خاورمیانه بی شباهت به یک موزه تاریخ نیست.گاه یک اثرآنچنان ذهن و نگاه شما را به خود مشغول می کند که از سایر آنچه پیرامون شما می گذرد و می تواند مهم باشد غافل می شوید. خاورمیانه نیز همینگونه است.آنگاه که بریک موضوع متمرکز می شوید چه بسا اتفاق مهمی در جایی دیگر درحال وقوع است. آنچنانکه امروز اهمیت پرونده اتمی ایران و مذاکرات این کشور با قدرت های جهانی مطرح است و جذاب ،اما در یک گوشه دیگر خاورمیانه و در سایه اتفاقات مهم دیگری در حال وقوع است. خاورمیانه به راستی جای شگفت انگیزی ست.

هفته گذشته در اوج اخبار مربوط به پرونده اتمی ایران ،در میان تقریبا سکوت محافل دیپلماتیکی و خبری، گزارش های جسته و گریخته ایی از تغییر مواضع احتمالی کرملین نسبت به تحولات سوریه منتشر شد اما توجه زیادی را به خود جلب نکرد.از آنجا که تجربه سیاسی در خاورمیانه به ما یاد داده ازکنار کوچکترین شایعه و اتفاق نباید به سادگی عبور کرد،با توجه به سفر اواخر ماه ژوئن ولید معلم وزیر خارجه سوریه به مسکو و حواشی پیرامون آن به نظر می رسد تحولات خاصی در انتظار سوریه در حال وقوع است . خصوصا که عدم موفقیت تعیین کننده دولت وارتش سوریه در شکست مخالفان از یک سو و قدرت گرفتن نیروهای داعش در شرق و شمال این کشور از سوی دیگر توانایی وآینده سیاسی بشار اسد دستکم از دید روس ها راظاهرا با تردید روبرو کرده است.روزنامه العرب چاپ لندن به نقل از یکی از مخالفان اسد که به تازگی از مسکو بازگشته نوشته است"مقامات روس از عدم توانایی دولت سوریه در مبارزه با تروریسم و توفق بر شرایط کشور ابراز ناراحتی شدید کرده اند".

سفر ولید معلم که بنا به گفته منابع دیپلماتیک مقیم مسکو به خواست کرملین صورت گرفته، صرف نظر از شایعات در خور تامل پیرامون آن، بیشتر به این دلیل اهمیت دارد که چند روز قبل از آن و پس از حضور هیاتی مصری در مسکو، محمد بن سلمان وزیر دفاع جنجالی عربستان،اواسط ماه ژوئن با پوتین در سن پیترزبورگ ملاقات بسیار مهمی به عمل آورد. گرچه معلوم نیست دقیقا میان آنها بر سر سوریه چه مذاکراتی انجام شده ، اما برخی رسانه های چاپ لندن به نقل ازپاره ایی منابع دیپلماتیک مدعی شده اند "سفر ولید معلم به مسکو در چارپوب فشار روسیه به حکومت اسد برای آغاز جدی مذاکرات با مخالفان انجام شده است".

اینکه شخص بشار اسد دقیقا در استراتژی آینده روسیه چه جایگاهی خواهد داشت؟ هنوز مشخص نیست و با اما اگرهای بسیاری همراه است . نه به دلیل اهمیت خودآقای اسد ، که بیشتر به علت ابهام در چیستی و کیستی آلترناتیو او و یات حاکمه در دمشق است. چراکه بیش و کم در میان دیپلما ت های اروپایی مقیم مسکو این تصور از مدتها قبل و بعد از نشست پاریس 2015 ،شکل گرفته بود کرملین میان 2 مولفه باقی ماندن بشار اسد به عنوان یک سیاست تاکتیکی و گذاراز یک سو و حفظ چارچوبه دولت و نیروهای مسلح سوریه به عنوان یک استراتژی بلندمدت و پایدار از سوی دیگر ،تفکیک معنا داری قائل بوده و این دو را الزاما یکی نمی داند.در واقع آنچه کرملین را در شرایط کنونی وادار به حمایت بی چون چرا از اسد می کند ،ارتباطی با خود او ندارد بلکه مسئله اصلی به عناصر جانشینی،موضوع داعش و نیزحفظ موقعیت دست بالایی در این کشور باز می گردد. البته این نگاه برای دولت آقای اسد حداقل این حسن را داشته که مشروعیت ماندگاری خود را همچنان توجیه کرده است. به همین دلیل رهبری دمشق ماندگاری خود را باید بیشترمدیون سیاست ها ،اقدامات خشونت بار،چند دستگی و نا هماهنگی اپوزسیون وابسته به مخالفان بین المللی اش و داعش بداند تا وابستگی عاطفی و عاشقانه کرملین و آقای پوتین به خود. درواقع ایجاد خلاء قدرت در سوریه بدون مشخص شدن نیروی جایگزین مورد توافق و اتفاق نظر بر سر تروریسم ،آنهم زمانی که اوضاع در کشور همسایه عراق و اخیرا یمن به شدت نگران کننده و ناپایدار است نکته ایی نیست که کرملین در شرایط کنونی آنرا قبول کند. اسد هم این را به خوبی می داند!.

یک دیپلمات ارشد نزدیک به دی میستورا نماینده سازمان ملل در امور سوریه می گوید"از نگاه مسکو ایجاد هر گونه خلاء حاکمیتی بی جایگزین قابل قبول در بهترین حالت لیبی و عراق دومی در منطقه ایجاد خواهد کرد. فکر میکنم مسکو در این زمینه اشتراک نظر تهران به عنوان یک طرف اصلی مذاکره در باره سوریه را با خود به همراه دارد".

اکنون سوال بر سر این نیست که مسکو به توانایی آقای اسد برای تداوم قدرت و پیروزی بر مخالفان اعتقاد دارد یا خیر؟ بی تردید این سوالی با پاسخ از پیش روشنی ست. بلکه سوالات این اصلی این است" رهبران کرملین سیاست کنونی خود را تا کجا پیش خواهند برد؟". اگر اعتقاد آنها به اجرای مفاد توافقنامه2012 ژنو1 بر گرفته از یک نگاه استراتژیک باشد،پس احتمالا وشاید هم حتما، از هم اکنون کرملین سرخ به سوریه ایی متفاوت فکر می کنند. mattinmos@gmail.com