برنامه جامع اقدام مشترک محصول 22 ماه مذاکره پیچیده و گسترده میان ایران و (5+1) در تیرماه امسال در وین به سرانجام رسید. این توافق موسوم به «برجام» در کمتر از یک هفته در چارچوب قطعنامه ای در شورای امنیت سازمان ملل به تصویب رسید.
به گزارش«تابناک»؛ اما سرنوشت تصویب یا رد برجام در دو کشور ایران و امریکا مسیر ساده ای را طی ننمود. برجام در امریکا جنجال های فروانی را در کنگره به وجود آورد و در پایان از طریق لابی دولت، جمهوری خواهان نتوانستند، آراء لازم را به دست آورند و دولت اوباما توانست بدون تایید یا رد کنگره آن را بر روی میز خود برای اجرا ببیند.
البته روند بررسی برجام در ایران مسیر پیچیده تر و سخت تری را طی نمود. به نحوی که این توافق در دو نهاد یعنی شورای امنیت ملی و همچنین مجلس از طریق کمیسیون ویژه برجام مورد بررسی قرار گرفت.
حال با گذشت بیش از 40 روز از آغاز فعالیت کمیسیون ویژه بررسی برجام در مجلس ، نهایتاً گزارش این کمیسیون به عنوان سند کارشناسی قوه مقننه با امضای علیرضا زاکانی رئیس این کمیسیون به صحن علنی مجلس ارسال شد تا نمایندگان ملت بر اساس این گزارش، نظر خود را درباره برجام اعلام کنند.
از ابتدا نوع و همچنین شیوه انتشار این گزارش با جنجال های فروانی در میان نمایندگان مخالف و موافق برجام روبرو شد. به نحوی که از همان ابتدا برخی از نمایندگان موافق برجام اعلام کرده بودند که در صورتی که گزارش با جهت گیری خاصی از سوی کمیسیون به تصویب برسد، این گروه از نمایندگان نیز گزارش جداگانه خواهند داد.
موضوعی که امروز رنگ و بوی واقعیت به خود گرفت و پس از اینکه کمیسیون گزارش رسمی خود را در صحن مجلس قرائت کرد، ساعاتی پیش پنج نفر از اعضای کمیسیون ویژه بررسی برجام که نسبت به روند تهیه گزارش این کمیسیون انتقاداتی داشتند با انتشار بیانیهای دستاوردهای برجام را مورد اشاره قرار دادند. این بیانیه به امضای مسعود پزشکیان عباسعلی، منصوری آرانی، علاء الدین بروجردی، منصور حقیقتپور و غلامرضا تاجگردون رسیده است.
در واقع امضا کنندگان این بیانیه، در گزارشی 165 دستاورد جمهوری اسلامی ایران در برنامه جامع اقدام مشترک را مورد تاکید قرار داده اند.
در ادامه تابناک به بررسی گزارش رسمی کمیسیون ویژه که امروز در مجلس منتشر شد؛ می پردازد.
گزارش کمیسیون ویژه مجلس که امروز با عنوان سند کارشناسی قوه مقننه در صحن علنی مجلس قرائت شدف در جلسه روز شنبه مورخ 11/7/1394 بهتصویب رسیده است. این گزارش در یک مقدمه و پنج بخش اصلی و یک نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات به شرح زیر تنظیم شده است.
الف) مقدمه و نکات کلی گزارش
ب) بررسی جنبه حقوقی برجام
ج) بررسی جنبه علمی، فنی و تحقیقاتی برجام
د) بررسی جنبه های دفاعی ـ امنیتی برجام
ه) بررسی مسئله اقتصادی بهویژه تحریمها در برجام
و) بررسی جنبه های سیاسی و عمومی
ز) پیشنهادات
بررسی کامل این متن در بخش های مختلف نشان می دهد که تنظیم کنندگان آن سعی کرده اند به نحوی مزایا و معایب و یا به عبارت دیگر نکات مثبت و منفی آن را در موضوعات مختلف مشخص نمایند.
تعیین و تکلیف بعد حقوقی برجام
در بخش بررسی جنبه حقوقی برجام به صراحت می خوانیم:« کمیسیون در مجموع، برجام را یک توافق سیاسی میان دولت جمهوری اسلامی ایران و سایر طرفهای مذاکره (کشورهای 1+5 و اتحادیه اروپا) دانسته و بر این باور است که دولت محترم باید زیرساختهای هستهای و دستاوردهای آن را با تمام تمهیدات لازم، مورد مراقبت جدی قرار داده تا در صورت نقض عهد از سوی طرف مقابل، تصمیمات مقتضی مبنی بر منافع ملی اتخاذ نماید.»
