به گزارش خبرنگار مهر، اولین جلسه از درس‌گفتارهای مدرسه آفاق ویژه مدارس علمیه با عنوان دوره آموزشی «فردایی دیگر» به همت مؤسسه علمی فرهنگی آفاق حکمت با موضوع «بینش تمدنی» و با سخنرانی مسعود معینی پور عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم (ع) و با حضور طلاب مدرسه معصومیه برگزار شد.
در ابتدای این نشست، معینی پور با بیان این مطلب که انقلاب، بالاترین سطح تغییر اجتماعی است و نظریه پردازان مختلفی به آن پرداخته اند، به اهمیت مفهوم شناسی در باب انقلاب اسلامی اشاره کرد و گفت: برای این کار چهار مفهوم «نهضت»، «انقلاب»، «نظام سیاسی» و «تمدن» باید مورد بررسی قرار بگیرد که با بررسی آن می توانیم بستر انقلاب، پیشینه، غایت و ارتباط آن با تمدن را مورد توجه قرار دهیم. وی در ادامه گفت: انقلاب اسلامی مواجهه این زمانی با تمدن غرب در کالبد ایران اسلامی و هدیه ای الهی است که برای ما به ودیعت نهاده شده و باید بسط پیدا کند.
مرگ انقلاب با خالی شدن آن از روح نهضت
عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم (ع) در توضیح مفهوم «نهضت» گفت: نهضت برانگیختگی انسان و اجتماع برای رسیدن به اهداف مشخص در یک زمان طولانی است که گاهی به انقلاب منجر می شود. وی در ادامه با بیان اینکه پایه ها و هویت انقلاب در بستر یک نهضت شکل می گیرد، خالی شدن انقلاب از وجه نهضت را به معنای مرگ انقلاب دانست.
این مدرس و محقق جامعه شناسی سیاسی افزود: نهضت ما از اوایل دهه 40 شکل می گیرد که امام دعوت خودش را برای حرکت علیه نظام طاغوت، علنی می کند و پانزده سال طول کشید تا به ظهور انقلاب اسلامی منجر شود و این نهضت تا ایجاد تمدن اسلامی ادامه دارد.
معینی پور در ادامه، بحث «انقلاب» را این‌گونه تعریف کرد: پدیده سیاسی- اجتماعی که تمام ساختارهای نظام موجود را از بین می برد و همراه با خشونت و تدریجی است، اما یک مرکز ثقل انفجاری در بستر خودش دارد. وی گفت: انقلاب در جایی ظهور و بروز می کند که وجه ایجابی و سلبی آن روشن شده باشد.
ناتوانی نظریات موجود در فهم انقلاب اسلامی ایران
رئیس میز علوم انسانی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم گفت: نظریات مختلفی در تحلیل انقلاب وجود دارد که با وجود اینکه همه آنها حظی از واقعیت دارند و هر کدام به‌زعم خود در تحلیل انقلاب اسلامی ایران کوشیده اند، اما هیچکدام به فهم صحیح و کاملی از این انقلاب نائل نشده اند. وی در ادامه پس از اشاره به نظریه مارکسیستی و دولت رانتیر به بیان نظریه مختار خود در باب انقلاب پرداخت و گفت: انقلاب یک فرایند چندرهیافته سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و با غلبه عامل دینی است.
وی در ادامه توضیح داد: بر اساس بحثی که امام خمینی (ره) در شرح حدیث عقل و جهل دارند، انسان دو فطرت دارد که در مسیر بازگشت به فطرت خویش انقلاب می کند. وی افزود: «فطرت مخموره» میل به کمال و فرار از نقص و «فطرت محجوبه» میل به کمال و فرار از نقص در عالم طبیعت است و بر اساس اینکه انسان بر اساس کدام فطرت رفتار کند، جهت انقلاب و هویت آن تعیین می شود. بر این اساس، انقلاب اسلامی و آرمان ها، اهداف و هویت آن بر اساس فطرت مخموره شکل گرفته و در این وضعیت نهادها و ساختارها هویت خاص خود را می گیرد.
انقلاب اسلامی، فرایندی در حال شدن
در ادامه بحث، سه رویکرد در مواجهه با انقلاب مورد توجه قرار گرفت. در رویکرد اول، مواجهه با انقلاب به مثابه یک مقوله تاریخی و مقطعی که در یک زمانی اتفاق افتاده و تمام شده فهم می شود. بر این اساس، انقلاب اسلامی پایان یافته و عصر جمهوری اسلامی آغاز شده است. در رویکرد دوم، انقلاب اسلامی از ابتدا پروژه شکلخوردهای معرفی می شود که از جانب بنیادگرایان شیعه صورت پذیرفته و پس از مدتی با شکل گیری نیازهای جدید، انقلاب دچار عرفی شدن و روی آوردن به نهادها و ساختارهای مدرن می شود.
