فخرالدین سیدی کارگردان و کارشناس سینمای مستند درباره فیلم‌های به نمایش درآمده گفت: شروع تولید مستند‌های این مجموعه هم‌زمان با پایان زمان جنگ تحمیلی بود و در آن زمان، وضعیت جامعه چندان رو به راه نبوده است. برای من جالب است که چگونه تلویزیون به ساخت این آثار در آن شرایط رغبت نشان داده است. با وجود اینکه خانم اعتمادی در فیلم مربوط به او حضور کوتاهی دارد، اما شیوه حضورش بسیار ویژه و جالب توجه است.

علی نائینی گارگردان دو فیلم به نمایش درآمده گفت: فیلم‌های نمایش داده شده ۳۵ سال قبل ساخته شدند و امکانات آن زمان بسیار محدود بود، با این وجود ما با این شخصیت‌ها زندگی کردیم و تنها نمایش دهنده زندگی آنها نبودیم. ما با آنها به سفر رفتیم و در زندگی شخصی همراه آنها بودیم. 

دانشگاه‌ها نباید تنها به آموزش تئوریک بسنده کنند

وی ادامه داد: دانشکده‌هایی که دارای رشته‌های هنر‌های تجسمی هستند بهتر است شرایطی را به وجود بیاورند تا دانشجویان بتوانند در ارتباط نزدیک با نقاشان مطرح قرار گرفته و این فرصت را داشته باشند تا مدتی را با آنها زندگی کنند و صرفا به آموزش تئوریک بسنده نکنند.

نائینی بیان داشت: انگیزه‌ای که سبب شد تا طرح ساخت این فیلم‌ها را به تلویزیون ارائه کنیم این بود که با فرد خاصی همچون سهراب سپهری آشنا بودیم. تلویزیون در آن زمان حتی یک فریم از این هنرمندان شاخص تصویری نداشت و صحبتی با آنها صورت نگرفته بود، با وجود اینکه نیاز بود تا مواردی اینچنینی ثبت شده و برای آیندگان به یادگار باقی بماند. این موضوع انگیزه‌ای شد تا به همراه رضا فولادی به سراغ هنرمندان زنده رفته و تلاش کنیم تا به زندگی و آثار آنها بپردازیم.

وی خاطرنشان کرد: یادم می‌آید زمانی که فیلم خانم اعتمادی را آغاز کردیم، ایشان در روز دوم فیلمبرداری به ما اعلام کردند که مقابل دوربین حاضر نمی‌شوند؛ بنابراین ما مجبور شدیم تا فرم کار را تغییر دهیم و تنها از صدا و آثار ایشان استفاده کنیم. البته در نهایت ایشان حضور بسیار کوتاهی در این فیلم دارند.

نقاشی‌های کلانتری دارای وجه تزئینی است

نائینی درباره فیلم مستند مربوط به پرویز کلانتری نیز گفت: روحیه و منش پرویز کلانتری همچون یک کودک بسیار ساده بود و گویی حضور یک کودک در درونیات او به شدت احساس می‌شود. ما در این مجموعه با نقاشان مختلفی کار کردیم، اما صداقتی که در صحبت‌های کلانتری وجود داشت، در کم‌تر نقاش دیگری مشاهده می‌شد. 

نائینی درباره علت انتخاب نقاشان حاضر در این مجموعه گفت: ما تلاش کردیم تا به سراغ افرادی برویم که از شیوه و سیاق خاص خود برخوردار هستند. کلانتری از جمله افرادی است که کار‌هایی را صورت داده است که پیش از او فرد دیگری به سراغ آن نرفته بود. نقاشی‌های کلانتری دارای وجه تزئینی و عناصر زیبایی شناسانه بوده و محتوای خاص خود را نیز دارد. 

وی ادامه داد: از نظر من خانم اعتمادی از دید و نگاهی عرفانی برخوردار است، زیرا معتقد بود دانش کاری را از پیش نخواهد برد بلکه نیاز است تا هنرمند دارای بینش باشد. امروزه و در شرایطی که اینترنت گسترش پیدا کرده است، دانش به صورت عام آن در اختیار همه قرار گرفته است، اما کم‌تر به بستری برای بازنمایی هویت برمی‌خوریم. به اعتقاد خانم اعتمادی ما به صحبت‌های مختلف گوش می‌دهیم، اما شنونده آنها نیستیم و این یک موضوع بسیار اساسی به شمار می‌رود.

درونیات پرویز کلانتری همچون یک کودک بود

این کارگردان افزود: ما معمولا با هنرمندان همراه نمی‌شویم و فرصتی برای معاشرت با آنها نداریم و تنها با آثارشان مواجه هستیم و قضاوت ما از شخصیت آنها متکی به مجموعه آثار این افراد است. زمانی که مشغول ساخت فیلم‌های این مجموعه بودیم به این نتیجه رسیدم که کار‌های برخی از این هنرمندان ارتباطی با شخصیت آنها ندارد. البته بعد‌ها با خود فکر کردم که ممکن است هر فرد دچار تغییر شود و یک اثر می‌تواند زمانی خلق شده باشد که هنرمند در شرایط روحی ویژه‌ای است. 

