.

اتفاقی که در طی سالهای قبل برای بانک الف افتاده است این بوده که با عدم پرداخت بدهی های دولت به سیستم بانکی، رکود سنگین بخش زمین و ساختمان در ایران و عدم برگشت بخش مهمی از وامها و سود آن توسط بدهکاران دانه درشت به بانک، عملا از ١٠٠٠ تومان سپرده جذب شده توسط بانک الف، ٤٧٠ تومان آن ( جمع بندهای یک تا سه ) قفل شده است و هیچ سودآوری برای بانک ندارد و بانک الف تنها می تواند از ٥٣٠ تومان دارایی آزاد باقی مانده برای پرداخت وام استفاده کند و سود برگشت این مقدار وام اعطا شده ، جوابگوی تعهدات بانک الف در پرداخت سالی ٢٠٠ تومان سود سپرده های جذب شده نیست. پس بانک الف در این شرایط به یک روش برای پرداخت سود سپرده های گذشته رو می آورد: جذب سپرده های تازه! 

عملا بانک الف با جذب سپرده های تازه به جای وام دادن این سپرده ها و استفاده از مارجین سود وام و سود سپرده این گردش مالی، از اصلا سپرده دریافتی تازه برای پرداخت سود سپرده قبلی استفاده می کند و این چرخه برای سپرده های تازه نیز با جذب سپرده های تازه تر جبران می شود! 

اینگونه است که راه ادامه حیات و امکان پرداخت سود سپرده های قبلی برای بانک الف، جذب سپرده های تازه تر حتی به قیمت تعهد پرداخت سود بالاتر است و این استفاده از سپرده های تازه برای باز پرداخت سود سپرده های گذشته تا جایی برای بانک اول ادامه پیدا می کند که از دور های بعد، جذب سپرده نه فقط برای پرداخت سود سپرده های قبلی که برای باز پرداخت اصل سپرده های قبلی که پول آن در بندهای یک تا سه قفل شده است ادامه پیدا می کند. 

با ادامه این روند بانک الف احتمالا در ابتدا نخواهد توانست سود سپرده های وعده داده شده را پرداخت کند و در ادامه در پرداخت اصل سپرده های جذب شده با نرخ های سود بالا به دلیل قفل شدن این منابع در بندهای یک تا سه ناتوان خواهد بود و این به معنی ورشکستگی کامل بانک الف در آینده است .

با همین داستان می تواند به یک شاخص مناسب برای پیدا کردن بانک های با ریسک بالا در شرایط کنونی رسید و آن شاخص اینگونه است که در این شرایط ، هر بانک و موسسه مالی که پیشنهاد پرداخت سودی بالاتر از سودهای مرسوم مابقی بانک ها را می دهد، همان بانک الف است که برای اینکه بتواند تا تعیین تکلیف دارایی های قفل شده خود کمی بیشتر به حیات خود ادامه دهد، وعده های جذاب تر و پر رنگ و لعاب تر به سپرده گذاران می دهد تا بتواند منابع آنها را برای پرداخت سود یا اصل سپرده های قبلی خوداستفاده کند و در این شرایط پیشنهاد نرخ های سود بالا خود بیانگر سطح ریسک بالای اینگونه بانک ها موسسات مالی هست . 

*کارشناس اقتصادی و مدیرعامل موسسه مطالعات بامداد

3535