یکی از نکات بسیار مهم برای حفظ سلامت مادر و جنین در دوران بارداری، انجام سونوگرافی است. سونوگرافی باید طبق تشخیص پزشک و در بازه‌های زمانی مشخصی انجام شود. سونوگرافی در این دوران علاوه بر تشخیص هر نوع ناهنجاری‌ احتمالی، با بررسی موارد مختلف، می‌تواند احتمال بروز برخی مشکلات را تعیین کند. به همین دلیل است که متخصصان در انجام سونوگرافی‌های به موقع و دقیق، تاکید دارند. از این رو در این مطلب به بررسی انواع سونوگرافی‌های لازم در دوران بارداری می‌پردازیم.

سونوگرافی چیست؟

در پاسخ به این پرسش که سونوگرافی چیست؟ باید بیان کرد، سونوگرافی روشی بی‌خطر برای تصویربرداری از اندام‌های داخلی بدن است که تاثیر زیادی در تشخیص‌ها و درمان‌های علم پزشکی دارد.

در سونوگرافی برخلاف دیگر دستگاه‌های تصویربرداری از امواج فراصوت استفاده می‌شود که خطری برای فرد ایجاد نخواهد کرد. یکی از کاربردهای سونوگرافی، استفاده از آن برای دوران بارداری و بررسی وضعیت جنین است. از این رو برخی مادران به این فکر می‌کنند که آیا سونوگرافی برای جنین ضرر دارد؟ در پاسخ باید گفت به دلیل نوع عملکرد سونوگرافی که از اشعه ایکس برای تصویربرداری استفاده نکرده و در نتیجه انجام آن هیچگونه ضرری برای جنین نخواهد داشت.

در چه دوره هایی از بارداری نیاز به سونوگرافی است؟

در این بخش دوره‌های ضروری در انجام سونوگرافی بارداری را بیان خواهیم کرد.

·       سونوگرافی های 3 ماهه اول بارداری

سونوگرافی‌های سه ماهه اول بارداری که بین هفته‌های 6 تا 8 بارداری انجام می‌شود را با عنوان سونوگرام نیز می‌شناسند. به دلیل اینکه اساس کارکرد دستگاه سونوگرافی استفاده از اموج فراصوت است و این امواج از مایعات، بهتر عبور کرده و تصویری با کیفیت بالا در اختیار پزشک قرار می‌دهند، توصیه می‌شود برای انجام سونوگرافی مایعات فراوان بنوشید.

پیشنهاد به مطالعه بیشتر: جلوگیری از تولد نوزادان دچار بیماریهای ژنتیکی با غربالگری مادران باردار

·       3 ماهه دوم بارداری

حساس‌ترین دوران بارداری، سه ماهه دوم آن است. سونوگرافی‌های انجام شده در این دوران نیز بسیار حائز هستند، چرا که اطلاعات مهمی از جنین در اختیار پزشک قرارمی‌گیرد. برخی از اطلاعات کسب شده از سونوگرافی‌های انجام شده در سه ماه دوم بارداری به شرح زیر است:

• بررسی کامل اندام‌های جنین
• اطلاع از بروز مشکلات احتمال برای جنین
• تعیین جنسیت
• بررسی دقیق ابعاد و اندازه جنین

·       3 ماهه سوم بارداری

در این دوران از بارداری انجام سونوگرافی برای بررسی سلامت قلب جنین و میزان رشد اندام‌های بدن وی، توصیه می‌شود.

سونوگرافی های ضروری در بارداری

در این بخش تمام سونوگرافی‌های لازم برای دوران بارداری را ذکر کرده و دلیل انجام هر یک را نیز بیان خواهیم کرد.

1.سونوگرافی ترانس واژینال

اولین سونوگرافی بارداری ترانس واژینال نام دارد که بعد از دو الی سه هفته از عقب افتادن پریودی انجام می‌شود. در این نوع سونوگرافی پروبی وارد واژن فرد شده و از این طریق رحم، تخمدان‌ها، واژن و دهانه رحم مورد بررسی قرار می‌گیرند. هدف از انجام این سونوگرافی تشخیص حاملگی خارج از رحم یا حاملگی مولار، ساک حاملگی و همچنین بررسی وجود ضربان قلب جنین است. سونوگرافی واژینال همچنین در تشخیص جنین یک قلو یا دوقلو کاربرد دارد.

