از «کارآگاه علوی» تا «سرگرد کیانی»؛ تصویر پلیس در سریال‌های ایرانی

باشگاه خبرنگاران جوان - سریال‌های پلیسی همواره یکی از محبوب‌ترین گونه‌های نمایشی در تلویزیون و شبکه نمایش خانگی ایران بوده‌اند؛ آثاری که علاوه بر هیجان و معما، حامل تصویری خاص و گاه متفاوت از پلیس و نهاد‌های انتظامی هستند. از دهه ۷۰ با «کارآگاه علوی» تا آثار امروز مانند «پوست شیر»، «بازنده» و «خون سرد»، نمایش پلیس در قاب تلویزیون و پلتفرم‌ها فراز و فرود‌های متعددی را پشت سر گذاشته و در هر دوره با انتظارات، تحولات اجتماعی و زبان روایت زمانه خود همراه شده است. در این گزارش نگاهی داریم به مهم‌ترین نقش‌آفرینی‌ها و چهره‌های پلیسی در سریال‌های چند دهه اخیر؛ شخصیت‌هایی که هر کدام در زمان خود به یک «نماد» بدل شده و بخشی از حافظه تصویری مخاطبان ایرانی را تشکیل داده‌اند.

کارآگاه علوی؛ احمد نجفی اولین پلیس جدی  و کلاسیک تلویزیون

«کارآگاه علوی» را می‌توان نخستین تلاش جدی تلویزیون برای خلق یک شخصیت پلیسی مبتنی بر الگوی کارآگاه‌های کلاسیک دانست. مجموعه‌ای که نخستین‌بار در سال ۱۳۷۵ و سپس در ادامه در سال ۱۳۸۷ روی آنتن رفت و با نقش‌آفرینی احمد نجفی تبدیل به یکی از شناخته‌شده‌ترین پلیس‌های دهه ۷۰ شد.

کارآگاه علوی در فصل نخست، مأمور اداره تأمینات در سال‌های ۱۳۰۸ تا ۱۳۱۴ است؛ دوره‌ای که فضا، موقعیت‌ها و پرونده‌ها را در چهارچوب پلیسی ـ تاریخی پیش می‌برد. در فصل دوم، او پس از تبعید بازمی‌گردد و پیگیری پرونده‌های فساد عوامل رژیم پهلوی را برعهده می‌گیرد.

حسن هدایت، نویسنده و کارگردان هر دو فصل، با خلق این شخصیت راه را برای حضور کارآگاه‌هایی جدی، اندیشمند و از جنس داستان‌های جنایی ادبیات کلاسیک باز کرد. حضور نجفی نیز با لحن، بیان و ظاهر خاص خود، این تصویر را ماندگارتر کرد.

سرنخ؛ جهانبخش سلطانی پلیس مردمی و واقع‌گرا در روایت کیومرث پوراحمد

«سرنخ» به کارگردانی و نویسندگی کیومرث پوراحمد در سال ۱۳۷۵ یکی از سریال‌هایی بود که نگاه متفاوتی به پلیس ارائه داد. امیرحسین اوصیا با بازی جهانبخش سلطانی، بازپرسی اصفهانی است که به همراه افسر جوانی به نام مصطفی به حل پرونده‌های معمایی می‌پردازد.

در «سرنخ» برخلاف آثار کلاسیک که پلیس شخصیتی عبوس و خشک داشت، اوصیا انسانی صمیمی، دقیق و گاهی شوخ‌طبع معرفی می‌شود؛ تصویری بسیار نزدیک‌تر به زندگی روزمره. روایت‌پردازی پوراحمد نیز باعث شد «سرنخ» همچنان یکی از سریال‌های محبوب حوزه پلیسی باقی بماند.

مزد ترس؛ عبدالرضا اکبری روایتی جدی، پرتعلیق و با ساختار کاملاً جنایی

در دهه ۷۰ و پیش از موج جدید سریال‌های پلیسی، «مزد ترس» ساخته حمید تمجیدی از تولیدات مهم این ژانر بود. سروان ناصر محمدی با بازی عبدالرضا اکبری مأموری است جدی، سختکوش و درگیر پرونده قتلی پیچیده؛ قتلی که او را تا عمق ماجرا‌های پنهان و روابط پشت پرده در ارکستر سمفونیک تهران می‌برد.

«مزد ترس» و ادامه آن «بازی با مرگ» با وجود امکانات محدود آن دوره، ساختاری پرتعلیق داشت و یکی از نمونه‌های اولیه تصویر پلیسی کاملاً جدی به شمار می‌رود. شخصیت سروان محمدی در زمان خود یکی از الگو‌های مهم پلیس پیگیر و کم‌حرف بود.

شلیک نهایی؛ داریوش فرهنگ پلیسی سختگیر، اخلاقی و گرفتار در دوگانه رفاقت و وظیفه

سریال «شلیک نهایی» (۱۳۷۴) به کارگردانی محسن شاه‌محمدی نوعی درام پلیسی کلاسیک با محوریت تقابل خیر و شر بود. سرگرد کلانی با بازی اثرگذار داریوش فرهنگ مأموری است که با باندی حرفه‌ای درگیر می‌شود، اما کشف می‌کند یکی از دوستان نزدیکش در این باند حضور دارد.

این تضاد بین وظیفه سازمانی و عاطفه انسانی، از «شلیک نهایی» سریالی قابل توجه ساخت. حضور بازیگران مطرحی مانند رضا کیانیان نیز به موفقیت اثر کمک کرد. سرگرد کلانی نمونه‌ای از پلیس باوجدان و پایبند اخلاق بود؛ تصویری که در بسیاری از آثار دهه ۷۰ تکرار شد.

