"چاه جذبی" ناجی فراموش‌شده فرونشست در عصر بی‌آبی

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم،  با افزایش چالش‌های ناشی از تغییرات اقلیمی، رشد بی‌رویه جمعیت، توسعه شهری و بهره‌برداری بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، پدیده فرونشست زمین در بسیاری از نقاط کشور به یکی از نگرانی‌های جدی در حوزه مدیریت منابع طبیعی و زیربنایی تبدیل شده است. در این میان، چاه‌های جذبی به عنوان یکی از شیوه‌های نوین و مؤثر در کنترل فرونشست و همچنین تغذیه مصنوعی سفره‌های آب زیرزمینی مورد توجه قرار گرفته‌اند.

چاه جذبی، نوعی سازه زیرسطحی است که با هدف جذب و نفوذ آب‌های سطحی به درون زمین، در مناطق مستعد احداث می‌شود. این چاه‌ها معمولاً در بستر معابر، پارک‌ها، فضای سبز یا حاشیه ساختمان‌ها حفر می‌شوند و آب‌های حاصل از بارندگی، شست‌وشوی معابر یا سرریز منابع آبی دیگر را به لایه‌های آب‌دار زمین هدایت می‌کنند. از این طریق، نه‌تنها از اتلاف آب جلوگیری می‌شود، بلکه به شکل هدفمند به تغذیه سفره‌های زیرزمینی نیز کمک می‌شود.

اهمیت استفاده از چاه‌های جذبی زمانی دوچندان می‌شود که بدانیم کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و افت سطح سفره‌ها به‌طور مستقیم با فرونشست زمین در ارتباط است. با کاهش ذخایر زیرزمینی، تکیه‌گاه طبیعی لایه‌های فوقانی زمین تضعیف شده و زمین دچار نشست می‌شود؛ پدیده‌ای که نه‌تنها زیرساخت‌های شهری و روستایی را تهدید می‌کند، بلکه امنیت سازه‌ها، خطوط انتقال انرژی، راه‌ها و حتی زمین‌های کشاورزی را نیز در معرض خطر قرار می‌دهد.

توسعه چاه‌های جذبی در مناطق پر بارش، کلان‌شهرها و نواحی دارای بافت خاک مناسب، می‌تواند راهکاری کم‌هزینه و پایدار برای مدیریت سیلاب‌های شهری، کاهش روان‌آب‌ها، و همچنین ترمیم تعادل آبی سفره‌های زیرزمینی باشد. این راهکار، ضمن آن‌که نیازمند سرمایه‌گذاری گسترده‌ای نیست، قابلیت اجرایی شدن در مقیاس وسیع و حتی در مقیاس محلی را نیز داراست.

امروزه بسیاری از کارشناسان حوزه آب و محیط زیست بر این باورند که در کنار اقدامات کلان مدیریتی، بهره‌گیری از راهکارهای طبیعت‌محور همچون چاه‌های جذبی، می‌تواند نقش بسزایی در کنترل بحران آب، کاهش اثرات فرونشست و پایداری منابع آبی کشور ایفا کند.

در رابطه با این موضوع،پروین قدیری، کارشناس محیط زیست با اشاره به ظرفیت مغفول‌مانده چاه‌های جذبی در مدیریت هوشمند منابع آب به تسنیم گفت: چاه‌های جذبی با بهره‌گیری از روش بی‌هوازی، به عنوان مدرن‌ترین شیوه تصفیه نانو فاضلاب، امکان بازیافت و تأمین پایدار آب پاک را در محل مصرف و بدون آلودگی محیط‌زیست فراهم می‌کنند. این شیوه نه‌تنها کم‌هزینه‌ترین روش تصفیه فاضلاب است، بلکه حاصل تلاش دانشمندان ایرانی برای پاسخ به بحران کم‌آبی در شهرهای خشک و نیمه‌خشک کشور به شمار می‌رود.

وی افزود: تجربه نشان داده در هر شهری که به‌نام مدرن‌سازی تصفیه فاضلاب، شبکه انتقال جایگزین چاه‌های جذبی شد، همان شهر با بحران‌های جدی همچون کاهش شدید سطح سفره‌های آب زیرزمینی، بی‌آبی، فرونشست زمین و آلودگی محیط زیست مواجه شده است.

این کارشناس مراحل تصفیه فاضلاب در چاه‌های جذبی را تشریح کرد و گفت: در مرحله اول، هیدرولیز، مواد آلی توده‌ای طی 5 تا 10 روز تجزیه و به مواد محلول و گاز متان تبدیل می‌شوند. سپس در مرحله دوم که اسیدسازی است، مولکول‌های چربی، پروتئین و کربوهیدرات به اسیدهای چرب، آمینواسیدها، قند، سرکه و جوهرنمک تبدیل می‌شوند که به حذف کامل آلودگی‌های بیولوژیکی می‌انجامد.

