خبرگزاری مهر- گروه استان‌ها: گرد و غبار همواره یکی از مشکلات مهم برخی از نقاط ایران به ویژه خراسان جنوبی بوده و اکنون با افزایش این روند شاهد مشکلات متعدد و نگرانی‌های مردم هستیم.
پدیده گرد و غبار نه تنها معضلات زیست محیطی به همراه دارد بلکه در بخش سلامت جسمی جامعه، کشاورزی، اقتصاد و مسائل دیگر نیز نقش مهمی را ایفا می‌کند که از اواخر سال گذشته و در دو ماه ابتدای سال جاری با روند رو به رشد گرد و غبار در خراسان جنوبی مواجه بودیم.
افزایش ۳.۵ درصدی بارندگی و ۴ برابری گرد و غبار
مدیرکل هواشناسی استان خراسان جنوبی در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: میزان بارندگی از ابتدای مهر ۱۴۰۰ تاکنون که سال زراعی آبی نامیده می‌شود ۸۱ میلی‌متر بود که نسبت به سال گذشته ۳.۵ درصد افزایش داشت و البته نسبت به مدت زمان مشابه در بلندمدت ۲۶ درصد کاهش بارندگی داشتیم.
علیرضا خندان‌رو تصریح کرد: میزان بارندگی استان به صورت میانگین در مدت ۵۰ روز از ابتدای فروردین ۱۱ میلی‌متر بود که حدود ۵۰ درصد نسبت به سال گذشته کاهش داشته است.
وی تأکید کرد: با وجود بارندگی‌های به نسبت خوب سال زراعی، اما شاهد افزایش روزهای گرد و خاکی در استان بودیم که از ابتدای سال جاری تاکنون به صورت میانگین کل استان ۷ روز گرد و خاک بود که سال گذشته این رقم به ۳ روز می‌رسید و ۴ برابر شده است.
به گفته وی ۴ برابر شدن گرد و غبار میانگین استانی است در غیر این صورت در برخی نقاط خراسان جنوبی بیش از ۱۳ برابر هم شده است.
کاهش بارندگی از ابتدای سال و افزایش ۲.۳ دهم درصدی دما
مدیرکل هواشناسی استان خراسان جنوبی دو دلیل برای افزایش گرد و غبار با وجود بارندگی‌های سال گذشته برشمرد و گفت: از ابتدای سال جاری تاکنون بارندگی چندانی نداشتیم و این به دلیل ادامه روند خشکسالی ۲۰ سال گذشته با هر بادی شاهد گرد و غبار هستیم.
خندان‌رو ادامه داد: همچنین افزایش دما میانگین استان که ۲ و ۳ دهم درصد و در برخی نقاط استان تا ۵ و ۵ دهم درصد افزایش دما داشتیم و این موضوع باعث افزایش تبخیر، کاهش رطوبت هوا و خشک شدن بسترهای طبیعی را به همراه داشته که گرد و غبار به همراه دارند.
وی تأکید کرد: با توجه به بارندگی‌های سال زراعی امسال ولی از آن سوی هوا گرم‌تر شد و این روند افزایش دما ادامه دارد و در تابستان تعداد روزهای گرد و غباری نیز افزایش خواهد داشت.
به گفته وی در این سال‌ها طرح‌های آبخیزداری و مقابله با بیابان خوبی اجرایی شده ولی موضوع چرای بی رویه دام در مراتع خود باعث فقر مراتع و افزایش گرد و غبار می‌شود.
خندان‌رو اعلام کرد: مسئولان همه باید همکاری و حمایت داشته باشند تا طرح‌های مقابله با بیابان‌زایی افزایش پیدا کند چرا که هشدار خطر افزایش گرد و غبار را از سال‌ها قبل داده‌ایم.
یک سوم مساحت خراسان جنوبی کانون‌های گرد و غباری است
معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی نیز در این باره به خبرنگار مهر گفت: سطح کانون‌های فرسایش بادی استان ۵ میلیون و ۱۷۳ هزار و ۵۹۷ هکتار است که یک سوم مساحت استان سطح کانون‌های گرد و غبار است.
فاطمه دعاگویان تصریح کرد: طبق تحقیقات ستاد ملی حفاظت محیط زیست سالانه از این کانون‌ها ۷۲۹ هزار تُن گرد و غبار تولید می‌شود و منشأ گرد و غبار خراسان جنوبی بیشتر از کانون‌های داخل استان است.
