گروه بین‌الملل مشرق- بیش از 400 ایرانی در ترکمنستان به اتهامات کاملاً واهی، از جمله حمل مواد مخدر، زندانی هستند. به‌رغم وعده و وعید به خانواده‌های این زندانیان، هنوز هم شرایط آن‌ها هر روز بدتر می‌شود. بنا به گزارش گروه‌های مختلف بین‌المللی، شرایط زندان‌های ترکمنستان واقعاً غیرانسانی است. گزارش‌هایی که از وضعیت زندانیان ایرانی در این زندان‌ها مخابره می‌شود هم بسیار تکان‌دهنده است.

مشرق، 14 اردیبهشت مصاحبه‌ای با "عباسعلی عسگریان" دیپلمات سابق کشورمان منتشر کرد که آقای عسگریان طی آن از وضعیت وخیم پسرش "علی عسگریان" در زندان ترکمنستان و همچنین بی‌تحرکی وزارت خارجه کشور برای آزادی وی شکایت کرده بود. بلافاصله خانم "مرضیه افخم" سخنگوی وزارت خارجه نیز طی جوابیه‌ای مکتوب به این مصاحبه، تأکید کردند: "وزارت خارجه در چارچوب قوانین حقوق بین‌الملل، کنوانسیون‌های مربوطه و عرف دیپلماتیک و کنسولی با جدیت پیگیر استیفای حقوق ایرانیان در همه نقاط جهان است" و متعهد شدند تا "یافتن راهی برای آزادی و بازگرداندن ایرانی‌های دستگیر شده در ترکمنستان" را پیگیری کنند، که متن کامل این جوابیه نیز در مشرق منتشر شد.

بعد از گذشت حدود سه ماه، هنوز پیشرفتی، دست‌کم قابل توجه، در وضعیت زندانیان ایرانی در ترکمنستان و به ویژه علی عسگریان حاصل نشده است. در همین خصوص، عباسعلی عسگریان نامه‌ای خطاب به محمدجواد ظریف وزیر خارجه کشورمان نوشته است که متن کامل این نامه به شرح زیر است.

بسمه تعالی

برادر عزیز و دوست گرامی‌ام جناب آقای دکتر ظریف

وزیر محترم امورخارجه

باسلام، ادب و احترام؛

بالاخره در نتیجه حسن نیت، روحیه مردم‌داری و شخصیت والای انسانی شما و به‌رغم دست‌اندازی‌ها و مانع‌تراشی‌های متعدد، سفر آقای قشقاوی معاون محترم کنسولی و امور مجلس به ترکمنستان انجام شد. گرچه این سفر نتایج دلخواه را به همراه نداشت، اما از آن‌جا که ایشان برخلاف رویه جاری در مذاکرات مسئولین سیاسی کشورمان، مطالبی را به طرف ترکمن یادآور شدند که خمیرمایه عزت نظام و کشور را داشت و گرچه موجب آزادی عزیزانمان را در کوتاه‌مدت نشد، راضی هستیم. همچنین امیدواریمان این است که برای دستگاه دیپلماسی کشور عزیز روشن شده باشد برخورد توأم با گذشت و انعطاف با برخی کشورهای همسایه در مواقعی موجب سوء‌رفتار شده و به مفهوم بزرگ‌منشی منشعب از روحیه اسلامیت نظام تعبیر نمی‌شود. مخصوصاً وقتی ملت و دولتی هم به لحاظ فرهنگ قومی و هم به جهت تأثیرات دوران اتحاد شوروی، نرمی را ضعف و لطف را عجز معنی کرده و باتوجه به همین فرهنگ طبع بزرگوارانه نظام مقدس اسلامی را ضعف و ناتوانی می‌دانند.

متأسفانه در طول 25 سال گذشته توهمی این چنین در ذهن دولتمردان کشورهای حوزه آسیای مرکزی و قفقاز موجب شده که از حسن همجواری و فرهنگ والای ایرانی، فرصت‌طلبانه تعریفی خلاف داشته باشند و طوری تلقی نمایند که دولت و ملت ایران به حفظ رابطه با این کشورها محتاج است، در نتیجه هرگونه اقدامی ایضائی مانند هم‌پیمانی با کشورهای معاند نظام جمهوری اسلامی ایران، سوءرفتار با اتباع ایرانی، دستگیری‌ها، بالاکشیدن اموال تجار ایرانی، مصادره اموال و دارائی‌های آنان به بهانه‌های مختلف، بستن اتهام حمل مواد مخدر و قص‌علی‌هذا و سپس زندانی کردن اتباع ایرانی، عکس‌العملی در پی نخواهد داشت و این موضوع را به منزله ضعف و ناتوانی نظام قلمداد کرده و می‌کنند. در حالی که حس حسن هم‌جواری و رأفت اسلامی موجب شده رفتارهائی این چنین که دون شأن انسانی و همسایگی است، مورد اغماض واقع شود. به نظر می‌رسد وقت آن رسیده دستگاه دیپلماسی ارزیابی از رفتارهای دو طرف به عمل آورد و راهکاری برای تنبه رهبران این کشورها از رفتار گذشته‌شان بیاندیشد.

