پنجره‌هایی که تا دیروز به کوه، شهر و پارک مجاور خانه باز می‌شد امروز رو به طبقات میانی ساختمان‌هایی عظیم و بلندمرتبه باز می‌شود که خودخواه و بی‌اعتنا باریک‌ترین معبرها را به زیر سلطه‌شان درآورده‌اند؛ خانه‌هایی که نه امروز و نه همان 20سال پیش نتوانستند حس مشترکی با خانه‌های قدیمی‌تر و مختصات محله‌ها پیدا کنند.

این خانه‌ها همچنان در تمام مناطق و محله‌ها در حال احداث است. ساخت‌و‌سازهای تهران در حوزه‌های مختلف براساس طرح جامع و تفصیلی تعیین‌تکلیف شده و باید در همان چارچوب قانونی قرار بگیرد. اما در مورد ساختمان‌های بلند مرتبه، موضوع منظر شهری در این طرح‌ها دیده نشده و به همین دلیل با وجود تعیین ضوابط و مقررات برای ساخت‌وساز در پهنه‌های مسکونی، همچنان این عدم‌سنخیت بنا با بافت محلی و بر هم زدن مختصات موجود دیده می‌شود.

به گفته سهیلا صادق‌زاده، مدیرکل پیشین معماری و ساختمان شهرداری تهران برنامه راهبردی مدیریت منظر شهری هم‌اکنون در حال تدوین است و براساس آن اعلام می‌شود در کدام بخش‌های تهران می‌توان بلندمرتبه‌سازی‌ کرد تا کریدورهای بصری خوب و کریدورهای منتهی به کوهستان از بین نرود.

• تهران خودش را بزک می‌کند

ترانه یلدا دانش‌آموخته دکتری معماری از دانشگاه تورینوی ایتالیا معتقد است مشکل تهران پیش از آنکه نمای ساختمان‌ها باشد، ‌معماری آنهاست. «در محله دربند چنان خانه‌هایی با احجام بزرگ و عجیبی ساخته‌اند که کل این روستای قدیمی را از بین برده. سرتاسر رودخانه درختان کهنسال و بیدهای مجنون زیبایی وجود داشت که همه را قطع کردند و جای خانه‌های شیروانی این روستا ساختمان‌های عظیم در کوچه‌های شیب‌دار ساخته‌اند.»

نمونه این خانه‌ها در تمام مناطق تهران وجود دارد اما در برخی مناطق شمالی بیشتر دیده می‌شود. یلدا در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید بهتر است شهرداری یکسری اقدامات را انجام ندهد مثلا شهرداری منطقه یک مجوز ساخت چنین خانه‌هایی را صادر نکند و ساختمان‌های دارای معماری زیبا و متناسب با بافت و اقلیم منطقه همچنان باقی بماند. «این اتفاق از 20سال پیش رخ داد. شهر را فروختند و حالا شهر برای نگه‌داشتن خود، مجبور است خودش را بزک کند.»

• تجاوز خانه‌های بلندمرتبه به حریم دیگر خانه‌ها

احداث ساختمان‌های حجیم و نامتناسب با بافت محلی پیامدهای مختلف به‌دنبال دارد. رایج‌ترین آنها به هم خوردن تعادل امکانات رفاهی و تفریحی با جمعیت بارگذاری شده، بر‌هم خوردن خط آسمان و منظر شهری، ایجاد مشکلات متعدد در دسترسی‌ها و تردد در مواقع بحرانی مانند زلزله و بسته شدن معبر است.

مریم سوری، استاد دانشگاه و پژوهشگر در حوزه شهرسازی در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: قرار گرفتن این ساختمان‌ها حس خودمانی بودن را از بین برده و ساکنان محله که پیش از این حس تعلق به محله داشته و به آن هویت می‌داد، ‌با آن بیگانه خواهند شد.» به گفته وی خانه‌های حجیم، عظیم و بلندمرتبه در چنین محله‌هایی، ‌ به فضای خصوصی و حریم دیگر خانه‌ها مشرف‌شده و آن را مورد تجاوز قرار می‌دهد و آسایش و آرامشی که باید ساکنان یک خانه داشته باشند از بین می‌رود.

توجه به حریم خصوصی، محرمیت و اندرونی و بیرونی موضوعی است که در معماری خانه‌های ایرانی اهمیت بسیاری داشته اما حالا نه‌تنها در معماری داخلی برخی خانه‌ها فراموش شده که خانه‌های دیگر را نیز تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.به گفته وی در منطقه ‌جدید 22احداث ساختمان‌های بلندمرتبه و عظیم مشکلی ایجاد نخواهد کرد چون خانه‌های قدیمی در این محدوده وجود ندارداما قرار گرفتن این خانه‌ها در منطقه 12با بافت تاریخی اتفاق جالبی نیست. ‌احداث این خانه‌ها در مناطق 1، 2، 3و 4بیشتر از مناطق دیگر دیده می‌شود. سوری البته این را هم می‌گوید که احداث ساختمان‌های بلند مرتبه گاهی به‌عنوان نشانه و نماد شهری می‌تواند قلمداد شود اما نه در کوچه پسکوچه‌ها بلکه در معابر عریض و گسترده که مشکلات دیگری ایجاد نکند.

• همه پلاک‌ها واجد بلندمرتبه‌سازی‌ نیستند

پیروز حناچی، مشاور وزیر راه و شهرسازی روز گذشته در گفت‌وگو با همشهری اعلام کرد که در دوره پیشین مدیریت شهری تهران، شهرداری مکلف شد ظرف مدت 3‌ماه ضوابط بلندمرتبه‌سازی‌ را به شورای‌عالی شهرسازی ارسال کند اما چنین اتفاقی نیفتاد. به‌خاطر عدم‌وجود همین ضوابط 450برج ساخته شد.

در شورای‌عالی شهرسازی و معماری با این رویکرد که اساسا بلندمرتبه‌سازی‌ به شکل فعلی مرسوم نیست جلوی بلندمرتبه‌سازی‌ را گرفتیم. اینکه همه پلاک‌های شهر واجد بلندمرتبه‌سازی‌ باشند، درست نبود. اینها همه بدون بحث مربوط به برج‌های منطقه‌22 است چراکه جرم‌های سنگین این منطقه براساس برنامه شکل نگرفته بود.