وی بیان کرد: بر اساس داده‌های ایستگاه‌های سنجش کیفی هوا که مقایسه بین ۶ ماهه اول سال ۹۹ با ۶ ماهه اول سال ۱۴۰۰ داشته‌ایم روزهای گرد و غباری افزایش ۲ برابری داشته است.
به گفته وی اما بر اساس مقایسه سال ۱۴۰۰ با ۱۴۰۱ در ۵ ایستگاه که در ۴ شهرستان بیرجند، زیرکوه، سرایان و نهبندان قرار دارند، شاهد افزایش روند گرد و غبار بودیم که فقط در ایستگاه زیرکوه به دلیل نبود هیچ قطعی و خرابی در ثبت داده‌ها، در کل سال ۲۴ روز نامطلوب داشت ولی از ابتدای سال ۱۴۰۱ تاکنون ۱۱ روز ثبت شده است.
۳۵ کانون فرسایش بادی در خراسان جنوبی
معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی بیان کرد: بارندگی‌ها مقطعی است و نمی‌توان به طور ناگهانی شاهد کاهش گرد و غبار باشیم چرا که استان متأثر از خشکسالی‌های طولانی مدت و مجاورت با کویر لوت و هوای گرم و خشک است.
دعاگویان با بیان اینکه ۳۵ کانون بحران فرسایش بادی در خراسان جنوبی ثبت شده است، اظهار کرد: به دلیل اینکه خشکسالی، کاهش بارندگی و تغییرات اقلیمی در کشور و جهان وجود دارد شاهد افزایش کانون‌های بحران فرسایش بادی هستیم.
وی در زمینه اقدامات انجام شده برای بهبود شرایط نیز عنوان کرد: کانون‌های فرسایش بادی گستره وسیعی را به خود اختصاص داده‌اند که اعتبار، توان و حجم عملیات مقابله با این پدیده خیلی زیاد است و حتی با تلاش شبانه روزی هم نمی‌توان به این سرعت کار انجام داد.
معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی بالا بودن تبخیر و کاهش رطوبت دما، خشکسالی، سرعت زیاد بادهای فرساینده و متأثر بودن خراسان جنوبی از بادهای ۱۲۰ روزه را دلیلی بر تداوم پدیده گرد و غبار دانست و روند رو به افزایش آن دانست.
به گفته وی با این وجود سازمان جنگل‌ها و مراتع در ۲۵ سال گذشته خوب عمل کرده ولی نیاز به برنامه‌هایی در این مسیر است.
طرح جامع مقابله با بیابان برای تمام دستگاه‌های اجرایی متأثر
معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی اعلام کرد: سازمان حفاظت محیط زیست یک برنامه‌ای را سال گذشته به عنوان طرح جامع مقابله با پدیده گرد و غبار تدوین کرده است.
دعاگویان تصریح کرد: در گذشته برای مقابله با این پدیده فقط منابع طبیعی شناخته می‌شد ولی بر اساس این طرح برای تمام دستگاه‌هایی که در مقابله با پدیده گرد و غبار مؤثر هستند برنامه‌هایی دیده شده که دارای چشم‌انداز ۱۰ ساله از ۱۴۰۰ تا ۱۴۱۰ است.
وی افزود: دستگاه‌های اجرایی دیده شده برای اجرای این برنامه‌ها متناسب با اعتباراتی که از وزارت‌خانه‌های خود در سطح ملی و متناسب با اعتبارات استان، وظایف خود را انجام می‌دهند.
به گفته وی اکنون مقابله با پدیده گرد و غبار باید مشارکتی باشد چرا که نیاز است یک سری از اقدامات هشداردهنده، آموزشی، کنترلی، حفاظتی، بازدارنده و اجرایی باشد که از جمله این دستگاه‌ها می‌توان به جهاد کشاورزی، منابع طبیعی، محیط زیست، صدا و سیما، آموزش و پرورش و مراکز عالی دانشگاهی، راه و شهرسازی، شرکت‌ها صنایع نفتی، هلال احمر، هواشناسی، سازمان صمت و شرکت آب منطقه‌ای اشاره کرد.
