«اهل سفری» که مردم را دوست دارد

باشگاه خبرنگاران جوان - محسن محمدی کارشناس رسانه نوشت: ژانر مستند یکی از گونه‌های محبوب میان دوستداران تلویزیون و سینما است و مخاطبان خاص و وفادار خودش را دارد. شبکه مستند سیما نیز یکی از شبکه‌های پربیننده به‌شمار می‌رود و عموما در نظرسنجی‌های سازمان صداوسیما در رده‌های میانی به لحاظ جذب مخاطب قرار می‌گیرد. نباید فراموش کرد این توفیق در جلب نظر مخاطب در شرایطی به‌دست می‌آید که شبکه مستند رقبای قدرتمندی دارد که از برنامه‌های جذابی مانند مسابقات ورزشی و سریال‌ها و فیلم‌های سینمایی در جدول پخش خود بهره می‌برند.

یکی از زیرگونه‌های پرمخاطب در ژانر مستند، مستند گردشگری است که نمونه‌های جذاب و برخوردار آن با استقبال فوق‌العاده مردم مواجه می‌شوند و حتی گاه گوی سبقت را از آثار نمایشی هم می‌ربایند. یکی از این مستند‌های گردشگری که برای چند سال به شکل تناوب و دنباله‌دار تولید می‌شود و روی آنتن شبکه مستند می‌رود، برنامه «اهل سفر» با اجرا و روایت مهدی خلیلی است. دوربین این برنامه در طی سال‌هایی که به روی آنتن می‌رود، تقریبا دور کاملی در ایران زده و به اقصی نقاط کشور سفر و گردش کرده است.

نقطه تمایز و شاید بتوان گفت قوت برنامه اهل سفر نسبت به آثار مشابهی که در حوزه گردشگری ساخته می‌شود، به رویکرد محتوایی این برنامه و نوع کنش‌ها و واکنش‌های مجری و راوی‌اش مهدی خلیلی بازمی‌گردد. در حالی که برخی از برنامه‌های مستند تلویزیون که اتفاقا پرمخاطب هم هستند، اساس و بنیان ساختاری و محتوای خود را بر معرفی جاذبه‌های طبیعی و گردشگری بنا کرده‌اند_ که مثال شاخصش می‌شود برنامه ایرانگرد با اجرای جواد قارایی_ در اهل سفر تمرکز اصلی بر مردم‌شناسی و معرفی آیین‌ها، فرهنگ‌ها و سبک زندگی است. به این معنی که علاوه بر معرفی جاذبه‌های طبیعی و تاریخی هر منطقه فولکلورها، آداب، رسوم و سبک زندگی مردم آن منطقه هم به شکل ویژه و مفصل مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد. 

عامل موفقیت و نقطه تمایز برنامه اهل سفر، اما شاید در نوع اجرا و رفتار خلیلی در مقام مجری و راوی باشد. خلیلی که خود از پیشکسوتان عرصه گردشگری است، توانایی فوق‌العاده در برقراری ارتباط و ایجاد صمیمیت با آحاد مردم از هر قشر و طبقه‌ای دارد. نوع و جنس ارتباط‌گیری او با مصاحبه‌شوندگان در برنامه اهل سفر به قدری صمیمانه و خودمانی و البته توام با احترام است که احساس راحتی و عدم معذوریت را برای آنها در جلوی دوربین به دنبال دارد. خروجی چنین کنش و سیاست هوشمندانه و درستی، طبیعی به نظر رسیدن و واقعی بودن برنامه‌ای است که در معرض دید مخاطب تلویزیون قرار دارد. خلیلی با توجه به قابلیت‌ها و نوع تعاملش که البته برخاسته از صداقت ذاتی است، این توانایی را دارد که همچنان که با یک روستایی ساده‌دل یا کشاورز زحمتکش روابطی صمیمانه و خودمانی برقرار می‌کند، با پژوهشگر و استاد دانشگاه نیز از باب دوستی وارد می‌شود و گفت‌وگویی گرم و جذاب را با او شکل دهد. طبیعی است که نوع رفتار و تعامل صادقانه و صمیمانه مجری برنامه اهل سفر باعث شود که با بازخورد‌های واقعی و بی‌پیرایه مواجه گردد و همه چیز در جلوی دوربین، طبیعی و به دور از غلو و تعارف به نظر برسد.

از دیگر ویژگی‌های اجرای خلیلی که نباید به سادگی از کنار آن گذشت، توانایی فوق‌العاده او در ارتباط‌گیری با مردم به شکل فی‌البداهه و آنی است. مجری برنامه اهل سفر در سفرهایش با چنان کیفیتی با مردم همراهی می‌کند، در خانه‌هایشان مهمان می‌شود و ارتباط کلامی برقرار می‌سازد که گویی سال‌هاست با آنها آشنایی دارد. خلیلی آن‌قدر راحت و صمیمی با یک خانواده روستایی و عشایری در دورافتاده‌ترین قریه‌های ایران همسفره می‌شود که پنداری سال‌هاست عضو این خانواده است. به طور قطع، نتیجه و خروجی چنین فرآیندی در نظر مخاطب جذاب و چشم‌نواز خواهد بود.

اهل سفر را می‌توان یک برنامه گردشگری جامع نامید، از این جهت که پکیجی کامل از جذابیت‌های منطقه مورد نظر را به مخاطب خود عرضه می‌کند؛ اما آن‌چه در این مسیر برجسته است و قابل تقدیر، سویه مردم‌شناختی و نگاه جامعه‌شناسانه‌ای است که به سوژه خود دارد.

 یکی دیگر از جذابیت‌های برنامه اهل سفر به کار پژوهشی و تحقیقاتی بازمی‌گردد که پیش از سفر به هر منطقه درباره تاریخ، جغرافیا، مردم، آیین‌ها، آداب، رسوم و سنت‌های آن انجام می‌شود. در پیش گرفتن چنین سیاست و رویکردی باعث می‌شود که مجری برنامه، اطلاعات مقدماتی مکفی و پیش‌زمینه فکری مناسبی را در مواجهه با مردم در اختیار داشته باشد و به قول معروف، دستش در طرح سوالات و مطرح کردن مطالب جامعه خالی نماند. این آگاهی و اشراف در کنار صداقت و صمیمیت، سبب‌ساز این مهم شده که نوع اجرای مجری و محتوای برنامه اهل سفر به مذاق بینندگان خوش آید و عامل اصلی ساخت این برنامه در سال‌های متمادی شود. 

مجموعه مستند اهل سفر؛ به سوی غرب کرمانشاهان به عنوان سری جدید برنامه که در نوروز امسال از شبکه مستند پخش شد، نشان داد که گونه گردشگری در مستندسازی به چه میزان می‌تواند جذاب باشد و البته هنوز چه‌قدر جای کار و پرداخت دارد. امید است که شرایط جسمانی مهدی خلیلی اجازه دهد که سری‌های جدید برنامه اهل سفر نیز ساخته شود.