بازنشستگی بی‌بازنشستگی!

ناصر ممدوح، یکی از این چهره‌های بی‌بدیل است که با لقب «مرد لبخند» در میان دوستداران دوبله شناخته می‌شود. این هنرمند که در دوران طلایی دوبله در دهه ۱۳۴۰ شمسی فعالیت حرفه‌ای خود را آغاز کرد، با صدای گرم و دلنشینش جان تازه‌ای به شخصیت‌های فیلم‌ها و سریال‌های خاطره‌انگیز بخشید. ممدوح علاوه‌بر برخورداری از صدایی مخملین و خدادادی، هنرمندی تمام‌عیار و مستعد است که همچنان فعالیت می‌کند و با حس و درک عمیق خود از نقش‌ها، توانسته ارتباطی عاطفی و صمیمانه با مخاطبان برقرار کند.

ممدوح سودای پزشک و فیلم‌ساز شدن در سر داشت؛ اما به هر تقدیر، صدای دل‌انگیزش مسیر زندگی وی را تغییر داد. این هنرمند در دورانی که دوبله به‌عنوان یک هنر مستقل شناخته می‌شد، در کنار بزرگان عرصه دوبله به شکوفایی این هنر در ایران کمک کرد. آهنگ صدای ممدوح صمیمی و پرصلابت است به همین دلیل، در قالب‌ها و نقش‌های متفاوت خوش می‌نشیند و هر بار که پشت میکروفن قرار می‌گیرد، شاهکاری منحصر‌به‌فرد از خود به یادگار می‌گذارد. از صداپیشگی‌های به‌یادماندنی او می‌توان به نقش‌هایش در فیلم‌ها و سریال‌هایی مانند «ماجرا‌های سندباد»، «جنگجویان کوهستان»، «محمد رسول‌الله (ص)»، «دکتر کیلدر»، «هملت» و… اشاره کرد. لبخند‌های مهربان و صدای گرم ممدوح، همواره یادآور خاطرات شیرین و دوران طلایی دوبله ایران است و برای همه ما نه‌تنها صداپیشه‌ای پیشکسوت، بلکه اسطوره‌ای در هنر دوبله کشور به شمار می‌رود.

تا آخرین لحظات، زندگی را زندگی باید کرد

ممدوح، حس‌وحالش را در هشتمین دهه از زندگی این‌طور توصیف کرد: فکر می‌کنم انسان باید تا آخرین لحظات زندگی را زندگی کند و خودش را با اوضاع وفق دهد. زمان می‌گذرد و من شاید از نظر جسمانی پیر شده باشم؛ اما ازآنجاکه صداپیشه‌ام و ابزار کارم این صداست، همچنان فعالیت می‌کنم و در جمع حضور دارم.

وی در باره تفریحاتش در اوقات فراغت و بیکاری نیز عنوان کرد: زمانی که سر کار نیستم، بیشتر در خانه استراحت می‌کنم و تلویزیون می‌بینم؛ اما واقعاً تماشای مداوم تلویزیون انسان را تنبل می‌کند و نیروی حرکتی را از افراد می‌گیرد. در دوران همه‌گیری کرونا، گرچه کرونا نگرفتم؛ در آن روز‌های قرنطینه و خانه‌نشینی تحرک چندانی نداشتم و گاهی ساعت‌ها فقط فیلم و سریال می‌دیدم و همین کار توان راه رفتن را از من گرفت و شاید به‌دلیل تحلیل رفتن عضلات و بی‌تحرکی در آن روزها، حالا کمی سخت می‌توانم راه بروم.

خودم را بازنشسته نمی‌دانم

ممدوح در ادامه، درخصوص انتخاب حرفه صداپیشگی و گویندگی اظهار کرد: اگر به عقب برگردم و دوبله شرایط امروز را داشته باشد، دیگر این حرفه را انتخاب نمی‌کنم؛ اما اگر شرایط شبیه قدیم باشد، بازهم وارد این شغل می‌شوم.

بازیگر سریال «راه شب» افزود: پیش‌از اینکه گروه‌های زیرزمینی قدم علم کنند، باید به علت روی آوردن جوانان به این حرفه فکر کرد. احتمالاً به‌دلیل بیکاری و علاقه به هنر با خودشان فکر می‌کنند بهترین کار همین دوبله زیرزمینی است؛ اما خبر ندارند که با این کار هنر دوبله آسیب دیده است و من واقعاً نگران آینده آنم.

وی ادامه داد: زمانی که جوان بودیم، با صدای جوانمان برای شخصیت‌های جوان فیلم‌ها صداپیشگی می‌کردیم و حالا که پیر شده‌ایم، صداپیشه شخصیت‌های پیر فیلم‌هاییم. همه‌چیز آن زمان فرق داشت، مثل خودمان که جوان بودیم و حالا پیریم. البته، برخی معتقدند صدای دوبلور‌ها پیر نمی‌شود و فقط ظاهرشان تغییر می‌کند؛ اما این‌طور نیست و به‌نظرم، گذشت روزگار همه‌چیز را عوض می‌کند.

