خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها – آناهیتا رحیمی: شاید التیامی بر یک زخم دیرینه یا نمادی از فرهنگ و سنتی باشد که در قالب المان‌های شهری خود را به تصویر می‌کشند؛ گذشته از اینکه باید انسجام هویت یک جامعه را حفظ کنند، از این رو عاملی برای رفع نازیبایی‌های شهری نیز به شمار می‌روند.

مدتی است المان‌های شهر تبریز خبرساز شده و در آخرین مورد آن اِلمان نصب شده در میدان جانبازان تبریز بود که با حاشیه‌های زیادی همراه بود. آیا توجه به فرهنگ بومی و جانمایی درست یک اِلمان کار سختی هست یا خدای نکرده تعمدی در این کار هست که موجب حاشیه شود.

مدیر عامل بنیاد سپهر انقلاب اسلامی در یادداشتی در این خصوص گفت: تأسف بار است یک روز یک سرمایه دار بی هویت عنان مدیریت شهر را در دست می‌گیرد و از دانشگاه تا باشگاه جولان می‌دهد و روز دیگر یک اِلمان شهری مسأله اول شهر می‌شود.

یاسر جلالی ادامه داد: تبریز این روزها به عقلانیت و تدبیر و مدیریت و نمادهای واقعی همراهی با مردم و توجه و خواسته‌های آنان نیاز دارد؛ مشکلات بزرگ و کوچک زیادی است که بدون حل باقی مانده و این مسأله در کنار حاشیه‌های سطحی و دعواهای بچه‌گانه و دوگانه‌های کاذب، مردم را عاصی کرده است. مردم منتظر تغییرات اساسی در مدیریت امور هستند؛ شاید تحول کلمه‌ای بهتر از تغییر باشد.

وی گفت: سرمایه‌های پر ارزش مادی و معنوی بسیاری در این خطه هستند که عقلانیت، برنامه، همت، ایثار، مردم داری، مدیریت جهادی و اقدام انقلابی لازمه فعال کردن آنها در مسیر پیشرفت و اعتلا است. این وضعیت ایستا و خسارت بار و خلاف خواست مردم، به هیچ وجه قابل تحمل و تداوم نیست.

وی افزود: معتمدترین و مؤثرترین اجتماعی، مجموعه‌های مردمی و نهادهای انقلابی وظیفه سنگینی در پشتیبانی از این تحول اساسی و حمایت از منافع عامه بر عهده دارند که باید سهم خود را به میدان بیاورند؛ وقت پرداختن به مسائل اصلی و برچیدن المان‌های ناکارآمدی از شهر است مردم نیز همراه‌اند و امیدوار.

اِلمان، نماد یا یادمان شهری

یک پژوهشگر مسائل فرهنگی و اجتماعی نیز در رابطه با اهمیت المان‌های شهری به خبرنگار مهر گفت: ابتدا باید به مسئله «هویت» توجه کنیم چرا که هویت، از مسائل مهم همه جوامع، به ویژه جامعه ماست؛ همه جوامع تلاش می‌کنند هویت خود را حفظ کرده و تداوم ببخشند از این رو بسیاری از تعارض‌ها و درگیری‌های امروز، حول مسئله هویت شکل گرفته و سرمایه گذاری‌های عمده و قابل توجهی برای بقای هویت و حل اختلالات هویتی صورت می‌گیرد.

روح الله رشیدی ادامه داد: کشور ما از این منظر، شرایط ویژه‌ای دارد؛ تلاقی هویت دینی، هویت ملی و هویت محلی از یک سو و فشار فرهنگ جهانی برای هضم این سه هویت در هویت جهانی از سوی دیگر، شرایط ویژه‌ای را در حوزه هویت برای ما ایجاد کرده است لذا نباید از کنار این مسئله به راحتی عبور کرد که بخش مهمی از این هویت، امروزه در شهرها شکل می‌گیرد و خودش را نشان می‌دهد.

