فضانوردان از آغاز سفرهای فضایی انسان تاکنون، همیشه از خستگی مفرط و خواب کم گلایه داشته اند. استوری موسگریو، فضانوردی که تاکنون شش بار به فضا سفر کرده، می گوید: «در فضا هیچ ساعت و شب و روزی وجود ندارد و حتی هیچ فشاری به بدنتان وارد نمی شود. به همین دلیل حتی هنگام خواب عضلات و اندام های مختلف بدن خود را حس نمی کنید.»

بیشتر ماموریت های فضایی ممکن است حتی یک سال طول بکشد. با این حال وضع خواب فضانوردان پس از بازگشت به زمین بهبود می یابد. در این میان به دلیل برنامه ای که آژانس های فضایی برای انجام سفرهای طولانی تر به مریخ یا مقصدهای دیگر در منظومه شمسی دارند، درک بهتر خواب در فضا و مدیریت آن از اهمیت ویژه برخوردار شده است.

چندی پیش نتایج گسترده ترین پژوهش در زمینه خواب فضانوردان منتشر شد و دانشمندان در این مطالعه به بررسی دقیق الگوی خواب 64 فضانورد شرکت کننده در 80 ماموریت فضایی مختلف و نیز 21 فضانوردی که زمانی را در ایستگاه فضایی بین المللی سپری کرده بودند، پرداختند. فضانوردان نوعی دستبند هوشمند، دور مچ دست خود داشتند که چرخه خواب و بیداری آنها را ثبت می کرد. همچنین از این فضانوردان خواسته شده بود جزئیات مربوط به خواب و بیداری خود را پیش از آغاز ماموریت فضایی، طی ماموریت و پس از آن یادداشت کنند. به این ترتیب اطلاعات دقیقی درباره خواب این افراد طی 4200 شب در فضا و نیز 4000 شب روی زمین به دست آمد.

با این که طی سفرهای فضایی، هشت و نیم ساعت به خواب فضانوردان اختصاص می یابد، یک فضانورد به صورت معمول کمتر از شش ساعت در ماموریت های شاتلی و اندکی بیش از شش ساعت در ایستگاه بین المللی فضایی به خواب می رود. فقط 12 درصد فضانوردان در ماموریت های شاتلی و 24 درصد از ساکنان ایستگاه بین المللی فضایی بیش از هفت ساعت در شبانه روز می خوابند.

پژوهشگران همچنین به این نتیجه رسیدند که فضانوردان حتی پیش از اعزام به فضا با مشکلاتی در خواب دست و پنجه نرم می کنند و این اختلال ممکن است حتی تا سه ماه پیش از آغاز سفر فضایی ایجاد شود. در این مطالعه مشخص شد فضانوردان تحت آموزش تنها شش و نیم ساعت در شب می خوابند.

البته پس از بازگشت از فضا، این وضع بهبود می یابد و فرد به وضع پیشین و عادی خود بازمی گردد. جزئیات نوشته شده از سوی فضانوردان پس از بازگشت از فضا نشان می دهد، آنها در نیمی از موارد خوابی بیشتر از هفت ساعت در شبانه روز دارند.

کمبود خواب ارتباط مستقیمی با کاهش عملکرد دارد و می تواند تاثیر نامطلوب بر هوشیاری فضانوردان داشته باشد. با این که برخی فضانوردان با حضور در اتاقک های ویژه به خواب می روند، اما بیش از 75 درصد مجموع فضانوردان از قرص های خواب آور استفاده می کنند.

موسگریو می گوید: «استفاده از داروهای خواب آور کاملا ضروری است. دو سه شب بی خوابی، موجب کاهش شدید عملکرد می شود و استفاده از دارو، تنها راه حل موجود خواهد بود.» با این که مصرف داروهای خواب آور بسیار رایج است، اما نمی توان آن را بهترین راه موجود برای این مساله دانست. زیرا اگر لازم باشد در موقعیتی اضطراری فضانوردان را از خواب بیدار کرد، خواب آلودگی ناشی از داروهای خواب آور می تواند موجب بروز خسارت هایی هنگام انجام ماموریت فضایی شود.

در حال حاضر ایستگاه فضایی در حال آزمایش یک شیوه جدید تابش نور با طول موج پایین است تا به این ترتیب میزان هوشیاری فضانوردان را افزایش دهد. پژوهش هایی نیز برای بررسی تغییرات رفتاری و میزان انطباق فضانوردان با محیط فضا در جریان است که می تواند به خواب بهتر فضانوردان کمک کند.

newscientist / مترجم: صالح سپهری فر