محمّد طاهری خسروشاهی  در دوّمین نشست از همایش تجلّی واقعه غدیر خمّ در شعر و ادبیات ایران،با اشاره به مظلومیت واقعه غدیر خم در طول تاریخ، گفت: اگر جاه طلبان و توطئه گران، آب را از سرچشمه گل آلود نمی کردند و زمام زعامت امت اسلام را در کف صاحب غدیر می نهادند، چرخ روزگار این چنین بر بستر شقاوت و پلیدی نمی گشت و انسان شاهد این همه مصیبت در گستره جهان بشری نبود.

وی در تبیین واکنش شعرفارسی به حادثه غدیر خم، موضع گیری گویندگان و شاعران در برابر غدیر را در دو برهه تاریخی قبل و بعد از شعر دوره صفوی تقسیم کرد و گفت: در ادب منظوم فارسی تا پیش از طلوع آفتاب دولت صفویه، جز در یکی دو برهه کوتاه حکومت آل بویه و سربداران، به دلیل خفقان حاصل از حکومت های متعصّب عامه، دوستان اهل بیت و خاندان رسالت، مجالی برای تبیین واقعه غدیر نداشتند چرا که تیغ تیز کج باوران و مستبدان تاریخ، از نیام بیرون بود و هرگونه اشارات شیعی را حذف و سانسور می‌کرد.

وی در همین رابطه به قصیده ای گمنام در دیوان امیرمعزّی در قرن پنجم هجری اشاره کرد و گفت:  این شاعر با همه ارج و قربی که در دربار ملکشاه سلجوقی دارد، فقط یک بار کلمه "وصی" را در قصیده خود به کار می برد و بلافاصله از بیم جان، در بیت بعد، عذر تقصیر می خواهد که مبادا به خشم سلطان گرفتار شود که چرا کلمه ای منتسب به شیعیان امام علی را در شعر خود به کار برده است.

رئیس مرکز آموزش زبان فارسی به دانشجویان غیرایرانی دانشگاه تبریز افزود: البته علی رغم خفقان حاکم بر شعرفارسی در برابر غدیر، کمتر شاعری می توان یافت که دست کم جرعه ای از خم غدیر ننوشیده و جان تشنه اش حلاوت عشق علوی را نچشیده باشد. نه تنها شعرای بزرگ عرب از حسان بن ثابت و کمیت اسدی و دعبل، بلکه شاعران حقجو و حقیقت گو در شعرفارسی نیز، به اصالت این برکه با برکت و به زلالی این چشمه جوشان شهادت و به حقانیّت غدیرخم گواهی داده و با سرودن چکامه های فاخر و بلند، و غدیریّه های غرّا و رسا، گوی سبقت از همگنان ربوده اند.

وی ادامه داد: برای اثبات درستی این نظر کافی است تا یک بررسی در آثار شاعران سده های نخست شعرفارسی؛ همچون کسایی مروزی، دقیقی طوسی، فردوسی، منوچهری دامغانی، ناصرخسرو، تا سعدی، مولوی و حافظ داشته باشیم.

وی با اشاره به نخستین اشاره ها به ماجرای غدیر در شعر فارسی، گفت:  حکیم ابوالقاسم فردوسی در آغاز شاهنامه می گوید:

 

چه گفت آن خداوند تنزیل و وحی  

  خداوند امر و خداوند نهی

که من شهر علمم، علیّم در است   

 درست این سخن قول پیغمبر است

اگر چشم داری به دیگر سرای   

 به نزد نبی و وصی گیر جای

بر این زادم و هم بر این بگذرم 

   یقین دان که خاک پیِ حیدرم

حکیم طوس، چنان که از ابیات بالا نیز پیداست، وقتی از امام علی(ع) یاد می کند پیش از هر وصف دیگر به «وصایت» ایشان تکیه می کند و با تأکید صریح، حضرت علی را «وصیّ» می نامد که همین خود می تواند حاکی از اعتقادی باشد که فردوسی بی گمان به حقانیّت غدیر داشت.

این پژوهشگر همچنین از کسایی مروزی به عنوان یکی دیگر از شاعران غدیر در سده چهارم و پنجم هجری نام برد و گفت: کسایی می گوید:

مدحت کن و بستای کسی را که پیمبر

بستود و ثنا کرد و بدو داد همه کار

آن کیست بدین حال که بودست و که باشد

جز شیر خداوند جهان حیدر کرار

کسایی در اولین بیت خود که گفته است: «بدو داد همه کار»؛ معنای واگذاری مسئولیت های پیامبر به امیر المؤمنین را ارائه کرده است.

 طاهری خسروشاهی گفت: منوچهری دامغانی در سده پنجم در یکی از قصایدش به غدیر خم تصریح کرده و می گوید:

آهنی در کف، چون مرد غدیرخم

 به کَتِف باز فکنده سر هر دو کُم

به گفته این پژوهشگر ادبی، از فردوسی و کسایی و منوچهری که بگذریم به نام مولوی می رسیم که هم در دیوان شمس و هم در مثنوی، بارها به نام امام علی اشاره کرده است. 

وی افزود: شیخ مصلح الدین سعدی شیرازی کسی از اصحاب پیامبر(ص) را مانند امام علی(ع) نستوده است. سعدی می گوید:

جوانمرد اگر راست خواهی ولی است

    کرم پیشه شاه مردان علی است      

سعدی در این بیت از امیرمؤمنان(ع) با نام «ولی» یاد می کند و در ضمن قصیده ای دیگر حضرت علی را «سردار اتقیا»، «معصوم مرتضی» و… می نامد:

کس را چه زور و زهره که وصف علی کند 

   جبّار در مناقب او گفته هل اتی

دیباچهّ مروّت وسلطان معرفت 

   لشکرکش فتوّت و سردار اتقیا

فردا که هر کسی به شفیعی زنند دست  

  ماییم و دست و دامن معصوم مرتضی

وی افزود: حافظ شیرازی نیز همین نوا را در رباعیاتش می نوازد و می گوید:

مردی ز کننده درِ خیبر پرس 

   اسرار کرم ز خواجه قنبر پرس

گر تشنه فیض حق به صدقی حافظ 

   سرچشمه آن ز ساقی کوثر پرس

سخنران نشست ادبی غدیر در شعر فارسی در پایان گفت: پس از حملة مغول و از بین رفتن خلافت عباسی در نیمه سده هفتم هجری، مردم از جانب حکومت کمتر تحت فشار اعتقادی قرار داشتند و به همین دلیل، شعرای فارسی‌زبان شیعی فرصت را برای بیان اعتقادات و باورهای مذهبی خود مغتنم شمردند، به طوری که تا اوایل قرن دهم هجری که صفویان به حکومت رسیدند و تشیّع را مذهب رسمی کشور ایران اعلام کردند، روند رو به رشدی را در سروده‌های فارسی با مضمون غدیر شاهدیم.

به نقل از واحد آموزش و پژوهش حوزه هنری استان آذربایجان شرقی، سلسله نشست های پژوهشی تجلی واقعه غدیر خم در شعر و ادبیات ایران زمین تحت عنوان « غدیریه» به همت واحد آموزش و پژوهش حوزه هنری استان آذربایجان شرقی برگزار می شود.

انتهای پیام