نائینی خاطرنشان کرد: خانم اعتمادی بسیار سخت ایده گفت‌و‌گو را پذیرفت. من در ابتدا کمی او را عصبانی کردم، چراکه به مقایسه او با نقاشان خیابان منوچهری پرداختم و میان آنها تفاوتی ندیدم. او بسیار عصبانی شد و من به او گفتم باید درباره ویژگی کار‌های خود صحبت کند تا دیگران متوجه این تفاوت شوند. همچنین برای فیلم آقای کلانتری، لوکیشن‌هایی را که او نقاشی کرده بود را پیدا کردیم و این مسئله برای مابسیار دشوار بود.

وی درباره دشواری تولید آثار پرتره از هنرمندان شاخص ابراز داشت: مستندی را در باره حاج مصورالملکی که آخرین مینیاتوریست ایرانی است تولید کردم. ایشان سن بسیار بالایی داشت به هیچ عنوان حاضر به همکاری با ما نبود. آن زمان من تنها ۲۵ سال داشتم به همین دلیل او اصلا من را جدی نمی‌گرفت. من یک نقاشی از او را روی جلد یک نشریه دیده بودیم که سرشار از خطوط شکسته بود و با مصورالملکی درباره این نقاشی و تفاوت آن با سایر آثارش صحبت کردم. او بسیار به وجد آمد و اینچنین بود که صحبت‌های خود را آغاز کرد.

مجموعه‌ای شش قسمتی درباره هنرمندان مدرنیست 

در ادامه رضا فولادی تهیه کننده این مجموعه نیز گفت: زمانی که مشغول ساخت فیلم‌ها بودیم، دوره شاخصی از زندگی خود را پشت سرگذاشتیم و به نوعی با شخصیت‌های به تصویرکشیده شده در این آثار مدتی را زندگی کردیم. در ابتدا قصد داشتیم در قالب این فیلم‌ها نگاهی تاریخی به هنر مدرن ایران داشته باشیم که با کمال‌الملک آغاز شده بود.

 وی ادامه داد: می‌خواستیم در ۲۶ برنامه سیر این حرکت را بررسی کنیم و در ابتدا بنا بود تا کار را از شاگردان کمال‌الملک کلید بزنیم. متاسفانه آنها حاضر به همکاری با ما نشدند و به همین دلیل هنرمندان مدرنیست را برای شروع کار انتخاب کردیم. 

فولادی یادآور شد: هر کدام از این هنرمندان جایگاه خاص خود را داشتند و ما می‌خواستیم درباره هر یک از آنها فیلمی را تولید کنیم. در نهایت شش فیلم از شش هنرمند مدرن آماده شد و پس از آن امکانات دیگری در اختیار ما قرار قرار نگرفت و نتوانستیم مدیران تلویزیون را قانع کنیم تا این مجموعه ادامه پیدا کند. حتی پس از آن قصد داشتیم تا فیلم‌هایی را درباره نقاشان حوزه و نقاشان قهوه خانه‌ای تولید کنیم، اما همکاری‌های لازم صورت نگرفت. از بین این شش فیلم، ۴ اثر توسط من و آقای نائینی تولید شد و دو فیلم دیگر را آقای آزادی ور کارگردانی کردند. 

وی افزود: زمانی که این فیلم‌ها آماده شدند ما مدت‌ها با پخش تلویزیون صحبت کردیم تا در نهایت به نمایش آثار رضایت دادند، آن هم در شرایطی که همه آثار در ساعت‌های پس از نیمه شب راهی آنتن شدند.

پروانه اعتمادی به صداقت ما باور داشت

فولادی بیان داشت: در درجه اول ساخته شدن این فیلم‌ها محصول همدلی من و آقای نائینی است، زیرا ما شناخت بسیار خوبی از یکدیگر داشتیم. برخی از هنرمندان در مقابل ساخت چنین آثاری مقاومت می‌کنند و برای مثال، خانم اعتمادی به هیچ رسانه‌ای اجازه گفت‌و‌گو نمی‌دادند. ایشان در نهایت به صداقت ما باور داشت و متوجه شد که قرار نیست فعالیتی خارج از خواسته ایشان انجام دهیم. ما تلاش داشتیم تا شخصیت، روحیات و تفکرات هنرمندان را در فیلم‌های این مجموعه منعکس کنیم. خوشبختانه آنها صداقت ما را باور داشتند و به ما اجازه دادند تا وارد خلوت آنها شویم و آنچه در درون ذهن و قلب‌شان می‌گذرد را به نمایش درآوریم.

فولادی یادآور شد: ویژگی بارز آثار خانم اعتمادی در این است که دارای فلسفه‌ای مشخص هستند و هنرمند قادر به بیان این موضوع فلسفی است. بسیاری از هنرمندان معاصر نمی‌توانند درباره آثار خود توضیح دهند در صورتی که خانم اعتمادی به خوبی توانایی صحبت درباره فلسفه کار خود را دارا است و شاگردان بسیار خوبی را نیز تربیت کرده است.

در پایان فخرالدین سیدی که اجرای نشست را بر عهده داشت، بیان داشت: مالک این فیلم‌ها تلویزیون است و برای اصلاح و ترمیم کیفیت آثار نیاز است تا صدا و سیما اقداماتی را صورت دهد، البته مدتی است که این روند آغاز شده. امیدوارم به زودی نوبت به فیلم‌های این نیز مجموعه برسد.

مریم معترف، ارد زند، پروین ثقه الاسلامی نیز در این برنامه حضور داشتند.