قدیری ادامه داد: در مرحله سوم، گاز متان (بیوگاز) به عنوان محصول جانبی تولید می‌شود که قابل استفاده به عنوان سوخت است و معمولاً از طریق لوله‌هایی به بالاتر از بام ساختمان منتقل می‌شود تا از انتشار بوی نامطبوع در فضای داخلی جلوگیری گردد. در نهایت، در مرحله زلال شدن، فاضلاب پس از تصفیه کامل و عبور از لایه‌های رسوبی زمین، به آب بدون آلودگی میکروبی تبدیل شده و به سفره‌های زیرزمینی بازمی‌گردد.

او تصریح کرد: مزایای چاه‌های جذبی بسیار فراتر از تصفیه بیولوژیکی کامل است. این سیستم‌ها سطح زمین را اشغال نمی‌کنند، مخازن زیرزمینی را در محل مصرف بازتأمین می‌کنند، هزینه‌ای اندک دارند و هم‌زمان با توسعه شهر، بدون نیاز به گسترش زیرساخت، گسترش می‌یابند. مهم‌تر از همه اینکه تجدید آب زیرزمینی از طریق آن‌ها موجب کنترل فرونشست می‌شود.

قدیری نقش نیتروژن در چرخه طبیعت را نیز مهم ارزیابی کرد و گفت: نیتروژن یکی از عناصر بنیادی در ساختار موجودات زنده و اجزای اصلی DNA است، اما مستقیماً قابل استفاده توسط گیاهان و جانوران نیست. این عنصر از طریق ترکیب با اکسیژن در هنگام رعد و برق، جذب خاک می‌شود و با کمک باکتری‌های خاص به نیترات قابل جذب تبدیل می‌گردد. گیاهان نیترات را به پروتئین تبدیل کرده و حیوانات نیز از این طریق نیتروژن دریافت می‌کنند. بنابراین همه منابع آب زیرزمینی و سطحی حاصل از بارش‌ها به طور طبیعی حاوی نیترات ضروری برای گیاهان هستند.

وی هشدار داد: برخلاف رویکرد سنتی و پایدار استفاده از فاضلاب تصفیه‌شده برای سبز نگه داشتن شهر و حفظ منابع آبی، امروزه با هدف‌گذاری بر تصفیه تنها 2 لیتر آب آشامیدنی از سرانه روزانه 250 لیتری، کل فاضلاب شهری به بیرون منتقل می‌شود و پس از عبور از تصفیه‌خانه‌های ناقص هوازی، به تالاب‌های آلوده‌ای می‌ریزد که نه‌تنها قابلیت بازچرخانی ندارند، بلکه منشأ آلودگی وسیع، طغیان آفات، نیاز به سم‌پاشی گسترده و آسیب‌های جدی به محیط زیست هستند.

قدیری با انتقاد از اتلاف 100 درصدی آب مصرفی به‌نام کیفی‌سازی تنها 1 درصد آن، گفت: در حالی‌که کشورهای پرآب نیز آب آشامیدنی را از آب مصرفی جدا کرده و حتی آب‌های سنگین‌تر را تنها با کلرزنی برای مصارف عمومی استفاده می‌کنند، ما در ایرانِ کم‌آب با رهاسازی فاضلاب به‌نام تصفیه، عملاً منابع زیرزمینی را تخلیه و نابود می‌کنیم.

وی تصریح کرد: نتیجه این سیاست‌های غلط، تشدید بی‌آبی، خشک شدن منابع طبیعی، تخریب زیرساخت‌های شهری، رکورد فرونشست، و حتی تهدید شکستن لوله‌های گاز در شهرهاست که می‌تواند خطرات جدی مانند آتش‌سوزی‌های گسترده را به همراه داشته باشد.

قدیری در پایان گفت: برای جبران این بحران خودساخته، به غصب حقابه سایر مناطق و انتقال آب متوسل شده‌اند؛ اما هیچ میزان انتقال آبی نمی‌تواند جبران‌کننده خروج آب باران و فاضلاب از شهر و تخریب مخازن زیرزمینی باشد. وی تاکید کرد: این مدل مدیریت، با هدف به ظاهر بهداشتی، نتیجه‌ای جز غیرقابل سکونت شدن بسیاری از شهرهای ایران نداشته و تشویق نهادهای بین‌المللی به این شیوه نیز در راستای تضعیف تدریجی زیست‌بوم کشور و تهدید امنیت آینده ایران صورت می‌گیرد.

انتهای پیام/