ممدوح درخصوص بازنشستگی از حرفه صداپیشگی توضیح داد: من خودم را بازنشسته فرض نمی‌کنم. گرچه بازنشستگی هم بد نیست و من هم گاهی خوشم می‌آید که دیگر هیچ‌کاری انجام ندهم؛ هنوز خودم را بازنشسته نمی‌دانم.

درآمد صداپیشگی برکت داشت

این پیشکسوت عرصه صداپیشگی تصریح کرد: این روز‌ها برای امثال من کار نیست. جوانان امروز بیشتر فعالیت می‌کنند و اگر از ما در برخی تولیدات استفاده می‌شود، به این صورت است که ماشینی می‌آید دنبالم، می‌روم استودیو کارم را انجام می‌دهم و برمی‌گردم خانه. اصل کار امروز در دست جوانان است. زمانی که در دهه ۱۳۴۰ فعالیتم را در عرصه صداپیشگی آغاز کردم، درآمد چندانی نداشتم؛ اما این درآمد برکت داشت و هرز نمی‌رفت. امروز هم خداوند را شاکرم؛ ولی می‌دانم جمع زیادی از همکاران و پیش‌کسوت‌ها درگیر مسائل مالی‌اند.

سختگیری نمی‌کنم

ممدوح خاطرنشان کرد: هرگاه برای حضور در اثری دعوت شده‌ام، بدون سختگیری پذیرفته‌ام؛ چراکه کار کردن را دوست دارم و حالم در استودیو بهتر است. چند ماه پیش برای صداپیشگی در سریال «پوآرو» برای شبکه تماشا، ازسوی رضا آفتابی به‌عنوان مدیر دوبلاژ دعوت به همکاری شدم. این سریال پوآرو، جدید نیست. اتفاقاً قدیمی‌تر از مجموعه‌های پخش‌شده است. در هر قسمت از این سریال جذاب، یک داستان جدید جنایی روایت می‌شود که شخصیت محوری آن هرکول پوآرو است و به کشف معمای جرم‌ها می‌پردازد.

از سودای فیلم‌سازی تا آرزوی پزشکی

در ادامه، از ممدوح در خصوص آرزو‌های دوران جوانی‌اش پرسیدیم که پاسخ گفت: من دوست داشتم پزشک شوم، ضمن اینکه عاشق نوشتن فیلم‌نامه و ساختن فیلم هم بودم؛ ولی مسیر زندگی من تغییر کرد. البته سینما را همچنان دوست دارم و همکاران نیز عزت و احترام ما را حفظ می‌کنند؛ ولی من وقتی فضای واقعی سینما را درک کردم، نگاهم کمی تغییر کرد و مسیر صداپیشگی را برای خودم بهتر دیدم.

فیلمنامه‌ای که هرگز ساخته نشد

ممدوح ادامه داد: خاطرم است در ۱۹ سالگی فیلمنامه‌ای نوشتم و حدود چهار سال وقتم را گرفت. آن زمان تازه فهمیدم که نوشتن یک فیلمنامه چقدر دشوار است. البته این فیلمنامه هیچ‌وقت ساخته نشد، به این دلیل که قصه نامتعارفی داشت. خاطرم است که فیلمنامه را به مهدی میثاقیه، تهیه‌کننده سرشناس سینما دادم تا نظرش را جویا شوم. میثاقیه معتقد بود که این فیلمنامه قابل‌ساخت نیست و پیشنهاد حضور در عرصه صداپیشگی را به من داد و پس‌از مدتی به عطاءالله کاملی، از بزرگان صداپیشگی ایران معرفی شدم.

صدایی که جادو کرد

وی افزود: مرحوم کاملی وقتی صدای من را شنید، بدون هیچ آزمایشی قبولم کرد که کار صداپیشگی را آغاز کنم. این‌طور بود که از فکر فیلم‌سازی بیرون آمدم. بعد از آن، محمد خواجوی‌ها معروف به مانی، من را برای زبان‌گردانی سریالی در تلویزیون دعوت کرد. درواقع، اولین صداپیشگی جدی و حرفه‌ای را با سریال «دکتر کیلدر» تجربه کردم و به‌عنوان صداپیشه اصلی در این کار حضور داشتم. ما در دورانی صداپیشگی را تجربه کردیم که هنوز تلویزیون ملی ساخته نشده بود و عموماً برای فیلم‌های سینمایی صداپیشگی می‌کردیم.

ممدوح اضافه کرد: آن زمان استودیو تلویزیون فیلم در خیابان فرصت قرار داشت و هنوز تلویزیون ملی، واحد دوبلاژ نداشت. زمانی که قرار بود واحد دوبلاژ صداوسیما افتتاح شود، دیگر برای خودم گوینده و صداپیشه شده بودم. آن زمان ثابت ایمانی، ایرج گرگین، ژاله کاظمی و… همه در واحد دوبلاژ حضور داشتند.

