«دیپلماسی بسکتبال» در سیاست خارجی الجولانی/ سوریه جدید می‌تواند همزمان با روسیه و آمریکا دوست باشد؟

باشگاه خبرنگاران جوان؛ اعظم پورکند - پس از دیدار اخیر از مسکو، محمد الجولانی، رئیس‌جمهور دولت انتقالی سوریه، به ایالات متحده سفر کرد. هدف از این سفر به نظر می رسید تقویت همکاری‌های دوجانبه و کاوش برای ایجاد کانال‌های جدید اعتماد در معماری در حال تغییر امنیت منطقه‌ای بود.

رویکرد سیاست خارجی رهبری جدید سوریه را می‌توان «دیپلماسی بسکتبال» نامید. این استعاره‌ای مناسب است که سبکی سیاسی اصیل — ترکیبی از غیررسمی‌گرایی، چالاکی و روابط شخصی — را نشان می‌دهد که ریشه در علاقه شخصی رئیس‌جمهور و وزیر امور خارجه، اسعد الشیبانی، به بسکتبال دارد.

اهمیت نمادین این رویکرد پس از انتشار فیلمی از دیدار محرمانه مقامات ارشد آمریکایی با الجولانی و الشیبانی در حال بازی بسکتبال با فرمانده سنتکام آمریکا و رئیس ستاد عملیات علیه داعش، بیشتر شد. این تصاویر تجسمی بصری از یک مدل جدید تعامل بودند — تعاملی که در آن ارتباط غیررسمی، توافق‌های دیپلماتیک رسمی را تکمیل و گاهی مقدم بر آن می‌شود.

فراتر از یک سبک: ساختن تصویر جدید

دیپلماسی بسکتبال رهبری جدید سوریه فراتر از یک ترفند سبکی است؛ تلاشی برای ساختن تصویر رژیمی است که می‌تواند یک زندگینامه سخت و گذشته آسیب‌زا را به سرمایه سیاسی تبدیل کند. داستان شخصی محمد الجولانی — از دوران بازداشت توسط آمریکا در عراق و سال‌ها فعالیت در گروه های افراطی تا ظهور به عنوان یک دولتمرد که قادر به مذاکره با واشنگتن و مسکو است — در مرکز این روایت قرار دارد. برخلاف بشار اسد، رئیس جمهور سابق سوریه که به تدریج به حلقه محدودی از متحدان وابسته شد، مقامات جدید سوریه در پی ارائه تصویری متفاوت هستند: تصویر دولتی که عاملیت خود را بازپس می‌گیرد و قادر به شکل‌دهی مجدد به معماری امنیت منطقه‌ای و پیکربندی ائتلاف‌هاست.

در این چارچوب، زمین بسکتبال هم یک کد بصری است و هم سیاسی. یک بازی مشترک با افسران آمریکایی  هم  پیامی از آمادگی برای یک نوع جدید از دیالوگ و مذاکره  همراه با نمایشی از اعتماد به نفس، قابلیت مدیریت و پیش‌بینی‌پذیری است.

ایجاد یک سیستم متعادل

تصمیم برای اعزام یک هیئت بلندپایه به مسکو بلافاصله پس از دیدار واشنگتن نیز یک سیگنال عمدی بود که نشان می‌داد دمشق در تلاش برای ساختن یک سیستم متوازن است. احیای روابط تجاری، اقتصادی و دفاعی با روسیه به این منظور است که تأکید کند سوریه جدید ارتباطات قدیمی خود را قطع نمی‌کند، بلکه در پی عقلانی‌تر و عمل‌گرایانه کردن آنها و پاکسازی از سمومی است که از جنگ داخلی و سرکوب به ارث رسیده است.

هم‌گرایی موازی با واشنگتن، هدفی متفاوت، اما مکمل را دنبال می‌کند: مشروعیت‌بخشیدن به دولت جدید سوریه در حوزه سیاسی غرب و ادغام آن در چارچوب‌های ائتلافی و تحریمی. واشنگتن خود — با تمدید یا لغو معافیت‌های تحریمی — بخشی از فرآیندی می‌شود که در آن ثبات سوریه دیگر یک نتیجه تصادفی نیست، بلکه یک هدف سیاسی عمدی است.

