در ادامه این گزارش به قلم فرشید اردلان آمده است: هر چند که از قدمت و تاریخ اولیه فرشبافی در استان کردستان اطلاعات دقیقی وجود ندارد، اما به اعتبار قالی های موجود در موزه فرش ایران و گالری های اروپایی و آمریکایی می توان قدمت فرشبافی را در استان طولانی دانست.



امروز قالی کردستان بیشترین شهرت خود را مدیون بافندگان مرکز شمالی کردستان(سنندج و بیجار) که دارای سوابق طولانی تر در قالی بافی و گلیم بافی هستند، می باشد که مضمون برخی از نقوش آنها (باغی و گلستان)، تاریخی بیش از هزاران سال برای این صنعت رقم می زند.



از قدمت قالی بافی در کردستان منابع و اطلاعات دقیقی در دسترس نیست، ولی می توان اعتبار قالی کُردی و قدمت فرش بافی در کردستان را صدها سال پیش دانست.



بر اساس مطالعات انجام شده، کردستان ایران از نقطه نظر قالیبافی دارای دو قطب فعال است که یکی از آنها شهر سنندج و دیگری بیجار است.



قالی بافی و پیشرفت آن در سنندج را تا حد زیادی باید مرهون مقامات محلی دانست که در سده های قبل در آنجا حکومت می کرده اند و از این هنر و سایر هنرها حمایت می کرده اند؛ بنابراین می توان برای آن حداقل سابقه ای حدود 100 سال را در نظر گرفت، ولی شهرت سنندج بیشتر به واسطه گلیم های بسیار نفیس آن که دارای آوازه جهانی است می باشد.



ساختار دشت ها و کوهپایه های کردستان یکی از مناطق مهم گله داری کشور است که گوسفندان آن نیز معمولاً از نژادهای 'کُردی' و 'مریوانی' است، پشم مصرفی در قالی بافی سنندج بیشتر از نوع دستریس و بسیار نازک بوده تا حدی که گاهی اوقات تفکیک و تشخیص نخ های دستریس و کارخانه ای مشکل است؛ قالی های سنندج به روش ترکی چله کشی می شوند و چله ها امروزه از جنس پنبه می باشند.



قالی های اصیل کردستان به ویژه سنندج از نوع یک پود ضخیم است که به نظر می رسد استفاده از یک پود در بافت قالی متاثر از دست بافته هایی چون گلیم، گبه و ... باشد، ولی امروزه در بافت قالی ها از هر نوع پودی استفاده می شود.



دارهای مورد استفاده در مناطق شهری عمودی و از نوع ثابت است، رج شمار فرش های قدیمی سنندج بین 15 و حداکثر 25 متغیر بوده اند؛ اگر چه در معدود نمونه های نفیس و منحصر به فرد رج شمارهای بالاتر نیز دیده شده، اما قالی های امروز سنندج دارای رج شماری بین 25 تا 35 هستند.



یکی از ویژگی های بارز قالی های سنندج، پرزهای کوتاه آن است که معمولاً پرداخت و قیچی آن در زمان بافت صورت می گیرد.



با وجود آنکه گره نامتقارن در میان اهل فن به 'گره فارسی' و یا 'گره سنه' (نام قدیمی آن شهر) معروف است، با این حال فرش های سنندج با گره ای از نوع متقارن و یا به عبارتی گره ترکی بافته می شوند.



بکارگیری الیاف کاملاً تابیده شده توسط قالیبافان موجب شده که گره های فرش آنان در پشت فرش به خوبی دیده شو د، تمایل بافندگان در نوع بافت بیشتر به قالی های 'لول بافت' است.



فرش بیجار



بیجار به عنوان یکی از متقدمین صنعت فرش بافی در ایران به حساب می آید، مناطق قالی بافی در گذشته و حال، شامل شهر بیجار و روستاهای اطرافش است.



تعداد زیادی از قالی های قدیمی کردستان که هم اینک در موزه های بزرگ فرش در داخل و خارج کشور نگهداری می گردند از قالی های بافت بیجار هستند.



قالیبافی در این شهر دارای سابقه دیرینه ای است و قدمت بافت قالی های تاریخ دار بیجار (موجود در خارج از کشور) به سال 1266 (ه.ق) بر می گردد.



