10روز پیش بود که تهیه نقشه‌های پهنه‌های گسلی محدوده شهر تهران به اتمام رسید و برای تصویب نهایی به روی میز معاون شهرسازی وزیر راه رفت؛ نقشه‌هایی که تهیه آنها از 12سال پیش مورد توجه قرار گرفته بود اما عمده کار آن از سال پیش شروع شد.

اینطور که محمد شکرچی‌زاده، رئیس مرکز تحقیقات مسکن و شهرسازی گفته پیش از این اگرچه شهرداری تهران و سازمان زمین‌شناسی مطالعات گسترده‌ای را درخصوص گسل‌ها انجام داده بودند اما به‌خاطر نبود هماهنگی‌های لازم، نتیجه لازم حاصل نشده بود. به هر ترتیب اکنون نقشه‌های گسل‌های شهر تهران آن هم با وضوح 35صدم از تمام 22منطقه تهیه شده است.

با وجود این نقشه‌ها، مشخصات نقطه به نقطه هر پلاک در پهنه‌های گسلی با دقت بسیار بالایی معلوم است. بنابراین ساخت‌وسازها در هر نقطه باید مطابق مطالعات موجود نقشه‌ها صورت بپذیرد. در این میان ساخت بناهای بالای 12طبقه و همچنین ساختمان‌های حساس مثل بیمارستان‌ها روی پهنه‌های گسلی و حریم آنها ممنوع است.‌

• نقشه‌ها به‌روز شوند

نقشه‌های گسلی شهر تهران در مقیاس یک به 2000 برای اعمال محدودیت‌های خطرگسیختگی سطحی در این پهنه‌ها از سوی سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران تهیه شده و مصوبه مشترک 5 نهاد را دارد. درواقع این نقشه‌ها به تصویب کارگروه ملی مخاطرات زلزله، لغزش لایه‌های زمین، ابنیه، ساختمان و شهرسازی متشکل از سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله، سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران، شورای شهر تهران و کمیته دائمی استاندارد2800 رسیده است.

حال این نقشه‌ها باید مطابق سند اصلی طرح جامع شهر تهران از سوی شورای‌عالی شهرسازی کشور به تصویب برسد و برای اعمال یک‌سری محدودیت‌ها در طرح تفصیلی شهر تهران گنجانده شود. ‌اما واقعیت این است که برای کاهش مخاطرات ناشی از زلزله به‌خصوص برای ساخت بناهای بلندمرتبه‌وجود چنین نقشه‌هایی کافی نیست.

احمد صادقی، رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران در همین رابطه گفت که پایتخت تهران علاوه بر اینها، نیازمند تهیه نقشه‌های ژئوتکنیکی پهنه‌ها، زمین لغزش و محدوده‌های خاک دستی نیز است. از سوی دیگر طول گسل‌های شهر تهران در حال افزایش است و به همین‌خاطر شناسایی و تدقیق آنها باید استمرار یابد؛ آنگونه که صادقی اعلام کرده طی چند سال اخیر به گسل کن 4کیلومتر و به گسل نیاوران 13کیلومتر افزوده شده است. پس اطلاعات نقشه‌ها هم باید به‌روز شود.

• در وهله نخست، مدیریت یکپارچه

یکی دیگر از مواردی که اکنون در مسیر تهیه ضوابط بلندمرتبه‌سازی با جدیت بیشتری دنبال می‌شود، وجود تاسیسات زیرین شهر و عکس‌العمل آنها هنگام زلزله است. این مسئله پس از انفجار خط لوله گاز در منطقه شهران اهمیت بیشتری یافت و حالا به‌عنوان چالشی جدید مطرح شده است. اگرچه در نقشه‌های گسلی تهران، تقاطع‌های شریان‌ها و تاسیسات حیاتی با گسل‌ها مشخص شده اما اینکه تاسیسات شهری هنگام و پس از زلزله 4ریشتر به بالا چه واکنشی از خود نشان می‌دهند نیز برای تدوین ضوابط بلندمرتبه‌سازی به میان آمده است.

از طرفی برای ساخت بناهای بالا 12طبقه با توجه به عمق بیشتر گودبرداری، داشتن اطلاعات نقطه‌ای از تاسیسات اهمیت بسیار دارد. اقبال شاکری رئیس کمیته عمران شورای شهر تهران در این خصوص گفت: نقشه‌های گسلی، ضوابط و محدودیت‌های جدیدی در ساخت‌وسازها به‌ویژه در مورد بلندمرتبه‌ها اعمال می‌کنند که ایمنی شهر را افزایش می‌دهند اما نباید فراموش کرد برای رفع نگرانی‌ها در مورد تاسیسات شهری ابتدا باید مدیریت یکپارچه شهری شکل بگیرد. ‌

آنچه شاکری بدان اشاره کرد، مورد تأکید سایر اعضای شورای شهر تهران هم است. آنها پس از فاجعه شهران، یکی از اصلی‌ترین دلایل را نبود مدیریت یکپارچه شهری و موازی و جداگانه عمل کردن سازمان‌های مختلف مثل شرکت‌های گاز، مخابرات، آب و فاضلاب، برق منطقه‌ای و... در سطح شهر دانستند.

• تمرکزها روی ضوابط بلندمرتبه‌سازی برود

حدود یک‌سال پیش منطقه جوادآباد در جنوب تهران 38بار به‌خود لرزید تا هشدارهای جدی نسبت به میزان بافت فرسوده، ساخت‌وساز مقاوم و آمادگی در مقابل بحران داده شود. حالا پس از یک‌سال جوادآباد بازهم گهگاهی به‌خود می‌لرزد که آخرین بار آن چهارشنبه گذشته بود. این زمین‌لرزه باعث شده تا بازهم هشدارها شدت بگیرد. رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران در همین ارتباط گفت: « تهران 13گسل اصلی فعال دارد.

تجربه زلزله‌های گذشته نشان داده که شبکه‌های توزیع و انتقال برق، آب و گاز در موقع بروز بحران به‌شدت آسیب‌پذیر می‌شوند و به همین‌خاطر باید اول از همه مدیریت یکپارچه شهری شکل بگیرد.» محمد سالاری اضافه کرد که به غیر از پدافند غیرعامل و الزام در رعایت مقررات ملی ساختمان، دستگاه‌های مسئول باید تدوین ضوابط ساخت‌وساز بناهای بلند را جدی بگیرند. وی بر این عقیده است که تأخیر در ابلاغ ضوابط بیش از این می‌تواند به شهر تهران و کلانشهرها آسیب بزند. سالاری تأکید کرد تمرکزها روی ضوابط بلندمرتبه‌سازی بیشتر شود تا حتی با ساخت فنی بناهای بلند در محدوده‌های مجاز، جلوی خسارات ناشی از زلزله احتمالی گرفته شود.