راز جهانی‌شدن کاشان؛ از خانه‌های تاریخی تا اصالت در روایت‌ها

باشگاه خبرنگاران جوان - در قلب کویر مرکزی ایران، شهری نشسته که از خاک و باد و اصالت و سنت و هویت درآمیخته شده است. «کاشان»، شهری که خورشید در دل بادگیرهایش طلوع می‌کند و نور از میان سایه‌روشن ساباط‌ها می‌گذرد، این شهر بیش از آنکه بر زمین بنا شده باشد، گویی بر اندیشه و تجربه زیستن استوار است. در این شهر، معماری زبان زیبایی، فلسفه بقا و زندگی است.

ثبت کاشان به‌عنوان «شهر جهانی خلاق در حوزه معماری» از سوی یونسکو، مهر تأییدی است بر هوش اقلیمی، نبوغ بومی و استمرار اندیشه‌ای که قرن‌ها در جان این شهر جاری بوده است.

میراثی فراتر از زمان

خانه‌های تاریخی کاشان، از بروجردی‌ها و طباطبایی‌ها گرفته تا عباسیان و عامری‌ها، شبیه کتاب‌هایی‌اند که هر دیوارشان فصلی از فرهنگ ایرانی را روایت می‌کند. اگر به بناهای کاشان دقت کنید متوجه خواهید شد که آنها برای ایستایی ساخته نشدند برای نفس کشیدن ساخته شدند از دیوارهای ضخیم، سطوح گچی، بادگیرهای بلند و حوض‌های آرام آبی که همه‌شان در هماهنگی کامل با طبیعت کویر شکل گرفته‌اند.

باور کنید بدون اغراق جز به جز کاشان هدفمند است از اینکه ساباط‌ها سایه می‌سازند، بادگیرها هوا را هدایت می‌کنند و آفتاب تبدیل به مهمانی شده که از روزن سقف‌ها به نرمی وارد خانه می‌شود. این معماری، زاده فلسفه «زیستن در هماهنگی با محیط و طبیعت» است؛ جایی که انسان در برابر طبیعت می‌ایستد و با او گفت‌وگو می‌کند.

انگار خانه در کاشان نه صرفاً مأوا بلکه یک جهان کوچک است؛ مکانی برای اندیشیدن، آموختن و تداوم دادن فرهنگ. در این شهر، مصالح معماری ساده دیده می‌شود اما پیچیدگی معنا در آن نهفته است خاک، آجر، چوب و نور به زبانی از توازن بدل شده‌اند. کاشان در سکوت دیوارهایش همان چیزی را فریاد می‌زند که بسیاری از شهرهای مدرن فراموش کرده‌اند: هماهنگی میان انسان و زیستگاه.

بازآفرینی شهری و زندگی در بافت تاریخی

کاشان امروز در نقطه‌ای ایستاده که گذشته و آینده در هم آمیخته‌اند. بافت تاریخی شهر، که زمانی فراموش شده بود دوباره به تپش افتاده و خانه‌هایی که روزگاری بسته و خاموش بودند، اکنون میزبان زندگی تازه‌اند؛ اقامتگاه‌های بوم‌گردی، کارگاه‌های هنری، نگارخانه‌ها و فضاهای فرهنگی در دل همان کوچه‌هایی جان گرفته‌اند که قرن‌ها پیش از آن، عطر گلاب و خاک نم‌خورده‌شان روح شهر را تازه می‌کرد.

این بازآفرینی، تقلید از گذشته نیست بلکه تداوم آن است. مرمت در کاشان یعنی «احیا»، یعنی برگرداندن نفس به بنا، نه صرفاً بازسازی آن، چون هنرمندان و معماران جوان با بهره‌گیری از دانش بومی و فناوری‌های نو تلاش کرده‌اند زبان کهن را به ادبیات معاصر ترجمه کنند. آن‌ها سنت را قاب دیوار ادعاهایشان نکرده‌اند و آن را ادامه داده‌اند. از خانه‌ها تا میدان‌ها، از سقف‌های گنبدی تا کوچه‌های مسقف، معماری کاشان امروز در حال تجربه فصل تازه‌ای است.

