این در حالی است که وزارت بهداشت برای مقابله با آنچه به آن ناامنی غذایی گفته می‌شود، برنامه‌هایی در استان‌های سیستان و بلوچستان، کهگیلویه و بویراحمد، هرمزگان، بوشهر، کرمان، بندرعباس و ایلام اجرا می‌کند.

بنابر تعریف سازمان ملل، امنیت غذایی دسترسی همه مردم به غذای کافی در تمام اوقات برای داشتن یک جسم سالم است. طبق این تعریف، موجودبودن غذا، دسترسی به غذا و پایداری در دریافت غذا 3عنصر اصلی در امنیت غذایی است. رئیس دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت ضمن اشاره به ضرورت آمادگی کشور برای جلوگیری از ناامنی غذایی در مناطقی که دچار بحران خشکسالی هستند، برنامه‌های وزارت بهداشت در این حوزه را تشریح کرد و گفت: وزارت بهداشت برای جلوگیری از ناامنی غذایی روی اصلاح الگوی غذایی مردم در مناطقی که از نظر غذایی ناامن هستند، کار می‌کند.

براساس تحقیقاتی که سال‌هاست به‌صورت مستمر در کشور صورت می‌گیرد، کمبود ریزمغذی‌ها، آهن، انواع ویتامین به‌ویژه در کودکان 2تا 5 سال، دانش‌آموزان و زنان باردار این استان‌ها رو به افزایش است. از آنجا که سوء‌تغذیه بر اثر مصرف نامتوازن و نامناسب مواد غذایی بروز می‌کند، معمولا علائم و نشانه‌های آن به‌صورت کم‌وزنی، کوتاه‌قدی و لاغری ظاهر می‌شود.

زهرا عبداللهی در مورد رفع این کمبود‌ها در جامعه‌ در معرض خطر گفت: برنامه مکمل یاری آهن، ویتامین «A» و «D» برای کودکان، نوجوانان، مادران باردار و گروه‌های آسیب‌پذیر از طریق شبکه‌های بهداشت و درمان اجرا می‌شود. ادامه برنامه غنی‌سازی مواد غذایی مثل آرد، روغن و شیر ازجمله اقداماتی است که وزارت بهداشت دنبال می‌کند و در قالب سند ملی تغذیه و امنیت غذایی، سیاست‌های تغذیه‌ای کشور تا سال1404 مشخص شده است. وی سال گذشته گفته بود که براساس آخرین گزارش سازمان فائو هم‌اکنون ناامنی غذایی در ایران کمتر از 5 درصد برآورد شده و ما مشکلی از لحاظ امنیت غذایی نداریم؛ یعنی ما کشوری نیستیم که قحطی و گرسنگی داشته باشیم.

در تحقیقی که حدود ۵ سال پیش در مورد ناامنی غذایی در کشور صورت گرفته بود، استان‌های هرمزگان، کهگیلویه و بویراحمد و سیستان و بلوچستان در طیف «بسیار ناامن غذایی» و استان‌های خوزستان، کرمان، ایلام و بوشهر در طیف «ناامن غذایی» جای گرفته بودند. این وضعیت همچنان پس از ۵سال در این استان‌ها حاکم است. براساس تحقیق مرکز ملی سلامت، استان‌های آذربایجان شرقی، مازندران و قزوین در گروه امن، استان‌های زنجان، آذربایجان غربی، خراسان‌شمالی، خراسان رضوی، گیلان، گلستان و همدان در گروه نسبتا امن و استان‌های خراسان جنوبی، فارس، کردستان، لرستان، اردبیل، کرمانشاه، چهارمحال و بختیاری و اردبیل در گروه نسبتا ناامن غذایی قرار دارند.

• خشکسالی و تغذیه

از پیامد‌های مستقیم خشکسالی‌های مکرر و طولانی در کشور، مهاجرت وسیع روستاییان به حاشیه شهر‌های بزرگ است. تحقیقات زیادی نشان داده است که رابطه مستقیمی بین امنیت غذایی و محل سکونت وجود دارد. به‌طور مثال، در تحقیقی که چندی پیش در شهر‌ها و روستاهای اطراف خوی صورت گرفت، شیوع ناامنی غذایی خانوار در منطقه مورد مطالعه 59.4درصد است. با افزایش تعداد مراکز ارائه مواد غذایی در روستا، زیربنای مسکونی و تعداد اتاق، ناامنی غذایی خانوار کاهش و برعکس با افزایش فاصله روستا از شهر ناامنی غذایی خانوار افزایش می‌یابد. وضعیت مسکن، وضعیت خودرو، وضعیت والدین (تک‌والد بودن یا 2 والد بودن) و وضعیت درآمد ماهانه خانوار از دیگر عوامل مؤثر بر امنیت غذایی خانوار است.

محمد‌نعیم امینی‌فرد، نماینده استان سیستان و بلوچستان و عضو کمیسیون بهداشت مجلس در گفت‌وگو با همشهری گفت: استان سیستان و بلوچستان با فاصله محسوسی نسبت به استان‌های دیگر در صدر ناامنی غذایی است. علت اصلی ناامنی غذایی وضعیت اقتصادی و اجتماعی مردم است. در این استان خشکسالی ۱۸ساله حاکم است و زیرساخت‌ها، فاصله معناداری با میانگین شاخص‌های توسعه در کل کشور دارد. از سوی دیگر مسئله امنیت غذایی فقط به برخورداری غذایی مربوط نمی‌شود. فرهنگ استفاده صحیح از مواد غذایی مغذی مزید بر علت است. حاشیه‌نشینی از روستا‌ها به حاشیه شهر‌ها از مهم‌ترین عوامل مؤثر بر این ناامنی است؛ مردم در روستاها با عادات غذایی چندصدساله و تکیه بر دامپروری و کشاورزی نیازهای تغذیه‌ای خود را تأمین می‌کردند.

