به گزارش خبرنگار مهر، پیش اجلاسیه کرسی تخصصی روش شناسی وجوه و نظایر در قرآن برگزار شد. حجت الاسلام عیسی زاده مدیر جلسه در گزارش مختصری اظهار کرد: استاد عباس کوثری به عنوان ارائه کننده طرح، در ابتدا به تبیین طرح با عنوان روش شناسی جامع در تحلیل وجوه و نظایر در قرآن پرداختند ودر بیان مساله اصلی در این طرح فرمودند: برای کشف معانی دقیق تر وجوه و نظایر قرآن از روش های نو همانند، تحلیل وریشه یابی لغات، استفاده ازآیات مشابه، استفاده از روایات مرتبط، استفاده از قاعده سیاق، توجه به تفسیر مقارن از شیعه واهل سنّت وتوجه به مبانی کلامی شیعه استفاده شده است.
وی در باره پیشینه وجوه و نظایر گفت: پیشینیان کتابهای بسیاری با شیوه ای خاصّ نگاشته‌اند که برخی از آنها چاپ شده و برخی دیگر به صورت خطی و تعدادی دیگر از آنها درکتاب‌های تراجم از آنها یاد شده است بانگاهی به کتابهای پیشین نقایص از جهت روش در معناشناسی مشهود است.
کوثری در بیان دلایل نوآوری اثر خود بیان کرد: وجوه و نظائر یکی از زیرمجموعه‌های علوم قرآن است که درباره آن کتابهای زیادی نگاشته شده است؛ کتاب‌هایی که در نوع خود ارزشمند و مفید می باشد ولی با نگاهی به مجموعه آن نقائص زیر مشهود می‌باشد: الف: در ذیل هر یک از کلمات قرآن فقط به ذکر معانی پرداخته‌اند بدون آنکه دلیل و مستندی را ذکر نمایند بویژه آنکه در همان مورد احتمالات مختلفی از سوی مفسران وجود دارد. ب: در بسیاری از موارد، مبانی شیعه لحاظ نشده است، مثل آنچه که در معنای «اب» در رابطه با پدر ابراهیم آمده و در آن آزر به عنوان پدر ابراهیم معرفی شده است. ج: از روایات اهل بیت معصومین علیهم‌السلام که بیان معنا و تعیین مصداق کلمات مرتبط با وجوه و نظائر آمده است، سخنی به میان نیامده است.
این کارشناس تصریح کرد: اما از ویژگی های جدید در این طرح که جبران کار گذشتگان را می کند می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
ا- استفاده از آیات همسان
بر اساس قاعده «الآیات تفسّر بعضها بعضاً» می توان برای تفسیر واژگان یک آیه از آیه ای دیگر کمک گرفت چه بسا در واژه ای از یک آیه احتمالات مختلفی نقل شده اما هنگامی که فرد آیات همسان و همانند آن آیه را مورد نظر قرار می دهد که در آثار قبلی کمتر بدان اسشراه شده است.ودر این راستا به بیان مصادیق پرداختند.
۲- تفسیر به روایات
روایات تفسیری چند گروه و دسته اند: برخی بیان کننده مصادیقند که اینها چند قسم هستند بعضی از آنها بیانگر مصادیق انحصاری هستند مثل آنچه از روایات ذیل «اطیعوا لله واطیعوا الرّسول و اولی الامر منکم» آمده است که مقصود فقط ائمه معصومین (ع) می باشد. در حدیث جابر از پیامبر (ص) نام‌های ائمه معصومین (ع) در بیان مقصود از اولی الامر ذکر شده است.
دسته دوم روایاتی است که مفهوم لفظ را بیان نموده است که ازجمله شاخصه های نوآوری در این طرح استفاده قرار گرفته است.
۳- قاعده سیاق
در تبیین معانی وجوه و نظایر از قاعده سیاق استفاده شده است که این امر در آثار گذشتکان کمترمورد توجه قرار نگرفته است. ایشان در این قسمت با ذکر موارد متعدد از مفهوم سیاق در آیات از تفاسیر فریقین به مصادیق پرداخته وآنها را تبیین کردند.
پس از سخنان کوثری، ناقدان طرح ملاحظاتی را ارائه کردند. ناقدان طرح، مصلایی پور، مسترحمی و خداوردی نکاتی را به شرح ذیل در باره طرح اظهار داشت: کتاب دو جلدی فرهنگ نامه تحلیل وجوه و نظایر قرآن که مولف محترم طرح خویش را بر اساس آن ارائه نمودند از آثار ارزشمندی است که توانسته است زمینه دست رسی پژوهشگران قرآنی را به مفاهیم دقیق وجوه و نظایر قرآن فراهم نماید و جای چنین اثری در کتابخانه های تخصصی قرآن پژوهی خالی بود ودر جایگاه خودش کار نویی می باشد.
