خلق اتمسفری موسیقایی و عاشورایی برای «چهارگاه»

فصل جدید برنامه تلویزیونی «چهارگاه» هم‌زمان با آغاز ماه محرم پخش ویژه برنامه خود را در شبکه چهار و یک سیما از سر گرفت، در این فصل که امیرحسین مدرس اجرای آن را بر عهده داشت، شاهد دکوری کاملا متفاوت با فصل پیشین آن بودیم که به طور نمادین یاد آور حرم سید الشهدا (ع) است.

 رها علی نژاد طراح صحنه و دکور این برنامه درباره فرایند طراحی دکور این فصل از برنامه «چهارگاه» گفت: با توجه به مفاهیم محوری که برنامه آن را دنبال می‌کرد و در گفتگو‌های اولیه آن مطرح بود، بخشی از احوالات برنامه به دستگاه چهارگاه که در ردیف موسیقی ایرانی تعلق دارد، مرتبط بود و بخشی دیگر مربوط به مفهوم چهار- گاه یا همان چهار زمان یا وعده یا عدد چهار بود که معنای چهار وجه را با خود به همراه داشت. از سوی دیگر این فصل از برنامه ویژه ایام محرم و مباحثی حول محور حماسه عاشورا و نوا‌ها و سنت‌های مربوط به آن بود. از این رو ابتدا بنا بود طراحی دکور اشاره‌ای چندان مستقیم به موضوع نداشته باشد و صرفا ایده‌ای نزدیک به فرهنگ یا حماسه عاشورایی و موسیقی آن باشد.

او افزود: طی چندین طراحی و کانسپت اولیه که تمامی موارد مطرح شده را در بر داشت و پس از چند جلسه گفتگو یکی از طرح‌ها که فرم اصلی و ساختار اصلی صحنه نهایی را داشت مورد تایید قرار گرفت و فرایند توسعه و تکمیل و مفهوم بخشی بیشتر به طراحی انجام شد تا سرانجام به شکل بخشی از گنبد حرم امام حسین (ع) تبدیل شد.

طراح صحنه و دکور «چهارگاه» عنوان کرد: از ویژگی‌های دکور این برنامه که روی آنتن شاهد آن بودید، امکان دسترسی ۳۶۰ درجه‌ای و کاربری کامل مدور آن بود و به نوعی بخشی از طراحی صحنه برای دید مخاطب غیر قابل استفاده نبود. این ویژگی که از مصادیق هنر چیدمان یا اصطلاحا اینستالیشن‌های معاصر است که مخاطب آزادانه در همه نقاط فضای دکور می‌تواند غوطه ور شود. در طراحی صحنه این اثر سعی کردم تا طراحی صحنه صرفا به یک پس زمینه تبدیل نشود تا بخشی از خلا تصویر را کامل کند بلکه مخاطب بتواند در فضای حرم وار و یا خیمه وار دکور چرخش یا رفت آمد داشته باشد.

علی‌نژاد درباره اهمیت طراحی دکور و صحنه در این نوع برنامه‌ها بیان کرد: یکی از موضوعاتی که طی سال‌ها کار و پژوهش در حوزه طراحی صحنه آن را مد نظر قرار داده ام این است که طراحی صحنه یک برنامه تلویزیونی با در نظر گرفتن گونه آن به لحاظ ساختاری و محتوایی از عناصر بسیار پر اهمیتی است که باید گفت تاثیرش از یک بازیگر نقش اصلی یا یک اجراگر اول در یک برنامه کمتر نیست. در واقع این طور می‌توان عنوان کرد که طراحی صحنه یک بیان فضایی و بصری از آن چیزی است که چشم مخاطب/دوربین درون آن پرسه می‌زند و لحظه به لحظه خوانش کل اثر را در سکوت (بدون صوت) معنا می‌بخشد.

طراح دکور «چهارگاه» افزود: حال بیایید تصور کنیم که طراحی صحنه یک اثر ارتباط معنایی یا ساختاری با اثر به طور دقیق نداشته باشد یا برنامه‌ای دارای یک صحنه ضعیف باشد، در این صورت می‌توان گفت آن اثر هر قدر هم به لحاظ محتوایی دقیق و بی نقص ارائه شود، بیان تصویری که برای یک اثر تلویزیونی بسیار مهم است، مخدوش ساخته و تقلیل می‌دهد و در شرایط بدتر حتی محتوا را دستخوش خوانش غیر مرتبط می‌کند؛ بنابراین اهمیت یک طراحی صحنه خوب به اندازه محتوا، اجرا، بازیگر اصلی و... است و چه بسا می‌تواند اولین مواجهه مخاطب را برای ادامه تماشای برنامه برانگیزد.

او ادامه داد: در مورد استفاده از واژه طراحی صحنه که شاید نزدیک‌ترین و با دقت‌ترین واژه برای طراحی یک برنامه تلویزیونی یا نوع دیگری از درام باشد می‌توان گفت این برنامه‌ها صرفا با هدف زیبایی نمایی یا کاربری دکوراتیو تولید نمی‌شوند بلکه در برگیرنده پیام و معنایی هستند که این معنا می‌تواند واژگانی مثل غم و شادی، شکوه، ستایش، نیایش، تقدس و ... را با هم داشته باشند. به همین دلیل کار طراحی صحنه کار ساخت و پرداخت معنا و اتمسفر به طور همزمان است و ممکن است صرفا هدف زیبایی نمایی را که معمولا دکور‌ها به دنبال آن هستند را نداشته باشد؛ بنابراین طراحی صحنه باید رسانای تمامی عواملی، چون اتمسفر، فضا، معنا، کارکرد و محتوا و... باشد.

علی نژاد در پایان گفت: طراحی صحنه تامین کننده فضای دراماتیک یا غیر دراماتیک از نگاه مخاطب است که گاه به لحاظ تکنیکی متفاوت طراحی می‌شود. به طور مثال در این اثر یعنی «چهارگاه» یکی از مواردی که برایم اهمیت داشت روایت فضایی حماسی و اتمسفری بود که موسیقی حماسه و عزای امام حسین (ع) را بازنمایی کرده و مخاطب بتواند فضایی از حرم امام حسین (ع) یا نمای داخلی شبیه به خیمه را توامان ببینید و مرزی میان صحنه و پشت صحنه و اطراف آن نباشد تا مخاطب فرضی بتواند به طور رها در میان آن پرسه زند.