به گزارش سرویس دینی جام نیوز،آیا امیرالمومنین سلام الله علیه می دانست که در روز 19 ماه مبارک توسط آن فرد لعین مورد ضربت شمشیر قرار می گیرد؟ آیا امام حسین صلوات الله علیه از فرجام کارش آگاه بود؟

این قبیل سوالات در مورد دایره علم و آگاهی ائمه صلوات الله علیهم اجمعین همواره مطرح می باشد، اما براستی محدوده علم ائمه صلوات الله علیهم اجمعین چقدر است؟

دربارة دایرة علم غیب امام می توان گفت امام معصوم علاوه بر علم عادی که برای نوع بشر قابل تحصیل است از علم لدنی و خدادادی (علم غیب) نیز بهره مند است.

امام به حسب علو رتبه وجودیش به لطف و اذن الهی به سرچشمه علم الهی متصل است و از حقایق حوادث عالم همان گونه که در متن واقع هستند آگاه می باشد.

امام رضا ـ علیه السلام ـ در ضمن حدیثی مفصل دربا رة امامت فرمودند:«هنگا می که خداوند متعال کسی را به عنوان امام برای مردم بر می گزیند به او سعة صدر، عطا می کند چشمه های حکمت را در د لش قرار می دهد و علم را به وی ا لهام می کند تا برای جواب از هیچ سؤالی در نماند و در تشخیص حق، سرگردان نشود پس او معصوم و مورد تأیید و توفیق الهی بوده و از خطا ها و لغزش ها در امان خواهد بود ...».(1)

در روایتی از امام صادق ـ علیه السلام ـ آمده است امامی که نداند چه مصیبتی به او می رسد و کار او به کجا می انجامد حجت خدا بر بندگا نش نخواهد بود.(2)

بنابراین ائمه ـ علیهم السلام ـ علاوه بر علم معمولی به اذن پروردگار از علم غیب نیز برخوردارند و از همه چیز آگاهی دارند و گذشته و آینده را می دانند و در روایتی از امام صادق ـ علیه السلام ـ آمده است که فرمود: علم گذشته و آینده تا روز قیامت نزد ما ست.(3)

با این بیان هرگز نمی توان گفت امام حسین ـ علیه السلام ـ از فرجام کارش آگاه نبود بلکه به یقین امام حسین ـ علیه السلام ـ بیشتر از هر کس از فرجام کارش آگاه بوده و اخبار فراوانی بر آگاهی داشتن امام حسین ـ علیه السلام ـ از شهادتش در کربلا دلالت می کند.

استاد جعفریان در این باره می نویسد: «از مسائلی که در بعد تاریخی حماسة عقیدتی کربلا سهم به سزایی دارد، مسألة «غیب» است. ... در این زمینه روایات بسیاری وجود دارد که در بیشتر آن ها آمده است که رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ از شهادت امام حسین ـ علیه السلام ـ خبر داده بودند. علامة امینی بخشی از این نقل ها را در کتاب «سیرتنا و سنتنا» فراهم آورده اند. کتاب های اهل سنت مملو ا ز این اخبا ر و آثا ر است.(4)

علاوه بر این روایات که خود جنبة تاریخی دارد(5)، اخباری نقل شده است که به صراحت یا اشا رت، از علم ا مام حسین ـ علیه السلام ـ به وقوع حادثه کربلا قبل از اتفاق افتادن آن، خبر داده است. این اخبار در کتب تاریخی نقل شده که در ذیل به برخی از آن ها اشاره می کنیم:

در روایتی آمده است که امام ـ علیه السلام ـ در شبی قبل از آن که از مدینه به سوی مکه هجرت کند، بر سر قبر رسول الله ـ صلی الله علیه و آله ـ آمد پس از آن که کنار قبر خوابش برد، در خواب پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ و جمعی از ملائکه را دید پیامبر او را در آغوش گرفته و بدو فرمود: «ای حسین! می بینیم که به زودی به دست گروهی از امّت من در کربلا تشنه کشته خواهی شد.... »(6).

در خبر دیگری آمده است که اما حسین ـ علیه السلام ـ در مکه فرمودند : «من جدّم را در خواب دیدم، به من دستوری داد که برای اجرای آن می روم.

امام در نامه ای برای سعید بن عاص، با ا ستناد به همین خواب، نوشت:«تو را از نکته ای آگاه کنم؛  من جد خود را در خواب دیده ام. او به من خبری داده که من به دنبال آن هستم.(7)

در روایت دیگری آمده است که چون امام به کربلا رسید فرمود پدرم در حین رفتن به صفّین از این جا عبور کرد که من با او بودم. اسم این محل را پرسید و به او گفتند، فرمود: این جا محل فرود آن ها و ریختن خون شان است. د ر این باره ا ز او پرسش کردند، گفت: جمعی از اهل بیت در این جا فرود خواهند آمد.(8)

بر این اساس ، امام حقیقت افعال اختیاری خود را مانند خوردن میوة مسموم، ضربت خوردن د ر محراب و یا شهادت خود و یارانش را از منظر بالاتری که همان منظر علم الهی است می نگرد و سرانجام کارها را می داند ا ما چون علم غیب امام همانند علم الهی تأثیری در حوادث عالم ندارد چون به معنای حضور عین وقایع نزد عالم است، امام ـ علیه السلام ـ بر اساس آن عکس العملی نشان نمی دهد و بر طبق علم بشری خود عمل می کند و به همین جهت این علم برای امام تکلیف آور نیست چون علمی موجب تکلیف است که مکلف بتواند بر اساس آن علم منشاء تغییر و تأثیر باشد.(9)