دولت اجازه اجرای پروتکل الحاقی بدون اجازه مجلس را ندارد
در ادامه بندهای بخش بررسی جنبه حقوقی برجام می خوانیم:« دولت در برجام متعهد شده است که پروتکل را از روز اجرای توافق به نحو داوطلبانه اجراء نماید. کمیسیون این تعهد را که فراتر از اختیارات دولت و تیم مذاکرهکننده دانسته، گام نهادن در خارج از حدود مجاز قانونی و به عنوان یک جنبه منفی در توافق در نظر گرفته و اعلام میدارد تا زمان عدم صدور مجوز جدیدی از سوی مجلس یا لغو قوانین فوقالذکر امکان اجرای این بخش از برجام منتفی است.»
نکات مثبت برجام بر اساس گزارش کمیسیون
* کمیسیون درج یک برنامه غنیسازی محدود صنعتی با استفاده از 5060 سانتریفیوژ نسل یک تا سطح 67/3 درصد در متن برجام را به معنای تأکید بر حق قانونی خدشهناپذیر ایران برای غنیسازی هستهای میداند
*قرار گرفتن کل این قطعنامه ذیل ماده 25 منشور ملل متحد و لحن ملایمتر آن نسبت به قطعنامههای پیشین شامل قطعنامه 1929، یک امر مثبت تلقی میشود
*درباره فردو کمیسیون حفظ این تأسیسات را در حالیکه دو آبشار آن در حال گردش و چهار آبشار در حال انتظار است، نکتهای مثبت ارزیابی کرده و عقیده دارد تیم مذاکرهکننده هستهای در این مورد تلاش شایستهای به عمل آورده است.
*کمیسیون پس از بررسیهای فراوان و استماع نظرات مختلف به این جمعبندی رسید که براساس متن برجام، برنامه تحقیق و توسعه غنیسازی ایران ادامه خواهد یافت که امر مثبتی است اما از حیث نوع ماشینها، گستره بکارگیری آنها و زمانبندی موضوع، دارای سرعتی کمتر از سرعت منطقی است.
*برابر بند 3 قطعنامه 2231 ممنوعیت موشکهای بالستیک با طراحی قابلیت حمل کلاهک هستهای مدنظر قرار گرفته است. کمیسیون اقدام تیم مذاکرهکننده در گنجاندن عبارت «طراحیشده برای حمل کلاهک هستهای» در این بند از قطعنامه را مثبت ارزیابی کرده است و از آنجا که ایران نیز چنین طراحی را انجام نداده و نخواهد داد برنامه موشکی ایران در آینده بدون هیچ محدودیتی براساس نیاز کشور تداوم خواهد یافت.
*با بررسیهای صورت گرفته در کمیسیون معلوم شد که تحریم سوئیفت در خصوص نهادهای خارجشده از لیست انسداد داراییها مرتفع شده و این محدودیت از نهادهای اصلی کشور مثل بانک مرکزی، بانک ملت، بانک تجارت و برخی دیگر بانکها در روز اجراء رفع خواهد شد که موضوع بسیار مثبت ارزیابی میشود؛ لکن زیرساخت قانونی تحریم سوئیفت تا روز انتقال ـ هشت سال پس از تصویب قطعنامه 2231 - باقی خواهد ماند و در تاریخ مذکور نیز صرفاً تعلیق ـ و نه لغو ـ خواهد شد.
*کمیسیون دریافت کرده است که در ارتباط با تحریمهای نفتی، بخش عمده موانع مربوط به صادرات نفت خام و فرآوردههای نفتی رفع شده است که این موضوع اقدامی بسیار مثبت ارزیابی میشود؛
*کمیسیون به علت ملاحظات سیاسی و ایستادگی در برابر ادعاهای بی اساس مقامات آمریکایی حفظ ویژگی آب سنگین بودن این راکتور را علیرغم تحمیل هزینه بیشتر دستاورد خوب برجام برمیشمرد
نکات منفی برجام بر اساس گزارش کمیسیون
* کمیسیون تعهد پروتکل الحاقی را که فراتر از اختیارات دولت و تیم مذاکرهکننده دانسته، گام نهادن در خارج از حدود مجاز قانونی و به عنوان یک جنبه منفی در توافق در نظر گرفته و اعلام میدارد تا زمان عدم صدور مجوز جدیدی از سوی مجلس یا لغو قوانین فوقالذکر امکان اجرای این بخش از برجام منتفی است.
