به گزارش سرویس اقتصادی جام نیوز؛

مقدمه :

وجود مکتب های اقتصادی عصر جدید همچون اقتصاد لیبرالیستی، نئو لیبرالیستی، سوسیالیستی و کومونیستی که بر عصر جدید حکومت می نمایند، کوچکترین اثری از عدالت اجتماعی در آنها به چشم نمی خورد بلکه باعث تضعیف حقوق مشروع و زحمات کارگر شده و بر دشواری ها و گرفتاری ها می افزاید و طبیعی است که پس از سستی اساس این مکاتب اقتصادی و رو به افول بودن آنان، جهان به دنبال مکتبی است که شاید بتواند حرفی بزند و عدالتی را بیان کند که با فطرت انسان همسو است. طبق بررسی مراکز استراتژیک آمریکا و اروپا، هوشی جدید در انسان ها وجود دارد به نام هوش معنوی، این هوش برای افرادی است که حداقل باورهای دینی خود را اجرا می نمایند و این سبب منظم شدن رفتار و هیجانات و کنترل واکنش های آنان می شود. این کنترل سبب میگردد رفتار انسان ها اصلاح گردد .لذا نویسنده این یادداشت با بر اساس شعار سال ۱۳۹۳ این نوشتار راتنظیم گردانید که شاید بتواند پاسخی به بعضی از شبهات مطروحه باشد.

متن یادداشت :

در نوروز ۱۳۹۳ رهبر معظم انقلاب در سخنرانی خود برای زوار حرم مطهر امام رضا علیه السلام بیان داشتند:

«این اقتصاد{ اقتصاد مقاومتی }،عدالت‌محوراست؛ یعنی تنها به شاخص های اقتصاد سرمایه‌داری [مثل] رشد ملّی، تولید ناخالص ملّی اکتفا نمیکند؛ بحث اینها نیست که بگوییم رشد ملّی اینقدر زیاد شد، یا تولید ناخالص ملّی اینقدر زیاد شد؛ که در شاخص های جهانی و در اقتصاد سرمایه‌داری مشاهده می کنید.

درحالی که تولید ناخالص ملّی یک کشوری خیلی هم بالا میرود، امّا کسانی هم درآن کشور ازگرسنگی می میرند! این را ماقبول نداریم.

بنابراین شاخص عدالت عدالت اقتصادی وعدالت اجتماعی درجامعه ی کی ازشاخص های مهم در اقتصاد مقاومتی است، امّا معنای آن این نیست که به شاخص های علمی موجود دنیاهم بی اعتنایی بشود؛ نخیر، به آن شاخص هاهم توجّه می شود، امّابرمحور «عدالت»همکارمیشود. عدالت دراین بیان ودراین برنامه به معنای تقسیم فقر نیست، بلکه به معنای تولید ثروت وثروت ملّی را افزایش دادن است.»

( پایگاه اطلاع رسانی حضرت آیت الله خامنه ای، ۱ / ۱/ ۱۳۹۳)

حال ایشان یکی از راه های رسیدن به این اهداف را توجه به کار و تولید می داند و بارها بر کار و سرمایه ایرانی تاکید داشتند و راه های رسیدن به این کار را خودباوری دانسته اند .حال قبل از ورود به بحث نیازمند این است که کار تعریف شود.

تعریف کار :

کار در لغت به معنای فعل و عمل است ( لغت نامه دهخدا، تعریف کار کردن)و اما در اسلام گاهی به معنای تلاش و کوششی است که در مقابل او مزد و پاداشی قرار دارد و فقها قاعده محترم بودن عمل مسلمانان را بر این اساس بنا نمودند ( شریف القریشی، ترجمه ادیب لاری، ۱۳۵۲ : ۱۱۲)و منظورش این است که عمل و کار مسلمانان محترم بوده و در صورت تلف شدن موجب ضمان خواهد شد و این نکته را باید توجه کرد کاری از نظر شارع اسلام مورد ضمان و مزد است که فعل حرام نباشد یعنی کار در اینجا اخص از معنای فعل است زیرا معنای فعل شامل فعل حرام، غیر آن است.. وگاهی در عرف اسلام کار به فعلی گفته می شود که موجب ضمان است ولی مزد در برابر آن قرار نمیگیرد اینجا نیز کار اعم از انجام دادن یا ترک فعل است یعنی ترک فعل نیز کار حساب می شود مثلاً نجات جان مؤمن برای هر مسلمانی واجب است و همچنین عدم افشای اطلاعات محرمانه، دو موضوع از مصادیق این تعریف است

کار از منظر قرآن:

بیش از سیصد و شصت آیه از قرآن کریم مربوط به کار و صدو نود آیه راجع به فعل وارد شده است که خود گستردگی و اهمیت آن را نشان می دهد، این آیات متصمن احکام کار و سنجش آن، مسولیت کارگر وپاداش او است .این آیات به دسته بندی های ذیل تقسیم می شود :

الف ) کار شایسته و عمل صالح

 از نظر معنایی عمل صالح عملی است که در آن فعل به صورت کامل به اتمام می رسد و این کار جلوگیرنده خسران در انسان است . ( والعصر، ۱ تا ۳) در آیه ۷۵ سوره طه خداوند کریم می فرماید :«وَمَنْ یَأْتِهِمُؤْمِنًاقَدْعَمِلَ الصَّالِحَاتِ فَأُولَئِکَ لَهُمُ الدَّرَجَاتُ الْعُلَی»و این نشان دهنده ارزش گذاری عمل صالح در نزد خداوند است . خداوند پاداش عمل شایسته را بهتر از عمل انجام شده قرار داده است وبارها به آن تاکید فرموده است ( نحل، ۹۷)

در بیانی دیگر باید گفت عمل شایسته و صالح عملی است که خداوند آن را باعث عزت، عاقبت بخیری، دوری از خسران، پذیرنده توبه و… می داند و شرافت دنیا و آخرت را در آن قرار داده است.

