هادی معیری نژاد- میراث جهانی یونسکو نام عهدنامهای بینالمللی است که در تاریخ 16 نوامبر 1972 میلادی به تصویب کنفرانس عمومی یونسکو رسید.
موضوع آن حفظ آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی بشر است که اهمیت جهانی دارند و متعلق به تمام انسانهای زمین، فارغ از نژاد، مذهب و ملیت خاص، است.
برپایه این کنوانسیون کشورهای عضو یونسکو، میتوانند آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی کشور خود را نامزد ثبت بهعنوان میراث جهانی کنند. حفاظت از این آثار پس از ثبت در عین باقی ماندن در حیطه حاکمیت کشور مربوطه، به عهده تمام کشورهای عضو خواهد بود. مکانهای میراث جهانی ثبتشده در سازمان یونسکو، مکانهایی مانند جنگل، کوه، آبگیر، صحرا، بقعه، ساختمان، مجموعه و یا شهر هستند.
فهرست میراث جهانی یونسکو در ایران شامل ۱۷ مکان است که در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیدهاند. تمام ۱۷ مکان فرهنگی است.
در این مطلب به بررسی مجموعه باغ ایرانی می پردازیم که به عنوان نوعی خاص از طراحی و ساخت در سال 2011 و در نشست سی و پنجم در لیست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است.
در ادبیات ایران به باغ ایرانی "باغ سرا" و یا پردیس یا فردوس گفته می شده است. واژه باغ ایرانی جدید و ترجمه پرشن گاردن است. باغ ایرانی سه ساختار و طراحی منحصر به فرد دارد: اول در مسیر عبور جوی آب قرار دارد . دوم : محصور است با دیوارهای بلند سوم در داخل باغ عمارت تابستانی و استخر آب قرار دارد. این سه مشخصه باغ های ایرانی را متمایز می کند. در واقع این باغ سراهای ایرانی را جهانگردان اروپائی که مشاهده کردند آنرا با مشخصه و نام "پرشن گاردن" وصف کردند.باغ ایرانی یا"باغ سرای" به ساختار و طراحی منحصر به فرد آن اشاره دارد. باغ ایرانی با تاریخ پیدایش قنات پیوند دارد اولین باغهای ایرانی در مسیر خروجی قناتها شکل گرفته است. نمونه اینگونه باغها را میتوان در طبس، یزد، گناباد، و بیرجند و اکثر مناطق کویری دید. یکی از مشخصههای باغ ایرانی عبور جوی آب در داخل باغ هست که معمولا در این باغ سراها در وسط باغ استخر و یک عمارت و یا ساختمان تابستانی وجود داشته است. بعضی باغها بصورت چار باغ بوده و آب را در ۴ مسیر عبور میدادهاند.
باغ ایرانی پاسارگاد را ریشهٔ معماری این باغها دانستهاند. کوروش کبیر شخصاً دستور داده بود که باغ پاسارگاد چگونه ایجاد شود و درختها نیز به چه شکل کاشته شوند و در واقع هندسیسازی باغ و شکل و شمایل آن از دیدگاه کوروش به باغ ایرانی گرفته شدهاست. در دورهٔ ساسانیان نیز باغها در جلوی کاخها و معابد شکل گرفتند و این موضوع در دورهٔ اسلامی نیز ادامه یافت.
قدیمی ترین سند تصویری که نظم باغ ایرانی را به تصویر میکشد به دوره ساسانیان باز میگردد. در نقش برجسته طاق بستان، صحنه شکار خسرو پرویز، طرح باغ-شکار او را در طاق بستان نشان میدهد. این نقش برجسته تا حدود زیادی هندسه باغ و عملکرد آن را هویدا میکند
بازتاب باغ در فرش ایران
باغ تمثیلی است از بهشت موعود آئینهای مختلف. نشانی از تعلق آدمی به زیباییهای این جهان. طراح فرش، خواهان بهشت جاودان است. مفهوم معمارانه باغ، بازتاب حس مکان است و باغ تصویر کلی کیهان را به نمایش ی گذارد. این مفهوم از راه هندسه رنگ و ماده به حیطه حواس در میآید. بنابراین باغ در جهان بینی مشرق زمین ایران، هندسی طراحی میشود.
در باغ هندسی، که طرح مسلط باغ ایرانی است، تقسیمات و اشکال کلی در چهارچوب قواعد ریاضی و تابع نظام هندسی است. بر این مبنا طراحی باغ در فرش خصوصیات فوق را به همراه آمیزهای از باورها و اندیشههای دینی زمان خود را دارا بوده. شرحی که قرآن مجید از بهشت آورده؛ چهار جوی از آب و شیر و عسل و شراب را مطرح کرده.
عمده قالی های گلستان باقیمانده از دوره صفوی به بعد بافته شده و به طور مشخص دارای نقشه گلستان است. فرش دارای چند حاشیه گلدار و حاشیه پهن است. درخت، بلبل و متنی که شبکه آبیاری و چند استخر آنرا به چند بخش مهم تقسیم کردهو هر بخش داراری ۴-۶ قسمت است. حرکت آب در جویها با خطهای موجی و آبی رنگ نمایان میشود
باغ ها و میراث جهانی
مجموعه نه باغ ایرانی در ایران و دو باغ در هند و یک باغ در پاکستان در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیدهاند. این باغها عبارتند از
پاسارگاد
باغ ایرانی پاسارگاد یکی از بخشهای مجموعه پاسارگاد است که آن را ریشه معماری باغهای ایرانی دانستهاند.
