معاون اجتماعی نیروی انتظامی در یادداشتی با طرح ۶ سوال، به اما و اگرهای موجود در خصوص وایبر و واتس‌آپ پرداخته است.

سردار سعید منتظرالمهدی معاون اجتماعی ناجا در یادداشتی به ارتباط امنیت اجتماعی و مقوله فن‌آوری‌های ارتباطی جدید پرداخته و یافته‌هایی از تحقیقات انجام شده پیرامون فرصت‌ها و تهدیدهای نرم‌افزارهایی همچون وایبر و واتس‌آپ را بازگو کرده است. در زیر متن این یادداشت را می‌خوانید:

چندی پیش در میان جمعی از خانواده‌ها حضور یافته بودم تا پیرامون امنیت اجتماعی و ابعاد و زوایای آن، دقایقی برای آنان سخن بگویم در سخنان خود باختصار از پیوند این مقوله با فن آوری‌های ارتباطی جدید سخنی به میان آوردم و یادآور شدم که اگر استفاده از این فن آوری‌ها هدفمند و مدیریت شده صورت نگیرد، آنها به وسیله‌ای برای کاهش تراز و سطح امنیت اجتماعی استفاده کنندگان و حتی افراد پیرامونی آنها تبدیل می‌شوند.

این بخش از سخنانم ولوله‌ای در میان جمع انداخت، علت را جویا شدم، کسی در میان جمع فریاد برآورد، سردار! چرا از وایبر و واتس آپ نمی‌گویی که بلای جان خانواده‌ها شده است؟ دیگران نیز در تایید سخن او به سخن در آمدند، به آنان قول دادم فواید و خطرات استفاده از آن‌دو، به ویژه وایبر را به صورت روشمند و دقیق مورد مداقه و پژوهش قرار می‌دهم و حاصل پژوهشم را در نوشتاری به اطلاع آنان می‌رسانم. پس از آن جلسه، با بهره‌گیری از اطلاعات و امکانات در دسترس، پژوهشی را به سامان رساندم و در آن، ابعاد و زوایای بهره گیری از وایبر، و تا حدودی واتس آپ را مورد مطالعه قراردادم، در نوشتاری که در پی می‌آید، باختصار و در چند بند برخی از یافته‌های آن پژوهش را یادآور می‌شوم:

۱- وایبر نرم افزاری است که به سهولت روی اغلب گوشی‌های موجود نصب و امکان تبادل اطلاعات را برای استفاده کنندگان فراهم می‌سازد، آیا اطلاعات تبادل شده در این فضا سودمند است و موجب غنای ذهنی استفاده کنندگان می‌شود؟

برای یافتن پاسخ این پرسش؛ مقداری از اطلاعات تبادل شده توسط کارشناسان مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج حاصل از این تحلیل آشکار ساخت که اطلاعات تبادل شده نه تنها بر ژرفای ذهنی مخاطبان و استفاده کنندگان نمی‌افزاید، بلکه موجب سطحی نگری، سر درگمی‌و ابهام معنایی آنان می‌شود. البته، محتوای برخی اطلاعات تبادل شده در فضای وایبر برای مدتی نه چندان طولانی، استفاده کنندگان را «سرگرم» می‌سازد. بنابراین وایبر بیش از آنکه نرم افزاری برای تبادل اطلاعات باشد وسیله ای برای سرگرم کردن استفاده کنندگان است .

۲- آیا وایبر فضای ایمنی است؟

در پاسخ این پرسش لازم است یادآوری شود که استفاده کنندگان از وایبر به هنگام راه اندازی آن با امضای یک پروتکل، دانسته یا نادانسته، به متولیان این نرم افزار اجازه داده اند تا هر زمان که خواستند از اطلاعات گوشی آنان هرگونه که دوست دارند استفاده کنند! بنابراین، فضای وایبر نه تنها فاقد حداقل استانداردهای ایمنی اطلاعات است بلکه حتی بستر استفاده از سایر اطلاعات کاربر را نیز برای متولیان وایبر فراهم می‌سازد. به زعم و باور کارشناسان از این اطلاعات برای مقاصد اقتصادی، مقاصد فرهنگی و حتی جاسوسی استفاده می‌شود.