ب) تشویق به کار:

ضرورت کار کردن و کوشش بر همه انسان ها معلوم و آشکار است و این برای قرآن که بر اساس فطرت انسان دستورالعمل هایی را بیان نموده امری مؤکد است قرآن کریم می فرماید : « وَ إِذَا رَأَوْا تِجَارَةً أَوْ لَهْوًا انْفَضُّوا إِلَیْهَا وَ تَرَکُو کَقَائِمًا ۚ قُلْمَا عِنْدَاللَّهِ خَیْرٌ مِنَاللَّهْ وِ وَمِنَا لتِّجَارَةِ ۚ وَاللَّهُ خَیْرُالرَّازِقِینَ » ( جمعه، ۱۰ ) این بیان قرآن در بردارنده عدم منافات عبادت و کار است، که سبب زندگی و بقای مادی انسان در دنیا می باشد . اسلام همیشه میان تهذیب نفس و بدست آوردن مواهب روحی وزندگی معنوی و همچنین کسب روزی حلال و زندگی بشری تعادلی بیان داشته و افراط و تفریط در آن را امری نامعقول و حرام می داند. در آیه ۷۶ سوره قصص چنان دقیق بیان می دارد که انسان نباید از تحصیل سرای آخرت و همچنین نصیب خود از سرای دنیا غافل گردد و این عدم غفلت را در توجه به ذات معطوف نموده است.

شاید بهتر است بیان شود قرآن کریم هدفی که از کار و فعل برای انسان در نظر گرفته است فقط پرشدن شکم و شهوات نیست، بلکه هدفی والاتر یعنی بندگی ورهایی از قیود مادی است، قیودی که جامعه غرب در خود غرق نموده و سرگردانی و نهیلیسم را در آن تقویت کرده است . قرآن، کتاب هدایت و تربیت است و کتابی کتاب تربیتی کامل است که با آشنا با ذات مخاطب باشد و این اساس قرآن است . کلام خداوند حکیم که بر قلب رسول اسلام سلام الله علیه نازل گردید چون بر اساس فطرت و هدف آفرینش از سوی خداوند بوده و امر ربوبیت و هدایت مورد توجه است. این امر که انسان را با تک بعدی یعنی تارک دنیا همچون دیر نشینان و ربانیون ندیده و همچون مادی گرایان هدف انسانیت را رسیدن به قله شهوت و پول دانسته، بر نشمارده بلکه همه ابعاد انسانی را دیده است .و این بدست نمی آید مگر با سعی و تلاش ( نجم، ۳۹)

کار در سنت و روایت :

مفهوم کار در روایت مفهوم بسیار گسترده ای است، از روزی حلال گرفته تا مفاهیمی همچون مدیریت در کار را شامل می شود.عبارت هایی همچون اجرش بیشتر از جهاد گرفته تا نه قسم از ده قسم عبادت، در روایتی از امام علی علیه السلام نق شده است در باب نزول وحی از سوی خدا به داوود نبی سلام الله علیه مبنی بر اینکه تو بنده خوبی هستی به شرط اینکه از بیت المال ارتزاق نکنی و با دستان خویش کارکنی در ادامه روایت بیان گردیده است بر همین اساس آهن به دست داوود نرم میگردید و هرروز زرهی می ساخت . ( الکافی،ج۵ :۷۴)

در روایتی آمده است امیر المومنین علیه السلام وقتی از جهاد فارغ می گشت به امر داوری و آموزش مردم می پرداخت و هرگاه از آن نیز فارغ می شد در باغ خویش مشغول میشد و با این اوصاف مشغول به ذکر خداوند میگردید . ( عده الداعی : ۱۱۵)

در بیان های مختلف روش ها و کارهای حلال بسیار سفارش گردیده و حتی در مقابل آن به شدت از تنبلی و سستی پرهیز نموده است . امام باقر علیه السلام می فرماید : تنبلی برای دین و دنیا زیانبار است و یا در بیانی دیگر امیر المومنین می فرماید : اگر کار، سختی و توانفرساست، بی کاری دایمی هم فساد آور است . ( الارشاد،ج۱: ۲۹۸)

نتیجه گیری :

حال با استفاده از روایت و آیات می توان فهمید که دین مبین اسلام و سیره بزرگان و رهبران آن همیشه در تاکید به فعالیت و تولید و بهره وری پیشقدم بوده و از سستی و بیکاری نهی می نمود .دینی که در آن کار کردن از افتخارات و عبادات است و عمل به آن سعادت و رستگاری می آورد و سیره و روش اهل بیت آن است . در این یادداشت متوجه آن می توان شد که فهم و درک درست از کار کردن انسان را نه تنها ز خدای متعال جدا نمی نماید بلکه او را همیشه در رسیدن به دلیل خلق یاری می دهد.

نویسنده : امیر مسروری / کارشناس امور راهبردی و مدیر گروه مطالعات راهبردی سراج بلیغ/110