خواب و بیدار؛ روایت فراگیر مبارزه پلیس با تبهکاری بی‌رحم

هرچند «خواب و بیدار» (۱۳۸۱) بیشتر با نام شخصیت منفی‌اش، «ناتاشا»، با بازی رؤیا نونهالی شناخته می‌شود، اما نقش پلیس در این سریال ستون فقرات داستان را تشکیل می‌داد. مأمورانی، چون مرتضی حسینی (محمد صادقی)، سودابه جلالی (لادن طباطبایی)، علی جلالی (دانیال حکیمی) و سرهنگ رضایی (حبیب دهقان‌نسب) هر کدام بخشی از سیستم پلیسی قصه را تشکیل می‌دادند.

مهدی فخیم‌زاده با این سریال برای نخستین بار پلیسی مدرن‌تر و هماهنگ با پرونده‌های پیچیده خلق کرد. مخاطبان با نیرو‌هایی مواجه بودند که در کشمکش با یک تبهکار حرفه‌ای، خردمندانه و سازمان‌یافته عمل می‌کنند.

پوست شیر؛ شهاب حسینی یکی از ماندگارترین پلیس‌های نمایش خانگی

ورود سریال‌های پلیسی به نمایش خانگی نقطه تحول جدیدی بود. «پوست شیر» با بازی شهاب حسینی در نقش سرگرد محب مشکات تصویری احساسی‌تر، آسیب‌دیده‌تر و بسیار انسانی‌تر از پلیس ارائه داد.

مشکات پلیسی است با گذشته‌ای تاریک و زخمی خونین از قتل دخترش؛ این گذشته او را در پرونده قتل دختر نعیم (هادی حجازی‌فر) درگیر می‌کند و جدیتی خاص به شخصیتش می‌بخشد.

بنا به گفته کارگردان، لحظه‌ای که حسینی کت چرمی کاراکتر را بر تن کرد، تیم سازنده مطمئن شدند که هیچ‌کس دیگری نمی‌توانسته چنین نقشی را به این شکل زنده کند.

موفقیت «پوست شیر» تا حد زیادی مدیون حضور این پلیس متفاوت و چندلایه است؛ پلیسی که تنها مجری قانون نیست بلکه انسانی در هم شکسته و درگیر عدالت شخصی است.

بازنده؛ علیرضا کمالی پلیسی شکست‌خورده، پرتنش و گرفتار در معمایی خانوادگی

سریال «بازنده» محصول نمایش خانگی در سال ۱۴۰۳، اثری جنایی و معمایی به کارگردانی امین حسین‌پور است. شخصیت سرگرد کیانی با بازی علیرضا کمالی یکی از متفاوت‌ترین پلیس‌های سال‌های اخیر محسوب می‌شود؛ پلیسی که برخلاف قهرمان‌های شکست‌ناپذیر گذشته، با شکست، تردید و بحران مواجه است.

کیانی بعد از ناکامی در حل پرونده قتل دختر گمشده، خود را کنار می‌کشد، اما با پرونده‌ای پیچیده دوباره در میدان قرار می‌گیرد؛ پرونده‌ای که به راز‌هایی خانوادگی، روابط پنهان و مرگبار منتهی می‌شود.

«بازنده» از منظر شخصیت‌پردازی پلیس، اثری مدرن و مبتنی بر الگو‌های سریال‌های روز دنیا است؛ پلیسی انسانی، نه ابرقهرمان.

خون سرد؛ شهرام حقیقت‌دوست پلیسی در مقابل «دکستر ایرانی»

«خون سرد» که بسیاری آن را نسخه ایرانی «Dexter» می‌نامند، یکی از موفق‌ترین سریال‌های جنایی شبکه نمایش خانگی بود. در این سریال، سرگرد امیرعلی طلوعی با بازی شهرام حقیقت‌دوست مأموریت دارد گروهی از قاچاقچیان اعضای بدن را شناسایی کند. او در مسیر تحقیقات به امیر شهسواری (امیررضا دلاوری) و سپس دکتر کسری کیا (امیر آقایی) می‌رسد؛ پزشکی قانونی که مسیر شخصی و خشنی برای عدالت انتخاب کرده است.

طلوعی پلیسی حرفه‌ای، آرام و دقیق است؛ شخصیتی که در برابر قاتلی «عدالت‌محور» قرار می‌گیرد و همین تقابل داستانی پیچیده و جذاب می‌سازد. «خون سرد» با سر و شکل و بیان سینمایی خود نشان داد سریال پلیسی در نمایش خانگی ظرفیت‌های گسترده‌ای برای جهانی شدن دارد.

پلیس در سریال‌های ایرانی از «کارآگاه علوی» تا «پوست شیر» و «بازنده»، سفری طولانی و متنوع را پشت سر گذاشته است. این شخصیت‌ها هر یک به گونه‌ای آینه‌ای از جامعه، تاریخ، نگاه فرهنگی و انتظارات مخاطبان در زمان خود بوده‌اند. آنچه امروز در نمایش خانگی می‌بینیم، پلیسی است انسانی‌تر، آسیب‌پذیرتر و درگیرتر؛ پلیسی که نه تنها در مسیر کشف جرم، بلکه در مسیر شناخت خود نیز حرکت می‌کند.

منبع: روزنامه ایران