در رویکرد سوم انقلاب اسلامی یک فرایند در حال شدن است. انقلاب اسلامی روحی از حقیقت محمدیه است که در کالبد ایران و جمهوری اسلامی ظهور و بروز یافته و این حقیقت تا برپایی حکومت حضرت حجت ادامه دارد؛ بنابراین، انقلاب پدیدهای در حال شدن است که از جایی شروع شده و تا به غایت خود نرسد ناتمام و در حال شدن است.
انقلاب و نهادسازی پساانقلابی
به اعتقاد نویسنده کتاب «الگوی توسعه سیاسی در اندیشه امام خمینی (ره)» بسیاری از مواجهه های سیاسی- اجتماعی موجود در جامعه ما برگرفته و متأثر از این نظریات است و لذا لازم است دقیق تر به منشأ و ریشه های این مواجهه ها توجه کرد. ایشان ادامه داد: در مورد آینده انقلاب هم رویکردهای مختلفی وجود دارد که در بسیاری از آنها اثر منتظره هر انقلابی خروج از وضعیت انقلابی و از بین رفتن روحیه انقلابی دانسته می شود و انقلاب ها در فرایند کشاکش های سیاسی و اجتماعی به وجود می آیند و روندی را پشت سر می گذارد و دوباره به وضعیت قبل از انقلاب و وضعیت عادی نسبت به آرمان ها برمی گردند.
وی پس از توضیح اینکه از نظر شریعتی اگر آرمانها و روحیه انقلابی به وضعیت نهادی تبدیل شود از بین می رود و ایمان انقلابی تبدیل به تحجر می شود، تصریح کرد: امام خمینی (ره) بحث خروج از وضعیت موجود به وضعیت مطلوب را در یک نگاه تمدنی کلان مطرح می کند و پیشنهاد ایجابی هم دارد و لذا روحیه انقلابی در متن ساختارها و نهادهای انقلابی اشراب شده و بسط می یابد.
این پژوهشگر انقلاب اسلامی در توضیح «نظام سیاسی پساانقلابی» و «دولت مستقر» گفت: پس از انقلاب و گذر از یک نظام سیاسی باید به یک نظام سیاسی جایگزین برسیم که بتواند آرمان های انقلابی را در جامعه محقق کرده و نیازهای مردم را تأمین کند. وی ادامه داد: با وجود اینکه از نظر امام خمینی (ره) روحانیت نباید مستقیماً مسئولیت های اجرایی را به عهده بگیرند، اما ساختارسازی ها باید بر اساس دین صورت بگیرد و لذا ایشان با تشکیل کمیته امداد، کمیته انقلاب اسلامی، سپاه پاسداران و جهاد سازندگی بر اساس ظرفیت های دینی و مشارکت و حضور فعال مردم به نهادسازی های متناسب با هویت انقلاب اسلامی پرداختند.
معینی پور سپس گفت: ما الان در وضعیت جامعه پساانقلابی، مدیریت شکل گیری نیازها و درخواست های انسان پساانقلابی نداریم و لذا جریانی به این نظام نیازها خط می دهد که ارتباطی با هویت انقلابی ما ندارد؛ در حالی که نظام سیاسی و دولت در وضعیت پساانقلابی باید ویژگی های انسان مابعدانقلابی را بشناسد و نیازهایش را بر اساس آن در نظام آموزش و پرورش، در رسانه، در نظام مصرف و ... سمت وسو و پاسخ بدهد.
وی با تفکیک انقلاب اسلامی از جمهوری اسلامی تصریح کرد: جمهوری اسلامی ممکن است از روح انقلاب اسلامی خارج بشود و در این صورت ما با کالبدی مواجهیم که دارای ظاهر اسلامی، اما خالی از معناست و به یک نظام سکولار و عرفی تبدیل می شود.
معینی پور در انتها در توضیح مفهوم «تمدن» با اشاره به اینکه انقلاب اسلامی باید در نهایت به تمدنی برساخته از این حرکت انقلابی منجر شود، به نقاط درگیری ما با تمدن غرب در سطوح هستی شناختی، معرفت شناختی و انسان شناختی پرداخت.
