به نام سرمایه‌گذاری خارجی، واردات تقویت نشود

 چنین وضعیتی در مقایسه با سال‌های 90و 91و حتی 92و 93هم نشان‌دهنده افزایش قابل‌توجه اقامت خارجی‌ها در هتل‌های بزرگ ایران است. علاوه بر جهانگردان، سرمایه‌داران خارجی هم عامل اصلی پر شدن ظرفیت هتل‌های ایران در سال‌جاری هستند. چنین روندی نشان از برگشتن ورق علاقه خارجی‌ها به بازار ایران دارد؛ بازاری با حدود 80میلیون جمعیت و برخوردار از منابع غنی نفت و گاز و مواد معدنی گوناگون. از همین رو هنوز که مذاکرات هسته‌ای به فرجام نهایی خود نرسیده است، لیکن سرمایه‌دارانی از اروپا و شرق آسیا و حتی آمریکا هم راهی ایران شده‌اند تا در مسابقه‌ای که شکل گرفته است، عقب نمانند.

• ایران بازار تولید یا مصرفی؟

اصل ورود سرمایه‌گذاران خارجی یا علاقه آنان برای حضور در ایران می‌تواند یک موفقیت اقتصادی به حساب ‌آید، چرا که از تیر‌ماه سال 90که تحریم‌های نفتی، بانکی، صنعتی و بیمه‌ای علیه ایران به اجرا گذاشته شد، بزرگ‌ترین شرکت‌های سرمایه‌گذاری خارجی هم از ایران خارج شدند یا تمایلی برای تمدید قراردادهایشان با ایران نداشتند. پژو و رنوی فرانسه، توتال و شرکت کشتیرانی مرسک و... نمونه‌ای از قطع ارتباط شرکت‌های خارجی با ایران در پی عملیاتی شدن تحریم‌ها به شمار می‌آیند.

حال که مذاکرات هسته‌ای برای نگارش متن نهایی توافق در جریان است، علاوه بر این شرکت‌ها، شرکت‌هایی از آمریکا هم در پی سبک سنگین کردن اوضاع برای بازگشت به ایران هستند. اما این شرکت‌ها در شرایطی به‌دنبال جا پا در اقتصاد ایران می‌گردند که در داخل کشور برخی کارشناسان اقتصادی و نمایندگان مجلس از اینکه بازار ایران در دوران پس از تحریم به مقصد دوباره کالاهای خارجی تبدیل شود، هشدار می‌دهند. ابراهیم رزاقی، استاد اقتصادی دانشگاه در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید اقتصاد ایران از زمانی که تحت‌تأثیر سیاست‌های صندوق بین‌المللی پول راه خود را از تولید داخلی به سمت سیاست تعدیل عوض کرد، گرفتار مشکلی شده است که باید از آن تحت عنوان «اشغال اقتصادی» یاد کنیم.

اشغال اقتصادی به این معناست که بازار ایران عمدتاً در اختیار تولیدات خارجی قرار دارد و عامل چنین اشغالی هم خود ما هستیم چرا که ایران به‌صورت سنتی میزانی از استقلال اقتصادی را داشت اما با اجرایی شدن نسخه اقتصادی صندوق بین‌المللی پول این میزان از استقلال اقتصادی هم که عمدتا متکی بر تولید در روستاها و صنایع سنتی تولیدی بود، از میان رفت درحالی‌که چیزی جز پول نفت برای جایگزینی نداشتیم و برای جبران کمبود کالاها و خدمات هم به واردات گسترده تن دادیم.

رزاقی می‌گوید که از سال 68تا‌کنون همه دولت‌هایی که بر سر کار بوده‌اند از نظر اقتصادی تابع سیاست‌های صندوق بین‌المللی پول بوده‌اند و گمان می‌کنند که اقتصاد را پولدارها می‌سازند. به گفته رزاقی مادام که ساختارها به سمت استقلال اقتصادی هدایت نشوند، هر نوع تحرک اقتصادی در داخل ولو از طریق سرمایه‌داران داخلی یا خارجی با نگاهی مصرفی به کل اقتصاد تنظیم خواهد شد و نتیجه‌ای جز اینکه به ایران به چشم یک بازار 80میلیونی برای فروش کالا نگریسته شود، وجود ندارد.