دعاگویان بیان کرد: از سال ۹۶ اعتبارات خوبی از صندوق توسعه ملی در این زمینه پرداخت شده است، چرا که جز استان‌های رتبه یک غبار خیز کشور هستیم ولی برای دریافت اعتبارات خاص نیاز به پیگیری سازمان‌ها و دستگاه‌های اجرایی است.
پیشنهاد اعتبارات ۷۰۰ میلیارد ریالی برای سال جاری
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی هم در زمینه اقدامات انجام شده در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: به منظور کاهش اثرات منفی بیابان‌زایی و جلوگیری از پیشرفت آن در خراسان جنوبی تاکنون فعالیت‌های متعددی نظیر تهیه طرح‌های بیابان‌زدایی به مساحت یک میلیون و ۷۴۰ هزار هکتار در قالب ۲۸ طرح اشاره کرد.
علیرضا نصرآبادی اضافه کرد: همچنین نهال‌کاری بیش از ۱۵۰ هزار هکتار، بذرکاری ۱۳ هزار و ۸۷۶ هکتار، مدیریت روان‌آب‌های سطحی بیش از ۳۰ هزار هکتار، مالچ پاشی ۱۳۰۰ هکتار و … از دیگر برنامه‌هایی است که در این مسیر انجام شده است.
وی اظهار کرد: در سال ۱۴۰۰ اعتباری حدود ۳۰۰ میلیارد ریال به پروژه‌های مقابله با بیابان‌زایی اختصاص یافت که در پی تخصیص درصدی از اعتبارات عملیات آبیاری سنواتی و پروژه پخش سیلاب در حال اجرا است.
به گفته وی برای سال ۱۴۰۱ نیز در قالب عملیات پیشنهادی اعتباری حدود ۷۰۰ میلیارد ریال به منظور اجرای ۱۰ هزار هکتار عملیات مقابله با بیابان‌زایی پیشنهاد شده است.
تشدید فقر، بیکاری و مهاجرت از نتایج بیابان‌زایی
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی عنوان کرد: از کل عرصه‌های طبیعی استان ۳۶ درصد را عرصه‌های بیابانی و ۵۰ درصد را مراتع کم تراکم بیابانی تشکیل می‌دهد، که دومین استان بیابانی کشور است و با توجه به شرایط اقلیمی و جغرافیایی ۸۶ درصد مساحت استان را شامل می‌شود.
نصرآبادی در زمینه دلایل این روند بیان کرد: بیابان‌زایی بعد از دو چالش تغییر اقلیم و کمبود آب شیرین به عنوان سومین چالش مهم جهانی در قرن ۲۱ محسوب می‌شود و استان خراسان جنوبی با قرار داشتن بر روی کمربند خشک و نیمه خشک نیمکره شمالی دارای ذخایر منابع آبی بسیار ضعیف و نزولات جوی کم، تبخیر سالیانه بسیار شدید و میزان پوشش گیاهی اندک شاهد روند رو به افزایش این پدیده است.
وی تأکید کرد: جمعیت رو به افزایش استان و بالا رفتن نیاز غذایی جامعه، مدیریت اصولی و آینده‌نگری را برای عرصه‌های منابع طبیعی استان می‌طلبد تا بتوان در جهت کنترل و مدیریت مناطق بیابانی گام‌های مؤثری را برای بهره‌برداری بهینه برداشت.
به گفته وی پیامدهای بیابان‌زایی بر منابع طبیعی استان خراسان جنوبی شامل از بین رفتن توان زیست محیطی و اقتصادی اراضی، تشدید فرسایش بادی، افزایش ریزگردها و طوفان‌های گرد و غبار، نابودی پوشش گیاهی مراتع و تبدیل این مناطق به اراضی بیابانی، کاهش کیفیت و کمیت آبه‌ای سطحی و زیرزمینی و کاهش حاصلخیزی خاک است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی ادامه داد: نتیجه این پیامدها تشدید فقر در مناطق خشک و بیابانی و افزایش بیکاری و مهاجرت است.
نکته مهم اینجا است که این پدیده از مدت‌ها قبل زنگ خطر آن به صدا در آمده بود اکنون به وضعیت بحرانی رسیده و نیاز است که در برنامه‌های اجرایی و اعتبارات بازنگری دیگری انجام شود و همه مسئولان و دستگاه‌های اجرایی با همکاری هم، کاری برای کاهش این روند رو به افزایش بردارند تا این مشکل نیز دردی بر دیگر دردهای این خطه مرزی وارد نکند.