* همکاریهایی از قبیل کمک به تغییر ماهیت فردو به «مرکز تحقیقات هستهای فیزیک و فناوری» بر پایه شتابدهنده و تولید ایزوتوپ پایدار است که برابر استدلال ذکرشده در این گزارش در مبهم بودن و غیرمنطقی بودن آن و اظهارنظر صریح سازمان انرژی اتمی در مکاتبه با کمیسیون برجام در عدم تصمیم به انجام آن این قسمت نیز پیشنهاد و امتیاز ویژهای نبوده و دلایلی بر منفی بودن آن نیز از منظر علمی و محاسبات دقیق موجود است.
* کمیسیون تعهد درازمدت برای عدم ذخیرهسازی آب سنگین در ایران ـ که بناست از کشور صادر شود ـ را نقطه منفی تلقی میکند و توجیه صادرات و فروش آب سنگین را بهدلیل استراتژیک بودن این کالا برای کشور بلاوجه میداند. همچنین کمیسیون تعهد به اینکه ایران در آینده نیز اقدام به ساخت راکتور آب سنگین نخواهد کرد، ضعفی جدی و محدودیتی غیرقابل قبول میداند.
* کمیسیون معتقد است پذیرش برخی تعهدات بلندمدت که پایانی برای آنها پیشبینی نشده است از قبیل ارسال سوخت مصرفشده تمام نیروگاههای هستهای تولید برق حال و آینده به خارج از کشور، منع فعالیتهای مربوط به بازفرآوری، تحقیق و توسعه بازفرآوری، توسعه راکتورهای آتی بر پایه آب سبک، افزایش کارآمدی نظارت بر اساس فناوریهای پیشرفته، حضور گسترده بازرسان آژانس از جمله نکات منفی برجام است که کشور را از حقوق آینده خود محروم ساخته است.
* کمیسیون این موضوع را که برجام به مدت 15 سال ـ و در برخی موارد بدون هرگونه سقف زمانی ـ جایگزین NPT برای ایران شده و عملاً ایران را از این معاهده استثناء کرده است، به عنوان یک نقطه ضعف جدی برای این توافق در نظر میگیرد.
* کمیسیون پس از بررسی دقیق نظرات منتقدان و پاسخهای تیم مذاکرهکننده به این نتیجه رسیده است که مکانیسمهای داوری مندرج در قطعنامه 2231 و بندهای 36 و 37 برجام بهطور کاملاً واضح و عامدانه بر ضد ایران تنظیم شده و این مکانیسمها عملاً برای ایران غیرقابل مراجعه است. جمعبندی کمیسیون این است که ایران در هیچ مراجعهای به این مکانیسمها برنده نخواهد بود و بنابراین عملاً نمیتواند به هیچ نقض کلی یا جزئی از سوی 1+5 به نحوی واکنش نشان بدهد که منجر به بر هم خوردن توافق نشود.
* توافق برجام هیچگونه ضمانت اجرائی حقوقی و قانونی به جز قطعنامه غیرالزامآور 2231 شورای امنیت ندارد و هر یک از اطراف توافق در هر زمان که اراده کند میتواند اجرای آن را متوقف ساخته و تحریمها علیه ایران را بازگرداند. لذا با توجه به اقدامات اساسی ایران در تغییر و تحدید صنعت و برنامه هستهای، این معادله از نظر بازگشتپذیری و حقوقی برای ایران مخاطرهآمیز ارزیابی میشود.
* کمیسیون اعتقاد دارد عدم تعریف شفاف از «عدم پایبندی اساسی» در بند 36 ساز و کار حل و فصل اختلافات زمینه تفسیرهای نادرست، بهانهجویی و خسارات جبرانناپذیری را برای کشور فراهم میسازد.
* استماع مجموعه نظرات و مطالعه مجموعه اسنادی که در اختیار کمیسیون قرار گرفته، کمیسیون را به این نتیجه رسانده است که برجام برنامه هستهای ایران را بدون دورنمای روشن در آینده، در یک تعلیق حداقل دهساله و از یک منظر بلندمدت فرو میبرد.
* کمیسیون اینگونه جمعبندی میکند که در برجام در مجموع و تقریباً در همه موارد مرتبط با بخش فنی برنامه هستهای ایران ـ به جز غنیسازی در 5060 دستگاه ماشین نسل اول ـ آنچه عملاً رخ خواهد داد نوعی کاهش ظرفیت موجود، ایجاد محدودیت مشخص در همه ابعاد از جمله تحقیق و توسعه و کند شدن رشد در مسیر تحقق برنامه صنعتی غنیسازی ایران و بالطبع منجر به از بین رفتن زنجیره تأمین و سازندگان قطعات در کشور حداقل برای ده سال خواهد بود.