۳- آیا وایبر می‌تواند به منزله بستری برای «تبادل عاطفه» و بسط روابط عاطفی و اجتماعی میان افراد جامعه، به ویژه اعضای خانواده‌ها، نگریسته شود؟

پاسخ این پرسش هم مثبت است و هم منفی. مثبت است چون تعدادی از خانواده‌ها از آن فضا بهره می‌گیرند تا به صورت مشترک و لحظه‌ای (آنلاین) با یکدیگر به گپ و گفت بپردازند و احساسات و عواطف خود را با یکدیگر در میان بگذارند. اما، از آن رو منفی است که موجب منزوی شدن اعضای پا به سن گذاشته خانواده‌ها می‌شود. چه، آنان فرصت گفتگوی رو در رو با اعضای جوانتر خانواده را از دست می‌دهند و ناگزیر در میان جمعی که هر یک سر در گوشی خود فرو برده و مشغول ارسال و دریافت پیام‌های وایبری و واتس آپی هستند، احساس «تنها ماندن» می‌کنند. این احساس ممکن است عنقریب جماعت زیادی از افراد مسن جامعه را در دام افسردگی گرفتار سازد.

۴- آیا وایبر سهم و نقشی در ظهور و بروز آسیب‌های اجتماعی و کج‌روی‌ها و انحرافات دارد؟

گر چه هنوز زود است که بتوان پاسخی متقن به این پرسش داد اما ما در پژوهشی که از آن سخن به میان آمد دریافتیم که این نرم افزار آسیب‌پذیری اخلاقی را افزایش می‌دهد. یکی از علل تاثیرگذاری این نرم افزار در افزایش برخی کژکاردی‌های اخلاقی آن است که امکان سهل و آسان و رایگان دسترسی به پیام‌ها، تصاویر و فیلم‌های مبتذل و مستهجن را فراهم می‌سازد و لاجرم بر اساس شواهد متقن پژوهشی این گونه محتواها به تدریج ذهن را مهیای پذیرش کج‌روی می‌سازد. به ویژه خطر آسیب‌پذیری حاصل از محتوای ناهنجار وایبر بر کودکان و نوجوانان بسیار بیش از سایرین است.

البته از تاثیر این ابزار در «قبح‌زدایی» از برخی روابط، حتی در میان جوانان و افراد میانسال، نباید غافل بود . شواهد نشان می‌دهد که حداقل شماری از کسانی که رو به کج‌روی اخلاقی می‌نهند و در دام مفاسد اخلاقی گرفتار می‌شوند، متاثر از این فضا هستند و بیم آن می‌رود که گسترش دامنه استفاده از فضای وایبر نرخ وقوع طلاق را به صورت نگران کننده ای فزونی بخشد.

۵- آیا بین میزان استفاده از وایبر و نرم افزارهایی نظیر آن، و پیشرفت تحصیلی دانش اموزان و دانشجویان ارتباطی وجود دارد؟

بی تردید برای ارائه پاسخی دقیق به این پرسش باید تحقیقات متعددی، به ویژه از نوع تحقیقات آزمایشی و کنترل شده، صورت گیرد. لیکن، ما در این بررسی تنها به «زمینه‌یابی» بسنده کردیم . نتیجه این زمینه یابی آشکار ساخت که بین میزان استفاده از وایبر و افت تحصیلی همبستگی معناداری وجود دارد . یعنی با افزایش استفاده از این ابزار به صورت قابل توجهی از پیشرفت تحصیلی دانش اموزان و دانشجویان کاسته می‌شود.

۶- چاره چیست و چکار باید کرد؟

در پاسخ این پرسش می‌توان چند رهنمود را بر شمرد؛ نخست آنکه، از دسترسی کودکان زیر سن بلوغ به این نرم افزار، و نرم افزارهای مشابه، باید جلوگیری نمود. چه، با این کار از «دسترسی زودرس» آنان به اطلاعات غیرضروری، و نیز «آلوده شدن» ذهنشان بر اثر مشاهده تصاویر غیر اخلاقی جلوگیری می‌شود. دوم، از تبادل اطلاعات با افراد نا آشنا و غریبه باید اجتناب ورزید. چه، افراد کج‌رو و ضد اجتماع از این فضا برای «فریب» دادن دیگران و گرفتار نمودن آنان بهره می‌گیرند. سوم آنکه، با حذف وایبر نه تنها هیچ نقصانی در روند زندگی عادی (نرمال) پدید نمی‌آید، بلکه ایمنی و آرامش و آسایش نیز به میان خانواده باز می‌گردد. پس، لطفاَ به حذف این نرم افزار نیز بیندیشید.

45503