هشداری که رزاقی می‌دهد همان هشداری است که از سوی تعدادی از نمایندگان مجلس هم داده می‌شود.از جمله ایرج ندیمی نماینده لاهیجان به همشهری می‌گوید: با فرض لغو تحریم‌ها بیشتر باید فکر بازگرداندن بازارهایی باشیم که از دست داده‌ایم و نه تنها باید مانع مصرفی شدن بازار ایران شویم بلکه به فکر به دست آوردن بازار‌های خارج از کشور باشیم.

• پژوی فرانسه؛ یک نمونه

از سال ۱۳۷۴ شرکت ایران خودرو همکاری خود با شرکت پژو فرانسه را آغاز کرد. در سال ۱۳۸۴ درآمد شرکت پژو از بازار خودروی ایران یک میلیارد یورو بود. این شرکت که به‌عنوان دومین خودروساز بزرگ اروپا شناخته می‌شود در سال 2011، یک سال پیش از اعمال تحریم‌ها 457هزار دستگاه خودرو به ایران فروخت.در سال ۱۳۹۱ با بالا گرفتن تحریم‌ها علیه ایران و پس از قراردادهای پژو با جنرال موتورز آمریکا، پژو روابطش را با ایران خودرو قطع کرد. اما پس از مذاکرات ژنو، مدیرعامل پژو به ایران سفر کرد و مقرر شد تولید 2خودروی ۳۰۱ و ۲۰۰۸ در نیمه دوم سال ۹۳ شروع شود و همکاری‌ای دوباره ایران خودرو با پژو اتفاق بیفتد.

لیکن نه‌تنها چنین همکاری آغاز نشده است که ماکسیم پیکا، مدیرعامل شرکت پژو اخیراً اظهارنظری در مورد همکاری با ایران داشته که نگاه مصرفی برندهای غربی به بازار ایران را نشان می‌دهد. پیکا از برنامه این شرکت فرانسوی برای صادرات خودروهای گرانقیمت از اروپا به ایران در مرحله اول همکاری با ایران خودرو خبر داده و گفته است که این صادرات انجام خواهد شد تا وجهه پژو در ایران تقویت شود و بعد از آن، در داخل ایران برای تولید خودروهای ارزان‌تر اقدام خواهیم کرد.

البته این اظهارنظر در شرایطی به‌عمل آمده است که طی دهه70 و ورود پژو به بازار ایران مقرر شد بخشی از تولیدات پژو در ایران راهی بازارهای خارجی شده و در بازاری غیر از ایران به فروش برسد. اما از آنجایی که چنین شرکت‌هایی حاضر به شراکت واقعی در صنعت خودروی ایران نیستند، نهایتا ایران را به شکل بازاری صرف برای فروش محصولات‌شان می‌بینند. شواهد جدید نشان می‌دهد چنین روحیه‌ای نزد بقیه شرکت‌ها و برندهای خارجی هم وجود دارد.

• ایران چه می‌کند؟

آنگونه که رزاقی می‌گوید چنین فرایندی (تبدیل ایران به کشوری واردات‌محور) یکی از نتایج مستقیم اجرای سیاست‌های صندوق بین‌المللی پول در ایران است و متأسفانه تأیید سیاست‌های بین‌المللی پول از سوی مسئولان ایرانی در حال گسترده‌تر شدن است درحالی‌که قبلا منتقدان جدی در حاکمیت علیه برنامه اقتصادی صندوق بین‌المللی پول وجود داشت لیکن در حال حاضر برنامه تعدیل و اعتقاد قوی مبنی بر اینکه اقتصاد را پولدارها یا همان سرمایه‌داران می‌سازند در حال گسترش است.

رزاقی می‌گوید: بحث این نیست که برای تقویت اقتصاد نیاز به سرمایه و سرمایه‌گذاری داریم بلکه بحث اصلی این است که وقتی پولدارها را ناجی اقتصاد بدانیم در نتیجه امور را به آنها واگذار می‌کنیم و از آنجا که پولدار هم صرفا به فکر سود فوری خود است لذا تمایل چندانی به فعالیت‌های بنیادی تولیدی در ساختار اقتصادی ایران نشان نمی‌دهد و نتیجه این می‌شود که طی چند دهه اقتصاد ایران به یک اقتصاد متکی به واردات و دلالی تبدیل می‌شود. رزاقی می‌گوید که ابتدا باید این رویکرد عوض شود تا زمینه برای هدایت سرمایه‌ها به سمت تولید واقعی فراهم شود والا با ادامه چنین روندی، اقتصاد ما همچنان واردات‌محور باقی خواهد ماند.