فضای مجازی و سلامت روان نوجوانان؛ فرصت‌ها و تهدید‌ها

باشگاه خبرنگاران جوان؛ الهام قبادی- آزیتا محقق، روانشناس، در گفت‌و‌گو با خبرنگار باشگاه خبرنگاران جوان پیرامون فضای مجازی گفت: در سال‌های اخیر، فضای مجازی به بخش جدایی‌ناپذیر زندگی جوانان و نوجوانان تبدیل شده است. 

وی افزود: رسانه‌هایی مانند اینستاگرام، تیک‌تاک و تلگرام نه تنها راهی برای ارتباط و سرگرمی ایجاد کرده‌اند، بلکه در شکل‌گیری هویت اجتماعی و روانی نسل جدید نیز نقش دارند.

 وی افزود: با وجود مزایای بسیار، استفاده‌ی بیش از حد و ناآگاهانه از این فضا می‌تواند سلامت روانی کاربران جوان را تحت تأثیر قرار دهد.

محقق عنوان کرد: فضای مجازی از منظر روان‌شناسی اجتماعی می‌تواند به رشد مهارت‌های ارتباطی، افزایش آگاهی و تقویت خودابرازی کمک کند. 

وی بیان کرد: بسیاری از نوجوانان از این فضا برای یافتن دوستان، دسترسی به آموزش‌های روان‌شناختی و فعالیت‌های داوطلبانه بهره می‌برند و این مشارکت سالم می‌تواند حس تعلق و حمایت عاطفی را افزایش دهد. با این حال، زمانی که تعاملات مجازی جایگزین تعاملات واقعی شود، خطر آسیب‌های روانی بیشتر می‌شود.

آزیتا محقق در ادامه گفت: تحقیقات نشان داده‌اند استفاده‌ی مفرط از فضای مجازی می‌تواند با اضطراب اجتماعی، افسردگی، کاهش تمرکز و اختلال خواب ارتباط داشته باشد.

وی افزود: در فضای مجازی کاربران نسخه‌ای فیلترشده و ایده‌آل از زندگی خود ارائه می‌دهند و این امر باعث مقایسه‌ی اجتماعی منفی و کاهش عزت‌نفس در نوجوانان می‌شود. همچنین سیستم پاداش مغز هنگام دریافت لایک و پیام مثبت تحریک می‌شود و این فرایند می‌تواند وابستگی رفتاری ایجاد کند و موجب بی‌خوابی، تحریک‌پذیری و افت عملکرد تحصیلی شود.

وی افزود: آزار مجازی یا سایبر بولی یکی از تهدید‌های جدی این فضاست و قربانیان آن در معرض افسردگی و حتی افکار خودکشی قرار می‌گیرند.

 محقق در بخش دیگری از سخنان خود عنوان کرد: برای کاهش آسیب‌ها باید چند اقدام کلیدی انجام شود. مدیریت زمان استفاده از شبکه‌ها، کمتر از دو ساعت در روز می‌تواند به بهبود سلامت روان کمک کند.

وی افزود: آموزش سواد رسانه‌ای به نوجوانان ضروری است تا بدانند محتوای آنلاین همیشه بازتاب واقعیت نیست و بتوانند تفکر انتقادی داشته باشند. همچنین تقویت روابط واقعی و مشارکت در فعالیت‌های گروهی باعث تعادل هیجانی و افزایش احساس تعلق می‌شود.

به گفته این روانشناس گفت‌وگوی باز و حمایتی میان والدین و نوجوانان نیز از انزوای روانی جلوگیری می‌کند. در صورت بروز علائمی مانند اضطراب یا افسردگی مرتبط با فضای مجازی، مراجعه به روان‌شناس و استفاده از درمان‌های شناختی‌ـ‌رفتاری ضروری است.

در پایان، محقق گفت: فضای مجازی به خودی خود نه مثبت است و نه منفی؛ نحوه استفاده تعیین‌کننده است. اگر نوجوانان با هدایت خانواده، آموزش سواد رسانه‌ای و مدیریت زمان مناسب از آن استفاده کنند، می‌توانند از مزایای ارتباط و رشد شخصی بهره‌مند شوند، اما بی‌توجهی به جنبه‌های روان‌شناختی آن می‌تواند مشکلات عمیق و بلندمدت ایجاد کند.