*درباره مسأله استراتژیک ذخایر اورانیم غنیشده ایران، کمیسیون تعیین تکلیف انجامگرفته در برجام را نقطه ضعفی جدی میداند.آن آا
*در مجموع جمعبندی کمیسیون این است که تغییرات فنی ایجادشده در برنامه غنیسازی صنعتی و برنامه تحقیق و توسعه غنیسازی ایران، بازگشتپذیری برنامه هستهای کشور را در صورت نقض جزئی یا کلی توافق از سوی ایران با آسیب مواجه کرده است.
*کمیسیون معتقد است پذیرش برخی تعهدات بلندمدت که پایانی برای آنها پیشبینی نشده است از قبیل ارسال سوخت مصرفشده تمام نیروگاههای هستهای تولید برق حال و آینده به خارج از کشور، منع فعالیتهای مربوط به بازفرآوری، تحقیق و توسعه بازفرآوری، توسعه راکتورهای آتی بر پایه آب سبک، افزایش کارآمدی نظارت بر اساس فناوریهای پیشرفته، حضور گسترده بازرسان آژانس از جمله نکات منفی برجام است که کشور را از حقوق آینده خود محروم ساخته است.
* بر اساس استماع مجموعه نظرات و مشورت با مقامهای مسؤول و صاحب صلاحیت در امور نظامی و امنیتی، کمیسیون به این جمعبندی رسیده است که برجام دارای خلأها و ضعفهای اساسی در حوزه نظامی و امنیتی است که در صورت عدم تجدیدنظر درباره بازرسی از مراکز نظامی، دفاعی و امنیتی و عدم دقت نظر در حین اجراء، مشکلاتی را پیشروی کشور قرار خواهد داد.
* این جمعبندی به طور قطعی وجود خواهد داشت که رژیم دسترسی و بازرسی توافقشده در برجام، یک رژیم کاملاً ویژه و بسیار فراتر از پروتکل الحاقی است. کمیسیون اطمینان یافته است اجرای این رژیم بازرسی در ایران ـ در صورت تحقق ـ میتواند به جمعآوری بیسابقه اطلاعات از ایران منجر شده و زیرساختها، اطلاعات و سرمایههای انسانی، علمی، نظامی و امنیتی ایران را به نحو نگرانکنندهای در معرض مخاطره قرار دهد.
*کمیسیون معتقد است ایجاد محدودیت 5 ساله برای واردات و صادرات سلاح ایران و مسؤولیت بزرگ ما در قبال جبهه مقاومت و ایستادگی در برابر تروریسم دولتی و شبکههای سامانیافته از سوی آمریکا و همپیمانان منطقهای او سبب خواهد شد که در صورت قبول لوازم این محدودیت، شاهد رشد تروریسم در غرب آسیا و شمال آفریقا و تضعیف جبهه مقاومت در این منطقه باشیم؛
*جمعبندی کمیسیون این است که اصل تناظر در انجام تعهدات دو طرف در برجام به طور کامل رعایت نشده و اقدام واقعی از سوی 1+5 در زمینه تعلیق تحریمها به انجام تعهدات ایران و راستیآزمایی آن از سوی آژانس موکول شده است.
*استنباط کمیسیون با بررسی متن برجام و توجه به مفاد مواد 36 و 37 برجام (مکانیسم ماشه) آن است که هر یک از کشورهای طرف مذاکره میتواند با ادعای اینکه ایران به تعهدات خود در برجام عمل نمیکند، بدون اینکه نیاز باشد این ادعا مورد تأیید قرار گیرد، نه تنها تحریمهای خود را بازمیگرداند، بلکه با شکایت به شورای امنیت، ظرف 30 روز موجب اعمال مجدد تحریمهای شورای امنیت نیز میشوند.
*از آنجاکه برجام برپایه توافق ژنو استوار بوده و به آن اذعان شده است، با توجه به متن منتشره توافق ژنو که در آن تصریح شده بود نتیجه نهایی مذاکرات (برجام) باید منجر به لغو کامل همه تحریمهای مرتبط با هستهای (Comprehensive Lifting) علیه ایران شود، این تعهد توافق ژنو به طورکامل در متن برجام منعکس نشده است.
7163446