علاوه بر این وقتی امام با لطف و اذن الهی به مرتبه اعلای کمال و علو وجودی می رسد و با منبع علم الهی تماس پیدا می کند، در اوج مقام فناء در ذات ا لهی است. او در این مقام فقط خدا را می بیند و تنها مشیت ا لهی را می پسندد و چون مشیت الهی را بر اساس نظام علت و معلولی و قضا و قدر در تحقق حوادث هستی و پدیده های آن، به دنبال علت تامه شان می یابد، خواسته ای بر خلاف آن ندارد و به همین علت تلاش برای تغییر این حوادث از جمله شهادت خود را (با قطع نظر از این که تأثیری ندارد) صورت نمی دهد.(10)

خداوند متعال در سوره جن می فرماید: عَالِمُ الْغَیْبِ فَلَا یُظْهِرُ عَلَی غَیْبِهِ أَحَدًا إِلَّا مَنِ ارْتَضَی مِن رَّسُولٍ ...(11) «ا و دانای عا لم غیب است و هیچ کس بر عا لم غیب ا و آگاه نیست مگر آن کس که از رسولان، برگزیده است ...» وقتی این آیا ت را در کنار آیاتی که علم غیب را مختص خداوند متعال می داند، قرار می دهیم، چنین نتیجه می دهد که خداوند متعال، غیب را ذاتاً و استقلالاً‌ می داند و غیر خداوند، غیب را به تعلیم الهی می دانند ... .

طبق آیه، رسول اکرم، پسندیدة نزد خداوند ا ست، پس غیب را به تعلیم الهی می داند. و ائمه ـ علیهم السلام ـ نیز وارثان پیامبر اکرم - صلی الله علیه و آله و سلم - هستند (پس آنان نیز علم غیب یاد می گیرند).

چنان چه امام رضا - علیه ا لسلام ـ در تفسیر این آیه فرمودند: «فرسول الله - صلی الله علیه و آله و سلم - عند الله مرتضی و نحن ورثة ذلک ا لرسول الذی إطّلعه الله علی ما یشاء من غیبه فعلمنا ماکا ن و ما یکون إلی یوم القیامة ؛ پس رسول الله - صلی الله علیه و آله و سلم ـ نزد خداوند برگزیده است و ما اهل البیت، وارثان همان رسولی هستیم که خداوند او را از آن چه از غیبش بخواهد، آگاه می گرداند. پس آن چه گذشته و آن چه تا قیامت اتفا ق خواهد افتاد را می دانیم». پس پیامبر اکرم - صلی الله علیه و آله و سلم - ، آ ن را به وسیلة ‌وحی از خداوند دریافت می کند و ائمه بواسطه وراثت از پیامبر اکرم - صلی الله علیه و آله و سلم - .(12)

امام باقر - علیه السلام ـ در تفسیر این آیه لَّا مَنِ ارْتَضَی مِن رَّسُولٍ فَإِنَّهُ یَسْلُکُ مِن بَیْنِ یَدَیْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ رَصَدًا(13) فرمودند: «رصد» یعنی یادگیری از نبی و قول خداوند «من بین یدیه» یعنی در قلب پیامبر، ا لهام را القاء می کند تا این که نبی بداند رسا لت ها ی پروردگارش را ابلاغ کرده و علی - علیه السلام ـ احاطه دارد بر آن چه از علم نزد پیامبر، موجود است.

امام باقر - علیه السلام - در توضیح «وَأَحْصَی کُلَّ شَیْءٍ عَدَدًا»(14) فرمودند: علم گذشته و آینده تا روز قیا مت نزد معصوم می باشد حتی هر انسانی را با اسم و نسب می شناسد و این که چه کسی به مرگ طبیعی می میرد و چه کسی کشته می شود و این که چه کسی اهل بهشت و چه کسی اهل آتش می باشد.(15)

پس معصومین ـ علیهم السلام - دایرة علم شان از ابتدا تا انتها ی خلقت می باشد.

پی نوشت ها:

1. اصول کافی، جلد 1، صفحه 203-198.

2. اصول کافی، جلد 1، صفحه 258.

3. خصیبی، ابی عبدالله، الهدایة الکبری، صفحه 238، بیروت،مؤسسة البلاغ، چهارم، 1411 قمری.

4. جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه ـ علیهم السلام ـ ، انتشارات انصاریان، چاپخانه نگین، چاپ پنجم، صفحه 218. به نقل از عبرات المصطفین، محمودی، محمد باقر، جلد 1.

5. همان، ابن سعد ، صفحه 161-154، به نقل از ترجمة الامام الحسین ـ علیه السلام ـ .

6. همان.

7. همان، جلد 5، صفحه 116، تاریخ طبری، جلد 4، صفحه 291 و ترجمة الامام حسین ـ علیه السلام ـ صفحه 202.

8. همان، به نقل از اخبار الطوال، صفحه 253.

9. گرفته شده از:علامه طباطبایی،محمدحسین، تفسیر المیزان، جلد 18، صفحه 192، جلد 13، صفحه 72-74،‌جلد 19، صفحه 92. جلد 12، صفحه 144.

10. همان.

11. جن: 26 و 27.

12. طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان، بیروت، ألاعلمی، چاپ 2، 1394 هـ ، ج20، ص 53 و 59 (با تصرف).

13. جن: 27.

14. جن:28

15. رجب برسی، حافظ، مشارق انودر القین، انتشارات شریف رضی، 1422 هجری، ص 267، ج 1.