به‌جای شخصیت‌های منفی صداپیشگی نکنید!

وی با بیان اینکه هیچ‌گاه از ورود به حرفه صداپیشگی پشیمان نشده است، گفت: زمانی که جای شخصیت‌هایی حرف می‌زدم که مردم دوستش داشتند، خودم هم خوشحال می‌شدم. خاطرم است یک بار ناصر طهماسب برای صداپیشگی یک شخصیتی از من دعوت کرد که آن شخصیت هم جنتلمن بود هم شیاد و زیرک! آن زمان آن‌قدر حرف زدن به‌جای شخصیت‌های منفی و شرور اثرگذار بود که از ما می‌خواستند به‌جای این شخصیت‌ها حرف نزنیم!

سینمایی که عاشقش بودم

ممدوح ادامه داد: طی سال‌ها، گاهی همچنان آرزو داشتم که فیلمم ساخته شود؛ ولی آن زمان واقعاً افکارم بچگانه بود. به این دلیل که حقیقت جهان سینما و تولیداتش را نمی‌شناختم و فکر می‌کردم قرار است فیلمنامه را خودم بنویسم، حتی نقش اصلی را خودم بازی و کل فیلم را کارگردانی کنم! واقعاً چنین چیزی شدنی نبود. زمانی که متوجه شدم درکم از سینما درست نبوده، واقعاً مسیر زندگی‌ام نیز تغییر کرد.

ممدوح با بیان اینکه ابزار‌های رایانه‌ای به زبان‌گردانی صدمه وارد کرده، افزود: فناوری اصلاً بد نیست و من هم مخالفتی با آن ندارم؛ اما امروز رایانه، صنعت صداپیشگی را بیچاره کرده است. هر کسی به‌واسطه ابزار‌های فناورانه‌ای که در اختیار دارد، اقوام و رفقایش را گرد هم می‌آورد و با هوش مصنوعی صداسازی می‌کنند و محتوا تولید می‌شود. تصور کنید یک زمانی به من پیشنهاد خواندن متنی را بدهند و من به هر دلیل نپذیرم و بعد، گروهی به‌راحتی به‌کمک هوش مصنوعی صدای ساختگی من را روی کار بگذارند! حقیقاً اتفاق خوشایندی نیست.

حرفه صداپیشگی از اصالت خودش فاصله گرفته است

بازیگر سریال «اغما» یادآوری کرد: به‌نظرم، در این سال‌ها حرفه دوبلاژ از اصالت خودش فاصله گرفته است. من ۶۳ سال در این عرصه زندگی کرده‌ام و این یک عمر است؛ ولی معتقدم هیچ‌گاه مانند امروز صداپیشگی با مشکلات عجیب مواجه نبوده است. به‌هرحال، تأثیر فناوری روی این هنر، هم جوانب مثبت داشته هم منفی.

وی افزود: امروز در مقایسه با روزگاری که در خیابان فرصت و استودیو فیلم صداپیشگی می‌کردیم، همه‌چیز فرق کرده است. بااین‌همه، من هنوز به این هنر و جوانان امیدوارم و فکر می‌کنم کسانی که مستعد باشند، راه خودشان را پیدا می‌کنند.

کار‌های زیرزمینی؛ ارزان و بی‌کیفیت

بازیگر سریال «آسمان همیشه ابری نیست» عنوان کرد: یک زمانی ما برای برخی شبکه‌های نمایش خانگی صداپیشگی کردیم و بعد خودشان با ما قطع همکاری کردند و گفتند صداپیشه‌های زیرزمینی نصف قیمت شما را می‌گیرند و ارزان‌تر تمام می‌شود؛ اما کسانی که زیرزمینی فعالیت می‌کنند، خبر ندارند که آنچه به‌عنوان دستمزد به آنها پرداخت می‌شود، یک‌پنجم دستمزد ماست و واسطه‌ها هم پول خودشان را برمی‌دارند. این روند اصلاً حرفه‌ای و درست نیست.

پرتره‌ای که ماندگار شد

برای ممدوح آرزو کردیم همیشه لبخندبه‌لب بماند و از او احساسش را درباره لقب «مرد لبخند» جویا شدیم که گفت: سریال مستندی به‌کارگردانی ابوالفضل توکلی از شبکه مستند روی آنتن رفت که یکی از قسمت‌هایش زندگی‌نامه من بود. در جریان تولید این سریال، کارگردان از من خواست یکی از عکس‌هایم را به او بدهم. من هم پذیرفتم و به‌خاطر همان عکس پرتره در حال لبخندم، اسم مستند زندگی من را «مرد لبخند» گذاشتند و از آن زمان دوستان به من لقب «مرد لبخند» را داده‌اند.

منبع: پایگاه اطلاع رسانی سیما