علی عسگریان

مطلع شدم فرزندم علی‌رغم جوانی و برخودار بودن از بدن سالم و ورزیده به جهت تحمل شکنجه‌های روزهای بازجوئی و شرایط سخت سلول اکنون به بیماری روماتیسم حاد متبلا شده به طوری که قادر به حرکت نیست. خدا می‌داند من نه تنها نگران فرزندم می‌باشم بلکه نگران همه ایرانیان و هموطنانی هستم که غریبانه در حال مرگ تدریجی در غربت هستند. همان‌طور که طی نه ماه گذشته جنازه برخی از آن‌ها را به خانواده تحویل دادند. در این رابطه درخواست دارم اقداماتی که برای آزادی زندانیان ایرانی توسط دولت صورت می‌گیرد را با اقدامات مشابه سایر کشورها مقایسه کنند!! آیا همه کشورها برای دفاع از اتباع خود مثل ما رفتار می‌کنند؟ یا آن‌که تا قطع روابط سیاسی با کشور مقابل را عملی می‌کنند؟ آیا برای رهائی اتباع خود از زندان‌های کشوری دیگر هزینه‌های گزاف و متنوع پرداخت نمی‌کنند؟

به کشورهای غربی اشاره نمی‌کنم زیرا بهتر از حقیر بر تحلیل رفتار غربی‌ها واقف هستید. نمونه من، خود همین ترکمنستان است، ملاحظه فرمائید برای دفاع از اتباع خود که برای کشور ثالث جاسوسی می‌کردند تا چه حد حاضر شده با کشور همسایه و بزرگ وارد چالش بشود و به نظر می‌آید هرگونه اقدامی با هر هزینه‌ای را پیش‌بینی کرده است. شوربختانه باید عرض کنم از طرف ما اقدامی که درخور شأن و عظمت جمهوری اسلامی ایران برای رهائی زندانیانمان باشد، انجام نشده به همین دلیل ترکمن‌ها پا از گلیم فراتر نهادند و اکنون در ملاقات‌ها به جای این‌که حالت تدافعی بگیرند ادعاهای غیرمعقولانه می‌کنند.

البته شاید اگر می‌دانستند با رفتار غیر انسانی‌شان در برابر اتباع ایرانی کسی معترض نمی‌شود و برعکس سفیر ایران به جای مدعی‌العموم دادگاه ترکمنستان، اتباع ایران را محکوم می‌کند، بخش اقتصادی را برای برگزاری نمایشگاه کالا به عشق‌آباد می‌برد، معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهورمان به آن کشور سفر می‌کند و از حقوق اتباع دربند، مظلوم و مال‌باخته ایرانی حرفی نمی‌زند، وزیران ایرانی در شأن خود نمی‌دانند که از ملتشان دفاع کنند و... (این قصه سر دراز دارد) زودتر این کار را می‌کردند. بله اکنون نتیجه این رفتارهاست که در برابر درخواست آزادی زندانیان ایرانی، خواسته‌های فضائی و احمقانه مربوط به مسائل مرزی را طرح می‌کنند.

قبلاً عرض کردم امضای سند تبادل محکومین مورد علاقه و تمایل ترکمن‌ها نیست. متأسفانه به دلیل این‌که مسئولین وزارت امورخارجه فرزند و برادری در زندان ترکمنستان ندارند و نمی‌دانند بر خانواده‌هایشان چه می‌گذرد، واقف نیستند خود زندانیان با چه زجری در زندان‌های ترکمنستان مواجه‌اند و به چه بیماری‌هائی مبتلا شدند، موضوع زندانیان را وسیله‌ای برای امضای سند تبادل کردند. اگر واقعاً اصرار بر امضای این سند دارند راه‌های متعدد دیگری هست که بتوان با استفاده از آن‌ها دولت ترکمنستان را وادار به امضای این سند نمایند. نه اینکه با جان و ناموس مردم به فکر بازی سیاسی باشند! آیا واقعاً می‌دانند همسر جوانی که بیش از دو سال شوهرش در زندان خارج از کشور است، محل درآمدش قطع و هیچ راهی برای دسترسی به شوهرش ندارد، چه می‌کند؟ مسئول عواقب آن کیست؟