وی با تأکید بر اینکه در روستا‌ها و شهر‌ها به یک میزان امنیت غذایی تهدید می‌شود، گفت: در برخی شهر‌ها 20 تا 30درصد جمعیت تحت پوشش نهاد‌های حمایتی است طبعا در این شهر‌ها شاخص فقر بالاست. ضمن اینکه حاشیه‌نشینی فقر و ناامنی غذایی را در شهر‌ها تشدید کرده است.

سخنگوی کمیسیون بهداشت با اشاره به اینکه وزارت بهداشت می‌تواند از سیستم نظام‌مند شبکه‌های بهداشت که روستا‌ها را به‌صورت کامل پوشش داده است، استفاده کند، گفت: بهورز‌های روستا‌های کشور تقریبا از وضعیت اقتصادی جمعیت تحت پوشش خود مطلع هستند و می‌توانند فرایند رشد کودکان را پایش کنند. گروه‌های پرخطر با مکمل‌هایی که وزارت بهداشت در اختیار این افراد باید بگذارد و همکاری سمن‌ها می‌تواند کمک مؤثری به کاهش ناامنی غذایی کند. این بخش از فعالیت‌های وزارت بهداشت در برنامه ششم توسعه نیز گنجانده شده است. قرار بود تا پایان سال قبل اطلاعات سلامت شهر‌های کمتر از 50هزار نفر در سامانه سیب جمع‌آوری شود ولی هنوز این پروژه به نتیجه نرسیده است. قرار بر این بوده و هست که ما به سراغ مردم برویم نه اینکه آنها به ما مراجعه کنند. بدون تردید نظام ارجاع و پزشک خانواده نیز می‌تواند در جمع‌آوری اطلاعات دقیق و تبیین وضعیت امنیت غذایی در کشور مؤثر باشد.

• انتخاب غذای مناسب

انتخاب غذای نامناسب نیز می‌تواند باعث ایجاد ناامنی‌غذایی شود. به گفته ربابه شیخ‌الاسلام، متخصص اپیدمیولوژی تغذیه، «در جامعه‌ای که بیش از 70درصد جمعیت آن کمبود کلسیم دارند، ناامنی غذایی قطعاً بیش از 5درصد است.» این نشان می‌دهد که مردم هم باید پول کافی برای خرید غذا داشته باشند، هم غذا در دسترشان باشد و هم بدانند چه غذایی به چه میزان برایشان مفید و ضروری است. دکتر محمدنعیم امینی‌فرد نیز با اشاره به فعالیت انجمن مقابله با گرسنگی در کشور، نقش نهاد‌های مردمی در کاهش فقر تغذیه‌ای - چه فزونی و چه عدم‌دسترسی به موادغذایی - را پررنگ دانست و گفت: 20 تا 25درصد از مواد غذایی در کشور طی فرایند برداشت، حمل و مصرف هدر می‌رود. رفع این معضل با فرهنگساری امکان‌پذیر است. از سوی دیگر نبود سیستم چندلایه تأمین رفاه اجتماعی و عدم‌ارتباط مؤثر وزارتخانه‌های رفاه و بهداشت مانع از رفع ناامنی غذایی در کشور است. این نهاد‌ها می‌توانند با ارائه بسته‌های حمایتی که در بودجه‌های سالانه آنها درنظر گرفته شده است، بخشی از ناامنی غذایی را رفع کنند.

• بی‌اطلاعی مردم از تغذیه مناسب

چنانکه تحقیق سال90 وزارت بهداشت نشان داد خیلی از مردم تصوری از تغذیه مناسب ندارند. فقط 42درصد از مردم کشورمان میوه‌ها را به‌عنوان گروه اصلی غذایی می‌شناختند و 26درصد از خانوارها به‌صورت روزانه از میوه و سبزیجات تازه، شیر و لبنیات استفاده می‌کردند. همچنین فقط 19درصد از افراد از نقش میوه‌ها و سبزی‌ها در دریافت فیبر غذایی آگاهی داشتند. 40درصد سویا را به‌عنوان یک منبع تأمین پروتئین می‌دانستند. 34درصد نیز روغن حیوانی را به‌عنوان مضرترین روغن خوراکی برای بدن می‌شناختند. فقط 18درصد از خانوارها از تأثیر نوشابه‌های گازدار در بی‌اشتهایی و از بین رفتن مینای دندان خبر داشتند. 45درصد از خانم‌های باردار از قرص آهن هیچگاه استفاده نکرده یا به‌طور نامرتب استفاده می‌کردند. در یافتن عوامل ایجاد ناامنی تغذیه‌ای بحث بسیار است ولی آنچه مسلم است، تأثیر این ناامنی بر بیماری‌هایی است که سال‌ها بعد نظام سلامت را درگیر خود خواهد کرد. به قول دکتر احمد ساعدی، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران برای ۵۰ سال آینده امروز باید برنامه‌ریزی کرد.