2.سونوگرافی NT

سونوگرافی NT به عنوان غربالگری دوران بارداری و سه ماه اول آن و در هفته‌های 11 تا 13 بارداری انجام می‌شود. در این نوع سونوگرافی مایع موجود در پشت گردن جنین بررسی می‌شود. در نهایت انجام این سونوگرافی برای تشخیص احتمال ابتلا به اختلالات کروموزومی مثل سندروم داون و تریزومی  18 حائز اهمیت است.

3. سونوگرافی آنومالی

این نوع سونوگرافی معمولا در در هفته‌های 16 تا 18 بارداری و در اصل سه ماه دوم بارداری توصیه می‌شود. طی این نوع سونوگرافی، نواقص ساختاری و همچنین مشکلات احتمالی رشد جنین بررسی خواهد شد. این بررسی به این شکل است که طی سونوگرافی آنومالی تمام اندام‌های بدن جنین مثل شکم، قلب، ستون فقرات، بند ناف و دیگر بخش‌ها مورد ارزیابی قرار گرفته و در صورت مشاهده هر گونه مشکل، پزشک متخصص اقدامات لازم را انجام می‌دهد. در این نوع سونوگرافی امکان تعیین جنسیت نیز وجود دارد.

4. آخرین سونوگرافی

تا هفته 20 بارداری، وزن جنین قابل بررسی نیست، چرا که جنین تا هفته بیستم وزن چندانی نمی‌گیرد. اما از هفته 20 به بعد که جنین شروع به وزن گیری می‌کند و در اصل از هفته 28 بارداری، سونوگرافی  برای بررسی وضعیت رشد جنین و همچنین بررسی تناسب سن و وزن جنین، تجویز می‌شود. در این سونوگرافی برخی اندازه‌ها همچون دور سر، دور شکم، وزن جنین و غیره بررسی شده و نسبت به دیگر هفته‌های بارداری مقایسه می‌شود. دقت سونوگرافی در تخمین وزن جنین در این دوران، به حد مناسبی رسیده و می‌توان نتایج دقیقی کسب کرد. (دکترسلام)

سونوگرافی‌ های خاص در دوران بارداری

طی انجام سونوگرافی‌های ضروری دوران بارداری، ممکن است بنا به تشخیص پزشک متخصص، انجام برخی‌ آزمایشات خاص برای بررسی بیشتر و اطمینان از عدم وجود هیچگونه مشکل، توصیه شود. این آزمایشات می‌توانند شامل انجام برخی سونوگرافی‌های خاص باشد که در ادامه این موارد را بیان خواهیم کرد:

1. سونوگرافی کالر داپلر

طی دوران بارداری و روند عادی انجام سونوگرافی‌های ضروری، ممکن است پزشک متخصص، وجود مشکل در جریان خون یا قلب جنین را تشخیص دهد. بنابراین برای تشخیص قطعی این موارد، سونوگرافی کالر داپلر را تجویز خواهد کرد. در سونوگرافی داپلر، می‌توان جریان خون و هر نوع مشکل قلبی و عروقی در جنین را تشخیص داد. دیگر دلایل تجویز سونوگرافی داپلر شامل موارد زیر است:

• رشد غیرعادی جنین
• سابقه سقط جنین
• سابقه مرگ نوزاد در بدو تولد
• چند قلویی
• بررسی وضعیت جفت

2. اکوکاردیوگرافی قلب

همانطور که بیان شد، در سه ماه دوم بارداری امکان بررسی اندام‌هایی همچون قلب وجود دارد. در شرایطی که پزشک متخصص در این دوران بروز مشکلی را تشخیص دهد، اکوکاردیوگرافی برای بررسی وضعیت قلب جنین تجویز می‌کند. در اکوکاردیوگرافی قلب، مواردی همچون وجود حفره در قلب، جریان خون نامتعارف در سیاهرگ‌ها و سرخرگ‌ها و دیگر مشکلات قلبی که ممکن است برای جنین رخ دهد را بررسی خواهد کرد.

