حسن انوری: زبان فارسی به همه اقوام ایرانی هویت مشترک می‌بخشد

باشگاه خبرنگاران جوان - حسن انوری، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی در نشستی که بعد از ظهر امروز شنبه (۲۰، اردیبهشت ۱۴۰۴) در سرای اهل قلم سی و ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با عنوان «زبان فارسی و همبستگی ملی» برگزار شد به اهمیت زبان فارسی اشاره کرد و گفت: نخستین اهمیت زبان فارسی در زمان حاضر، نقش آن در ایجاد ارتباط میان اقوام مختلف ایران است.

ایران کشوری با تنوع قومی فراوان است و هر قوم، زبان خاص خود را دارد؛ برای نمونه، کرد‌ها به زبان کردی، لر‌ها به لری، گیلک‌ها به زبان گیلکی و آذربایجانی‌ها به زبان ترکی سخن می‌گویند. در این میان، آنچه این اقوام را به یکدیگر نزدیک می‌کند و هویت مشترک ایرانی به آنان می‌بخشد، زبان فارسی است. تنها کافی‌ست لحظه‌ای تصور کنیم اگر زبان فارسی وجود نداشت، وضعیت ایران به چه صورت درمی‌آمد.

استاد پیشکسوت ادبیات فارسی ادامه داد: با وجود آنکه هر قوم زبان خاص خود را دارد، از نظر فرهنگی و هویتی، همه آنان خود را ایرانی می‌دانند. هیچ‌گاه نمی‌شنویم که فردی کرد یا آذربایجانی بگوید من ایرانی نیستم.

انوری با یادآوری این‌که بیشتر اقوام ایرانی دوزبانه هستند توضیح داد: به عنوان مثال، از مشاهده‌های شخصی‌ام می‌توانم بگویم که بار‌ها در تبریز دیده‌ام فروشندگان با مشتریان به زبان ترکی صحبت می‌کنند، اما زمانی که می‌خواهند اطلاعات مربوط به فروش را یادداشت کنند، از زبان فارسی استفاده می‌کنند. یا پسر آذربایجانی وقتی می‌خواهد برای پدرش در شهری مانند سنندج نامه‌ای بنویسد، معمولاً آن را به زبان فارسی می‌نویسد، نه به زبان ترکی. در واقع، در سراسر ایران، اقوام مختلف دارای زبان گفتاری قومی و زبان نوشتاری فارسی هستند.

وی با یادآوری اینکه زبان رسمی کشور‌های هم‌فرهنگ ما نیز هست توضیح داد: برای نمونه، در افغانستان، فارغ از هیاهو‌هایی که طالبان ایجاد می‌کند، زبان رسمی کشور فارسی است. همچنین در برخی کشور‌های آسیای میانه که پیش‌تر تحت سلطه شوروی بودند و اکنون کشور‌های مستقلی هستند، زبان فارسی جایگاه ویژه‌ای دارد. به عنوان مثال، رئیس‌جمهور تاجیکستان کتابی درباره هویت ملی و زبان فارسی نوشته که برای من نیز ارسال کرده‌اند. این امر نشان‌دهنده وابستگی عمیق این ملت‌ها به فرهنگ ایرانی و اصالت فارسی است.

مصحح گلستان سعدی با تاکید بر اینکه سومین اهمیت زبان فارسی به ویژگی زبانی آن بازمی‌گردد اظهار داشت: زبان فارسی، زبانی ترکیبی است؛ به این معنا که می‌توان با کنار هم قرار دادن دو واژه، مفهومی جدید خلق کرد. برای نمونه، «دریا» و «دل» هر یک معنای مستقلی دارند و ربطی به یکدیگر ندارند، اما وقتی این دو واژه در کنار هم قرار می‌گیرند، واژه «دریادل» به وجود می‌آید که معنایی نو و متفاوت از هر دو واژه دارد. این ویژگی ترکیبی بودن، از مهم‌ترین توانمندی‌های زبان فارسی است که فرهنگستان زبان نیز از آن برای ساخت واژه‌های جدید بهره می‌برد.

انوری با طرح یک پرسش گفت: آیا ما می‌توانیم مردم را وادار کنیم که با فرزندان خود به زبانی غیر از زبان مادری‌شان سخن بگویند؟ این موضوع، هم از منظر قوانین بین‌المللی و هم از جنبه انسانی محل بحث است. نمی‌توان افراد را مجبور کرد که به زبانی غیر از زبان مادری خود صحبت کنند.

وی ادامه داد: گسترش زبان فارسی، به علت ویژگی‌ها و قابلیت‌های خاص این زبان است؛ زبانی بسیار ساده، روان و اثرگذار. من شخصاً شاهد بوده‌ام که در زمانی که در تبریز دانشجو بودم، خانواده‌ها در خانه با فرزندانشان به زبان ترکی گفت‌و‌گو می‌کردند، اما اکنون براساس پژوهش‌های انجام‌شده و نتایج به‌دست‌آمده، در بسیاری از خانه‌ها در تبریز، کودکان با والدین خود به زبان فارسی صحبت می‌کنند. این اتفاق به‌صورت طبیعی رخ داده و هیچ‌کس مردم را مجبور نکرده است.

انوری تاکید کرد: بهتر است چنین تغییراتی به‌صورت طبیعی پیش برود، نه از راه تحمیل و قانون‌گذاری؛ مثلاً اینکه بگوییم «در ادارات به زبان محلی صحبت نکنید»، منطقی و عملی نیست.

البته اینکه در مجامع رسمی باید به زبان رسمی کشور (زبان فارسی) صحبت شود، کاملاً درست است؛ زیرا زبان رسمی براساس قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، زبان فارسی است. اما در خارج از فضای رسمی، نمی‌توان مردم را مجبور کرد که حتماً به زبان فارسی صحبت کنند.

انوری افزود: پیشنهاد می‌شود استفاده از زبان‌های محلی در مجموعه‌های رسمی ممنوع باشد، به‌ویژه در مجامعی که با بودجه عمومی و دولتی برگزار می‌شوند. در این فضاها، زبان رسمی کشور باید رعایت شود. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز به صراحت این نکته را بیان کرده است که زبان فارسی، زبان رسمی کشور است و در مجامع رسمی باید از آن استفاده شود. بنده نیز در مقاله‌ای به این موضوع پرداخته‌ام و امیدوارم مسئولان توجه بیشتری به آن داشته باشند.

سی و ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از ۱۷ تا ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۴ با شعار «بخوانیم برای ایران» در محل مصلی امام خمینی (ره) در حال برگزاری است.

این دوره از نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در فضای مسقف نزدیک به ۷۵ هزار متر مربع در مصلی امام خمینی (ره) برگزار می‌شود. هم‌زمان با برگزاری بخش حضوری نمایشگاه کتاب ۱۴۰۴ تهران، بخش مجازی نمایشگاه نیز در سامانه book.icfi.ir امکان خرید غیرحضوری کتاب را برای علاقه‌مندان مهیا می‌کند.