البته سفیر ایران از سه سال قبل بارها مصاحبه کرده و به خانواده‌های زندانیان وعده داده به زودی سند تبادل محکومین امضا و افراد زندانی آزاد می‌شوند و این چنین نشد (نمونه آن گفتگوی اخیر وی در برنامه آسیای مرکزی شبکه یک سیما است). متأسفانه اظهارات توهم‌برانگیز و فریبکارانه وی نگاه منفی از وزارت متبوع و دولت در اذهان ایجاد کرده است. مسئولین معاونت کنسولی نیز بر اساس همین تحلیل نادرست دچار سردرگمی شده و آن‌ها هم بحث تبادل را موضوعی ثانویه و امضا سند را اصل می‌دانند.

موضوع آزادی زندانیان و امضای سند را تفکیک و راه‌کاری عاجل و منطقی برای حل این مسئله زندانیان [اتخاذ] کنند. زیرا ادامه روند موجود شرایط را بدتر خواهد کرد، به خصوص اگر یکی دیگر از این بی‌گناهان دچار مرگ شود. باور کنید شرایط روحی زندانیان بسیار حاد است، وضع خانواده‌هایشان بهتر نیست. خدا می‌داند هر روز تعدادی از خانواده‌ها با من تماس می‌گیرند و استمداد می‌طلبند در حالی‌که اوضاع خود من بهتر از آن‌ها نیست. آقای دکتر من شما را می‌شناسم و از شما مساعدت می‌طلبم.

ملاحظه: رئیس‌جمهور ترکمنستان دو بار از رئیس‌جمهور قبلی (آقای احمدی‌نژاد) و رئیس مجلس شورای اسلامی فعلی کشورمان درخواست کرده بود اتباع ترکمن دستگیر شده ایران (به جرم جاسوسی و حمل مواد مخدر) را آزاد کنند. قول آزادی این افراد داده شد، اما عملی نشد. اطلاع موثق دارم وزیر امورخارجه ترکمنستان گفتند دولت ایران ما را به عنوان کشور قبول ندارد به همین دلیل به درخواست بردی محمداف (رئیس‌جمهور) پاسخ مثبت ندادند. اکنون نیز موضوع زندانیان و اشکال‌تراشی جهت عفو یا تبادل اتباع ایرانی را عملی تلافی جویانه تلقی می‌کنند. البته آزادی یک‌جانبه افراد ترکمن به هیچ وجه به صلاح نیست.

پیشنهادات: دولت ترکمنستان از همان روزهای استقلال در داخل کشورش تبلیغات وسیعی مبنی بر این‌که خاک این کشور استراتژیک و شاهراه ارتباطی کشورهای آسیای مرکزی و حتی چین به خلیج فارس، کشورهای عربی و اروپائی است، به راه انداخت. علی‌الخصوص پس از نشست وزاری امورخارجه کشورهای جمهوری اسلامی ایران، ازبکستان، ترکمنستان و قطر و امضای سند مربوط، رسانه‌های ترکمنستان بر این امر تأکید داشته و آن را نشانه وابستگی همه کشورهای همسایه به خاک کشورشان که دلیلی بر اهمیت استراتژیک ترکمنستان است مطرح می‌کنند. دیدار سران کشورها در اواخر شهریور ماه سال جاری و سفر جناب آقای دکتر روحانی به آن کشور در همین راستا مطرح شده و دولت ترکمنستان تبلیغات وسیعی در همین باره به راه انداخته است. از طرفی خیلی زیرکانه قصد دارند این سفر را بدون حل مسئله زندانیان و سایر مسائل بین دو کشور به انجام برسانند. بنابراین انجام سفر رئیس محترم جمهور و هیأت همراه به حل مسائل موجود بین دو کشور از جمله امضای سند، پرداخت بدهی کهنه ترکمن‌ها به تجار ایرانی و سایر مسائل بین دو کشور، به خصوص آزادی زندانیان (تبادل همه زندانیان با همه زندانیان) منوط شود.

93/6/7

عسگریان کارشناس حوزه آسیای مرکزی، بالتیک و قفقاز، عضو هیأت علمی دانشکده روابط بین‌الملل