صدای تازه از دل کویر

کاشان نشان داده که میراث، اگر در پیوند با زندگی بماند، می‌تواند به نیرویی برای توسعه بدل شود. جریان بازآفرینی شهری در این شهر، اقتصاد را از دل فرهنگ زنده کرده است. برخی از خانه‌های تاریخی اکنون به‌عنوان کارگاه‌های فعال فرهنگی و اقتصادی عمل می‌کنند.

در دل بازار تاریخی، صدای چکش فلزکاران، صدای سفال‌گران، طراحی پارچه پیچیده است و اقتصاد خلاق کاشان از پیوند هنر و مهارت سنتی با نگاه نو زاده شده است. انگار فصل جدید از داستان کهن کاشان روبه روی ماست و خانه‌ها و تیمچه‌ها با حفظ اصالت خود، کارکرد تازه یافته‌اند. بی شک این پیوند زنده میان فرهنگ، اقتصاد و هویت، همان جوهره‌ای است که یونسکو در مفهوم «شهر خلاق» جست‌وجو می‌کند.

کاشان در منظر جهانی

در جهان امروز که شهرها به سرعت هویت خود را زیر چند لایه شیشه و فولادهای ضخیم و زمخت پنهان می‌کنند «کاشان» همچون یادآوری است از آنچه معماری با اصالت می‌تواند داشته باشد: زبان فرهنگی عمیق. حضور کاشان در شبکه جهانی شهرهای خلاق، نشانی از افتخار ملی و سهمی از گفت‌وگوی جهانی درباره پایداری، میراث و خلاقیت است.

معماران بین‌المللی کاشان را نمونه‌ای از «پایداری زیسته» می‌دانند؛ شهری که قرن‌ها قبل پیش از آنکه مفاهیم مدرن محیط‌زیست و طراحی اقلیمی مطرح شود و به زبان ایده‌پردازان بیاید راه‌های زیستن در توازن با طبیعت را یافته بود. بادگیرها، حیاط‌ها و استفاده هوشمندانه از نور و سایه امروز به الگویی برای طراحی پایدار تبدیل شده‌اند.

و اینجاست که به صراحت غرور می‌توانیم بیان کنیم اصالت می‌تواند مبنای نوآوری باشد و سنت سرچشمه پویایی.

مسیر جهانی با هویت مدرن و اصالت سنتی

قطعاً مسیر جهانی شدن همواره آسان نیست و در پس عنوان‌های بین‌المللی مسئولیت سنگینی نهفته است، چگونه باید میان حفظ هویت و پاسخ‌گویی به نیازهای مدرن توازن برقرار کرد؟

در کاشان، چالش اصلی همین است توسعه در برابر اصالت. ساختمان‌های جدید، گردشگری انبوه و رشد جمعیت، گاه مرزهای میراث را تهدید می‌کنند. با این حال، رویکرد آگاهانه متولیان و مسئولان و جامعه محلی و بومی نشان داده که حفاظت تنها با اعمال قوانین ممکن نیست، بلکه با مشارکت و باور مردمی معنا پیدا می‌کند.

خلاقیت؛ ادامه سنت

در جهانی که معماری گاه به نمایش قدرت بدل شده، اصالت و هویت اصیل و چشم‌گیر کاشان با فروتنی یادآوری می‌کند که جوهر خلاقیت در درک کردن است، کاشان در معماری خود اندیشه‌ای را به تصویر می‌کشد که همزمان شاعرانه و عقلانی است و اینکه انسان بخشی از طبیعت است، نه مالک آن. در این نگاه خلاقیت گویی پیوندی دوباره با ریشه‌هاست و خلاقیت ادامه سنت است و سنت اگر از دل زندگی برخیزد هرگز کهنه نمی‌شود.

منبع: مهر