براساس آنچه در متون تاریخی آمده، در زمان ساخت این باغ، کوروش کبیر شخصاً دستور داده بود که باغ پاسارگاد چگونه ایجاد شود و درختها نیز به چه شکل کاشته شوند، یعنی هندسیسازی باغ و ساختار فضایی آن از نگاه کوروش به باغ ایرانی اقتباس شدهاست.
باغ ارم
باغ ارم یک باغ ایرانی تاریخی در شهر شیراز است و شامل چند بنای تاریخی و باغ گیاهشناسی میشود.
باغ چهلستون
در جلوی عمارت چهلستون اصفهان باغی ایرانی وجود دارد که در میراث جهانی یونسکو ثبت شده است.
باغ فین
باغ فین کاشان، نام یک باغ ایرانی است که حمام فین نیز در آن قرار دارد. مکان نامبرده جایی است که ناصرالدینشاه، در سال ۱۸۵۲ میلادی صدراعظم خود امیرکبیر را در آن به قتل رساند. سابقه و قدمت باغ فین و بناهای آن به دوره صفویه بازمیگردد. وسعت باغ بالغ بر ۲۳ هزار مترمربع و شامل یک حیاط مرکزی است که به وسیله دیوار، بارو و برجهای استوانه شکل محصور شدهاست. در مقایسه با بسیاری از باغهای ایرانی مشابه، باغ فین با آب قابل توجهی مشروب میشود.
باغ عباس آباد
مجموعه تاریخی عباسآباد از آثار تاریخی استان مازندران است. مجموعه باغهای عباس آباد در ۹ کیلومتری شهرستان بهشهر و در دامنه رشته کوههای البرز و در میان جنگلهای انبوه قرار گرفته و از جمله مهمترین و بزرگترین باغهای تاریخی ایران است که به عنوان یکی از باغهای ایرانی در میراث جهانی یونسکو ثبت شدهاست
باغ شازده
باغ شاهزاده یا باغ شازده یکی از باغهای تاریخی ایران محسوب میشود. این باغ در حدود ۲ کیلومتری شهر ماهان و حوالی شهر کرمان و در دامنه کوههای تیگران واقع شده و مربوط به اواخر دوره قاجاریه است.
باغ دولت آباد
باغ دولتآباد از باغهای قدیمی شهر یزد در کشور ایران و هم ردیف باغ فین در کاشان و باغ شاهزاده ماهان در کرمان میباشد.
بادگیر عمارت بادگیر آن با ارتفاع ۳۳/۸ متر بلندترین بادگیر خشتی شناخته شده در جهان است.
باغ پهلوان پور
باغ پهلوان پور مربوط به اواخر دوره قاجار است و در مهریز، محله مزویر آباد واقع شده و این اثر در تاریخ ۷ مهر ۱۳۸۱ با شمارهٔ ثبت ۶۳۳۴ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
باغ پهلوان پور مهریز به دلیل روان بودن آب از داخل آن از گذشته دارای جاذبه خاصی بوده است. این آب از قنات مشهور به "حسن آباد" سرچشمه می گیرد و ... به جز باغ پهلوان پور به طور مستقیم از هیچ یک از باغهای منطقه عبور نمیکند. آب قنات حسن آباد درختان چناری را که در حاشیه آن روییده اند، سیراب می کند. علاوه بر قنات ذکر شده این باغ از طریق دو رشته آب دیگر به نام قنات شاه حسینی و قنات مزویر آباد، آبیاری می شود.
باغ اکبریه
عمارت و باغ اکبریه، یکی از بناهای تاریخی شهر بیرجند است. این بنا در دوره قاجاریه و توسط شوکت الملک در دو طبقه ساخته شدهاست. این باغ در انتهای خیابان معلم در روستای اکبریه که از توابع استان خراسان جنوبی می باشد، واقع شده است.
این باغ با گسترش شهری بیرجند اکنون در داخل شهر قرار گرفته است این باغ در نشست سی و پنجم یونسکو در سال ۲۰۱۱ میلادی به عنوان میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. این باغ در ۲۰ خردادماه سال ۱۳۷۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیدهاست.
باغ تاج محل
باغ عمارت زیبای تاج محل نیز به عنوان باغ ایرانی در لیست میراث جهانی یونسکو ثبت است.
آرامگاه همایون
آرامگاه همایون یا «همایون تمب» آرامگاه همایون است که به نصیر الدین همایون مشهور بود، او دومین پادشاه امپراتوری مغولی هند یا گورکانیان هند بود. این مقبره در منطقه نظام الدین و در مزکز شهر دهلی قرار دارد. این بنا مربوط به قرن شانزدهم میلادی است و از جاذبههای گردشگری پایتخت هند بهحساب میآید. آرامگاه همایون اولین باغ ایرانی ساخته شده در شبهقاره هند است.
باغ شالیمار
باغ شالیمار نام باغ ایرانی است در لاهور، پاکستان. این باغ به دستور شاه جهان، امپراتور گورکانی در سال ۱۶۴۱ میلادی ساخته شد.
این باغ توسط ملا علاءالملک تونی، از معماران مشهور ایرانی قرن ۱۱ هجری ساخته شده است.
4646
6124646