اِلمان‌های شهری از مهم‌ترین عناصر هویت شهر هستند

به گفته پژوهشگر مسائل فرهنگی و اجتماعی، تعبیرِ «هویت شهری» اشاره به همین موضوع دارد؛ هویت شهر، همان معنایی است که مردم شهر به شهرشان می‌دهند. اینکه ساکنان شهر، شهرشان را چگونه می‌شناسند و آن را چگونه و با چه ویژگی‌هایی توصیف می‌کنند، هویت شهر را بازگو می‌کند. هویت شهر، ارکان و عناصر مختلفی دارد و المان‌ها یا نمادهای شهری، یکی از مهمترین عناصر هویت شهر هستند بنابراین، وقتی از المان‌های شهری حرف می زنیم، داریم از یکی از ارکان هویت شهری سخن می گوئیم پس، المان‌های شهری مهم هستند چرا که هویت مهم است.

هویت در دوره مدرن، همواره در حال دگرگونی است؛ شتاب این تغییرات به حدی است که برخی جوامع از روند تغییرات عقب می‌مانند و نمی‌توانند خود را با شرایط دائماً متغیر، همراه کنند

وی در پاسخ به سوال خبرنگار مهر در رابطه با اینکه المان‌های شهری دقیقاً در کجای فرایند هویت سازی قرار دارند و چطور می‌توانند هویت را تحت تأثیر قرار دهند پاسخ داد: هویت در دوره مدرن، همواره در حال دگرگونی است؛ شتاب این تغییرات به حدی است که برخی جوامع از روند تغییرات عقب می‌مانند و نمی‌توانند خود را با شرایط دائماً متغیر، همراه کنند؛ در نتیجه دچار چالش می‌شوند.

رشیدی افزود: در این شرایطِ دائماً سیال و دگرگون شونده، فرهنگ‌ها دنبال عناصری هستند که بتوانند به واسطه آن عناصر، از معرکه این دگرگونی‌ها، به سلامت گذر کنند و خود را نبازند؛ المان‌های شهری، از این عناصرِ نگهدارنده و ثبات آفرین در حوزه فرهنگ هستند.

این پژوهشگر مسائل فرهنگی و اجتماعی ادامه داد: به واسطه المان‌هاست که نشانه‌ها و داشته‌های فرهنگی و هویتی، در شهرها عینیت پیدا می‌کند؛ المان‌ها، خاطره جمعی ساخته و زیبایی بصری ایجاد می‌کنند، هویت بخش و هویت ساز هستند، تأمل برانگیز و اندیشه ساز هستند و با این ویژگی‌ها و کارکردها، قطعاً باید المان‌ها را از ارکان هویت شهر دانست.

قرابت حداکثری با هویت یک جامعه

وی در رابطه با ویژگی و مؤلفه‌های مورد نظر در طراحی المان‌های شهری توضیح داد: مقوله المان‌های شهری جدا از هویت نیست بنابراین، روشن است که نخستین ویژگی المان‌های شهری، قرابتِ حداکثری با هویت جامعه است؛ یعنی هر المانی که از اختصاصات هویتی یک جامعه الهام نگیرد، عنصری غریبه با آن جامعه است و وصله ناجور محسوب می‌شود.

این پژوهشگر مسائل فرهنگی و اجتماعی معتقد است: آنچه فرم و محتوای المان‌های شهری را تعیین می‌کند، در یک کلمه، هویت شهر است؛ هویت تاریخی، هویت فرهنگی، هویت سیاسی، هویت هنری و سایر شئون هویت، باید در المان‌های شهری بازتاب پیدا کند. فهم نادرست از این نسبت، ممکن است به تولید المان‌هایی منجر شود که نه تنها کمکی به انسجام هویتی جامعه نمی‌کنند، بلکه در راستای تخریب یا اختلال هویتی عمل کنند.

رشیدی افزود: طراحان یا سفارش دهندگان المان‌ها، اولاً باید تکلیف خود را با هویت جامعه روشن کنند و به روشنی بتوانند ویژگی‌های این هویت را بیان کنند؛ علاوه بر این، المان‌های شهری یک کارکرد دیگر هم دارند و آن عبارت است از کارکرد زیباسازی. یعنی در طراحی هر المانی باید وجوه زیبایی شناسانه را لحاظ کرد؛ چرا که قرار است به واسطه المان‌های شهری، اغتشاشات و نازیبایی‌های بصری زدوده شود و این مستلزم درک زیبایی شناسانه از نمادها است.