3. سونوگرافی پروفایل بیوفیزیکال BPP

سونوگرافی فیزیکال در اواخر دوران بارداری انجام می‌شود. در سونوگرافی فیزیکال وضعیت حرکت جنین، شرایط تنفسی، میزان مایع آمنیوتیک، ماهیچه‌ها و دیگر موارد مورد بررسی قرار می‌گیرند. در برخی شرایط پزشک توصیه می‌کند این سونوگرافی برای بررسی وضعیت جنین انجام شود که در ادامه بیان شده است:

• سابقه سقط جنین در بارداری‌های قبلی
• افزایش فشار خون
• عدم رشد مناسب جنین
• تاخیر در زمان زایمان
• دیابت

4.سونوگرافی 3 و 4 بعدی

کاربرد سونوگرافی‌های سه بعدی و چهار بعدی به این شکل است که جزئیات دقیقی از شرایط جنین در زوایای مختلف، در اختیار پزشک قرار می‌دهند و اینگونه در تشخیص ناهنجاری‌های احتمالی، کارساز خواهد بود. انجام سونوگرافی 3 بعدی و 4 بعدی به اندازه دیگر سونوگرافی‌ها بی خطر بوده و هر یک به منظور خاصی گرفته می‌شوند.

سونوگرافی سه بعدی برای در دست داشتن عکسی سه بعدی از جنین انجام می‌شود. سونوگرافی 4 بعدی نیز فیلمی از حرکات جنین در اختیار ما قرار می‌‌‌دهد که نتیجه کنار هم قرار دادن عکس‌های سه بعدی است. هر چند که بیان شد انجام این دو نوع سونوگرافی بی‌خطر است؛ اما صرفا جهت داشتن فیلم و عکس از جنین، نباید این نوع سونوگرافی‌ها را انجام داد.

نکات مهم برای سونوگرافی بارداری

برای انجام سونوگرافی بارداری چندین نکته حائز اهمیت است و در برخی سونوگرافی‌ها، تفاوت‌هایی در رعایت این نکات وجود دارد که در ادامه بیان خواهیم کرد.

• مصرف مایعات زیاد باعث شفافیت کیسه آب جنین شده و در سونوگرافی دید پزشک را نسبت به شرایط جنین بهتر می‌کند. از این رو پزشک توصیه می‌کند دو هفته قبل از بارداری، مصرف مایعات خود را افزایش دهید.
• برای سونوگرافی در سه ماه اول، توصیه می‌شود مثانه پر باشد.
• برای انجام سونوگرافی بارداری و غربالگری اول و NT توصیه می‌شود علاوه بر پر بودن مثانه، فرد ناشتا نباشد.
• برای انجام سونوگرافی بیوفیزیکال، مصرف مایعات شیرین توصیه می‌شود؛ البته اگر به بیماری دیابت مبتلا هستید، به هیچ وجه مایعات شیرین مصرف نکنید.
• در انجام سونوگرافی واژینال، مثانه باید نیمه پر باشد.
• در صورت وجود موی زائد (در حد زیاد، اگر کم باشد مانعی ایجاد نخواهد کرد) در ناحیه تحت سونوگرافی، نسبت به اصلاح آن اقدام نمایید.
• در صورت بروز زخم عمیق در ناحیه تحت سونوگرافی، به پزشک خود اطلاع دهید. چرا که ممکن است بنابه دلایلی همچون احتمال بروز عفونت، انجام سونوگرافی را به زمان دیگری موکول کند.

شاید برای برخی این سوال پیش آید که تا چه اندازه می توان به نتایج سونوگرافی اطمینان کرد؟ در پاسخ باید گفت، با رعایت تمام نکات گفته شده و انتخاب پزشکی ماهر و کلینیک معتبر، تا حد بسیار زیادی می‌توان به نتایج حاصل از سونوگرافی استناد کرد. در صورت صلاحدید پزشک برای تایید موارد دیده شده در انواع سونوگرافی، ممکن است برخی آزمایشات تکمیلی نیز تجویز شوند.

ضرورت انجام سونوگرافی

دوران بارداری برای بسیاری از بانوان پر از هیجان و استرس است؛ مخصوصا برای بانوانی که برای بار اول، بارداری را تجربه می‌کنند. از این رو توصیه می‌شود از زمان تشخیص بارداری حتما تحت نظر یک پزشک متخصص زنان قرار گرفته و مراقبت‌های لازم همچون سونوگرافی‌های دوره‌ای را انجام دهید.