ناقدان در نقد طرح، نکاتی را به شرح ذیل ارائه کردند:
۱. در طرح، هفت مورد از شاخص هایی که می تواند بیانگر نوآوری باشد بیان شده است، به نظر می رسد می توان موارد جدید دیگری همچون علم صرف ، نحو و مباحث هرمنوتیک که در فهم دقیق تر معانی وجوه و نظایر قرآن دخیل باشد اشاره نمود.
۲. چرا علوم یازده گانه ای که سیوطی در تبیین معانی واژگاه گفته سخنی به میان نیامده است.
۳. اینکه گفته شده کاربرد واژه «صلاه» در چهار معنا ذکر شده چرا به یکی از مصادیق آنکه مسجد باشد اشاره نشده است؟
۴. برای مصادیق واژه خیر به مال ،سب وآمادگی اشاره شد و حال اینکه به معنای افعل تعیینی که در سوره جمعه آمده ( وترکوک قائما خیر من الهو ومن التجاره...) اشاره نشده است.
۵. قراردادن بعضی از واژه هایی مثل واژه «الا» در زمره وجوه، قابل تامل می باشد.
۶. پیش فرض های اخذ شده مثل مبانی کلامی شیعه ، سبب عدم تبیین دقیق معنی بعضی از واژگان مثل واژه «نفس» شده است.
۷. در تبیبن بعضی از واژگان مثل واژه «اسلام» برای انتخاب معنای مختار (انقاد و تسلیم) دلیلی ارائه نشده است.
۸. با توجه به مبنای بعضی از مفسران، امکان استعمال یک لفظ در چند معنا در یک آیه، مولف محترم به این گونه موارد اشاره ای نکردند.
۹. استفاده از آیات همسان در بعضی موارد نمی تواند معنی الفاظ را منحصر نماید، مثلاً مبارک بودن زمین منحصر به مکه و مسجد الاقصی شد در حالی که این واژه تعمیم دارد و شامل اماکن دیگر هم شاید بشود.
۱۰. برای تبیین واژگان از تفسیر مقارن، بیش از موارد ذکر شده در اثر مولف می شود استفاده نمود.
۱۱. در تبیین معنای واژگان از نقش عقل، تاریخ، و دانش تجربی غفلت شده است.
۱۲. در تبیین معنای «اتی امرالله» شاهدی برای آن اینکه چه وجهی دارد ذکر نشده است.
۱۳. در استفاده از تفسیر قرآن به قرآن برای تبین معنای واژگان مناقشاتی وجود دارد.
۱۴.در عنوان طرح آمده (روش شناسی جامع... ) ولی نکته ای برای جامعیت اشاره نشده است که مراد چیست.
۱۵. تنظیم مدخل ها براساس زبان فارسی انجام شد در حالی که واز هایی مثل ازواج باید ذیل زوج می آمد.
۱۶. در بعض از موارد، کتاب نیازمند ویرایش دقیق تر می باشد.
۱۷. در تبیین معانی تمام واژگان از تمام روشهای نو که در طرح آمده است استفاده نشده است.
۱۸. به نظر می رسد بعضی از واژگان می توانست در این اثر اضافه شود لذا نیاز مند به تتبع بیشتر می باشد.
۱۹. یکی از مواردی که می تواند در جمع بندی نهایی معنای واژه در قرآن نقش داشته باشد حاکمیت روح قرآن است که به نظر می رسد مورد غفلت واقع شده است.
۲۰. در چینش معانی واژگان، منطق خاصی حاکم نمی باشد.
کوثری در پاسخ به ناقدان، توضیحاتی را در باره اشکالات مطرح شده بیان نموده است و درباره نو آوری بودن روش های ادعا شده، اظهار کرد: در هیچیک از آثار گذشتکان از روش هایی که در این طرح ارائه شده خبری نیست. بنا بر این اشکالات مطرح شده از سوی ناقدان نمی تواند به نوآوری بودن طرح خدشه ای وارد کند البته بعضی از اشکالات که مطرح شده قابل قبول می باشد که به صورت موردی می باشد و در اصل طرح مشکلی ایجاد نمی کند و در بازنگی اثر مورد توجه قرار می گیرد.
در پایان، داوران وارد شور شدند وپیشنهاد کردند این طرحنامه نیازمند بازنگری است تا موارد نوآوری دقیق تر تبیین و در پیش اجلاسه بعدی ارائه گردد و در صورت امکان عنوان آن تحت عبارت روشی نو در تحلیل وجوه ونظایر در قرآن اصلاح شود و در بازبینی طرح به تذکرات مورد قبول ناقدان توجه شود.