تقلید از نمونه‌های غیربومی

وی بیان کرد: این دو ویژگی را البته باید توأمان در نظر گرفت چرا که امروزه شهرهایی داریم که به لحاظ ظاهری، زیبا هستند اما از حیث هویتی، خالی از عناصر هویت بخش هستند؛ متأسفانه، این رویکرد، در شهرهای ما هم دیده می‌شود و بدون توجه به اصل هویت‌بخشیِ المان‌های شهری، صرفاً با تقلید از نمونه‌های غیربومی، عنصر زیباییِ ظاهری را برجسته می‌کنند.

رشیدی در رابطه با پیشنهادات ایجابی برای تولید المان‌های شهری در کلانشهر تبریز گفت: تبریز با توجه به پیشینه ویژه‌ای که دارد، سرشار از عناصر جذاب تاریخی، فرهنگی و سیاسی و کانون بسیاری از تحولات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در ایران بوده است؛ المان‌های شهر تبریز، باید بتواند این پیشینه درخشان و هویت مستحکم را بازنمایی کند. از تاریخ سیاسی تبریز گرفته تا تاریخ صنعتی و تاریخ اقتصادی‌اش، سرشار از ایده‌ها و مثال‌هایی است که قابلیت تبدیل به نمادهای شهری را دارد.

وی افزود: حتی عناصر برگرفته از جغرافیا و طبیعت این شهر هر الهام‌بخش ایده‌پردازان است. وقایع و رویدادها از عصر مشروطه گرفته تا دوره انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، این ظرفیت را دارد که بتواند صدها نماد شهری را خلق کند؛ مهم این است که سیاستگذران فرهنگی شهر، درک درستی از مسئله هویت و نسبت آن با نمادها و المان‌های شهری داشته باشند.

یک پژوهشگر تاریخ، شاخص‌های اصلی در المان‌های شهری را در سه شاخص عمده مکان مناسب، برگرفته از ریشه‌های هویتی و زیبایی بصری دانسته و به خبرنگار مهر گفت: تمام المان‌ها و آثاری که در شهر تبریز ماندگار و از طرف مردم پذیرش شده‌اند باید این سه شاخصه را به همراه داشته باشند.

کریم میمنت نژاد ادامه داد: بقیه المان‌هایی که فاقد این سه شاخصه ذکر شده هستند در قالب المان‌های موقت شهری تلقی شده و انتظار پذیرش توسط آحاد و تمام طبقات جامعه را نباید داشت بدین گونه که شاید بخشی رضایت مند و بخشی گله مند باشند که این در ذات المان‌های موقتی که دائمی و طولانی مدت نیستند وجود دارد.

تمام المان‌ها و آثاری که در سطح شهر تبریز ماندگار و از طرف مردم پذیرش شده‌اند باید این سه شاخصه را به همراه داشته باشند

وی افزود: در گذشته‌های بسیار دور در شهر تبریز زیباسازی در ذات شهر نهفته بود به گونه‌ای که شهر از هارمونی به هم پیوسته پیروی می‌کرد و دید عمومی شهر مناره‌ها و گنبدهای مساجد معروف از جمله مسجد کبود، صاحب الامر، سید حمزه و ساختمان شمس العماره که عمارت حکومتی بود دیده می‌شد.

به گفته این پژوهشگر تاریخ، چنین هارمونی‌های چشم نواز شهری از نماهای ساختمان‌ها، باغ‌ها، سر در خانه‌ها و بناهای شاخص شهری تشکیل می‌شد که از دور نما پدید آورنده یک هارمونی منظم و در نگاه جز به جز تمامی قسمت‌های تشکیل دهنده یک شهر و یک خانه به شکل هنرمندانه ساخته می‌شد به گونه‌ای که مبانی زیبایی در جز به جز این بناها دیده می‌شد.

وی بیان کرد: به طور مثال در ساخت پل شاهی جنب پل قاری به عنوان یک سازه شهری در سال ۱۳۲۶ شمسی، ساخت نرده‌های سنگی زیبا و چراغ‌هایی به شکل پایه‌های کله قوچی بر روی این پل، بیانگر رعایت شاخصه‌های زیباسازی با ساخت پل بوده که آرامش خاصی را نیز برای شهروندان به ارمغان می‌آورد در حالی که امروزه با گسستگی سازه‌های شهری از لحاظ فرم، شکل، رنگ و ابعاد این هارمونی مورد انتظار را شهر از دست داده و به دنبال از دست دادگی هارمونی شهر، آرامش نیز از دست رفته است.