ویژگی های فرش بیجار



ویژگی شاخص فرش بیجار، ساختار متراکم این قالی هاست؛ بافت آنها به گونه ایست که نمی توان آن ها را تا کرد.



در مراحل اولیه تجارت فرش، این گونه فرش ها را «لول» می نامیدند، این کلمه بیانگر استحکام بیش از حد فرش های بیجار است.



برای تولید این فرش که مانند تخته محکم است، یک پود بسیار ضخیم را علاوه بر یکی دو پود نازک، وارد بافت فرش می کنند، این عمل به صورت متناوب در تار و پود فرش تکرار می شود؛ با کوبیده شدن گره ای فرش توسط شانه آهنی، بافت فرش بسیار محکم تر می شود.



نقش فرش های این منطقه بیشتر شامل طرح های منظم است و به نسبت نوع روستایی آن، دارای خطوط ملایم تر و نقش مایه های طبیعی تری است.



در این طرح ها، نقوش کلاسیک ایرانی بزرگ شده و در کنار نقش هایی که تحت تأثیر مدل های روستایی و قبیله ای است، دیده می شوند.



قالیچه سنندج



قالیچه سنندج از لحاظ سبک کاملاً متفاوت است و با محصولات دیگر نقاط ایران هیچ شباهتی ندارد.



قدمت، کیفیت و ظرافت قالی سنندج به حدود سه قرن پیش یعنی زمان تبدیل شدن سنندج به مرکز استان کردستان بر می گردد.



فرش های ایلیاتی و روستایی



قالی های بافت روستا به دلیل استفاده از پودهای ضخیم پشمی، دارای بافت سنگین و پرزهای بلند و گوشتی هستند، از این رو، آنها را در اصطلاح محلی «خرسک» می نامند؛ طرح این قالی ها بیشتر هندسی است، طراحی این فرش ها به صورت «ذهنی بافت» اجرا می شود؛ به این معنی که هر بافنده در بافت نقشه ای خاص مهارت می یابد و طرح کلی آن را در ذهن خود حفظ می کند و هربار بر طبق سلیقه خود آن رامی بافد، رنگ زمینه بیشتر این قالی ها تیره است و طرح ها با تضاد رنگی مشخص بر آن قرار می گیرد.



طرح های قالی کردستان



طرح ماهی درهم، عمده ترین طرح مورد استفاده قالی سنندج است، هر چند که در گذشته طرح های متنوعی در این شهر بافته می شد ولی امروزه، بخش اعظم قالی های دستباف این شهر، طرح ماهی درهم (هراتی) است که در قالب های گوناگون لچک ترنج (که در زبان محلی آن را کلاه فرنگ می گویند)، سه ترنج و ... بافته می شود.



اگر چه نمی توان طرح های گسترده را دسته بندی کرد ولی می توان آنها را تحت عنوان های ذیل بررسی کرد :



طرح بته جقه: جقه های کردستان با بته جقه های مناطق دیگر چون کرمان، قم و ... تفاوت دارد، مانند: جقه چارکی ، جقه توپی ، جقه بادامی ، جقه نیم گره ای ، جقه گره ای ، جقه و مروارید ، جقه و قندیل ، جقه زمردی ، جقه پا شتری و ...



طرح گل فرنگ : با ورود پارچه های خارجی به ایران، کاربرد طرح گل فرنگ در بسیاری از صنایع دستی ایران رایج شد که از آن جمله گل فرنگ های متداول صنایع دستی در کردستان است, مثل 'گل جرسه' که از پارچه های ژرسه فرانسوی گرفته شده است، 'دسته گل' (گل محمدی) که شامل دسته های گل رز و یا 'گل میرزا علی ' و ... است.



طرح گل و بلبل: این طرح دسته هایی از گلها که همراه با شاخه هایی که بر روی آن پرندگان قرار دارند، در طرحی موسوم به 'عروس و داماد'، علاوه بر این گلها و پرنده ها، آدمک هایی نیز اضافه می شوند.



گل وکیلی: زمینه ای پر از گل های تجریدی که در میان آنها نگاره های دیگری نیز نقش شده است.



همانگونه که آمده است امروزه بافت این طرح های متنوع بسیار کم شده و می توان گفت در پایان جنگ جهانی دوم، بافندگان سنندج این طرح ها را کنار گذاشتند و اینک 'ماهی سنه' از نقشه های رایج سنندج است.ک/1



533