الجولانی واشنگتن را با یک نتیجه ملموس ترک کرد: امضای توافق برای شکست داعش که توسط کاخ سفید به عنوان اصلی‌ترین دستاورد عملی مذاکرات توصیف شد. این توافق رسماً سوریه را متعهد می‌کند به ائتلاف بین‌المللی علیه باقی‌مانده‌های داعش بپیوندد. با این حال، اهمیت آن فراتر از مبارزه با تروریسم است — این توافق عملاً رهبر جدید سوریه را به عنوان شریک واشنگتن در حوزه امنیت به رسمیت می‌شناسد. برای الجولانی، یک فرمانده سابق هیات تحریر الشام که زمانی تروریست شناخته می‌شد، این گامی تعیین‌کننده به سوی مشروعیت بین‌المللی است.

مسئله تحریم‌ها در واقع محور اصلی دستور کار بود. قانون سزار که در سال ۲۰۱۹ تصویب شد، برای مدتی طولانی مانع اصلی بهبود اقتصادی سوریه بود. از زمان تغییر رژیم، واشنگتن به تدریج تحریم‌ها را نرم کرده است. اکنون بحث‌ها به سوی امکان لغو قانونی — که نیاز به تصویب کنگره دارد — حرکت کرده است.

ابعاد منطقه‌ای و آینده نامشخص

ترکیه که در دوران جنگ علیه اسد از الجولانی حمایت کرد، در حال ظهور به عنوان واسطه‌ای بین او و غرب است. این به آنکارا اجازه می‌دهد تا اهداف استراتژیک خود - خنثی کردن تهدید کرد‌ها در مرز جنوبی و گسترش نفوذ خود در سوریه پس از جنگ - را پیش ببرد.

در همین حال، کشورهای حوزه خلیج [فارس]— به ویژه عربستان سعودی و امارات — اعلام آمادگی کرده‌اند که در بازسازی سوریه سرمایه‌گذاری کنند، مشروط بر اینکه تحریم‌های آمریکا به طور رسمی لغو شود. کشور‌های اروپایی نیز در حال تطبیق مواضع خود هستند و فرصت‌های مشارکت در پروژه‌های بشردوستانه و زیرساختی تحت نظارت آمریکا را بررسی می‌کنند.

با این حال، وعده‌های الجولانی در مورد «گذار پنج ساله به سوی یک سیستم کثرت‌گرا» با شک و تردید مواجه است. نیرو‌های مسلح تحت امر او پیش از این چندین عملیات علیه جامعه اقلیت علویان و دروزی‌ها انجام داده‌اند که صد‌ها کشته غیرنظامی به جا گذاشته و در صداقت اظهارات دموکراتیک او تردید ایجاد کرده است.

به طور کلی، دیدار محمد الجولانی از واشنگتن نشان‌دهنده آغاز فاز جدیدی در دیپلماسی سوریه و بازتنظیم هم‌ترازی‌های منطقه‌ای است — فازی که در آن سوریه در تلاش است تا خود را از یک عامل منفعل رقابت قدرت‌های بزرگ به یک معمار فعال آینده سیاسی خود تبدیل کند.

برای خود الجولانی، این دیدار گامی به سوی تحکیم مقام سیاسی و گسترش فضای مانور در صحنه بین‌المللی بود. رئیس‌جمهور جدید سوریه به شدت بر کانال‌های غیررسمی — به ویژه «دیپلماسی بسکتبال» خود — تکیه کرده است. از طریق چنین اشکالی از قدرت نرم، الجولانی در تلاش است تا برداشت‌ها از گذشته جنجالی خود را نرم کرده و خود را به عنوان یک میانجی عمل‌گرا بین مراکز قدرت رقیب معرفی کند.

منبع: آر تی