مثلث جرم و نکاتی که درباره پیشگیری از وقوع جرایم باید بدانید

باشگاه خبرنگاران جوان - سرهنگ بابک نمک شناس، رئیس مرکز اطلاع رسانی فرماندهی انتظامی تهران بزرگ، طی یادداشتی درباره مثلث جرم این گونه نوشت: درسال‌های اخیر، افزایش برخی جرایم به‌ویژه سرقت، توجه جامعه و نهاد‌های مسئول را بیش از پیش به ضرورت پیشگیری معطوف کرده است. یکی از الگو‌های مهم و کاربردی در تحلیل چرایی وقوع جرم، «مثلث جرم» است؛ مدلی که با سادگی ظاهری، تحلیلی دقیق از سازوکار وقوع جرم ارائه می‌دهد و نشان می‌دهد که جرم تنها یک رفتار فردی نیست، بلکه نتیجهٔ اجتماع چند عامل در کنار یکدیگر است.

مثلث جرم از سه ضلع تشکیل شده است: مجرم، قربانی و محیط جرم.

این سه ضلع تنها زمانی باعث شکل‌گیری جرم می‌شوند که هم‌زمان کنار یکدیگر قرار گیرند. هرگاه یکی از این اضلاع حذف یا تضعیف شود، وقوع جرم یا غیرممکن می‌شود یا احتمال آن به‌طور چشمگیری کاهش می‌یابد.

ضلع اول: مجرم؛ صاحب قصد و انگیزه

جرم زمانی شکل می‌گیرد که فردی دارای قصد و انگیزه برای ارتکاب آن باشد. این انگیزه می‌تواند از شرایط مختلف اجتماعی، اقتصادی، خانوادگی یا شخصیتی نشأت بگیرد. با این حال، وجود مجرم به‌تنهایی کافی نیست. بسیاری از افراد دارای انگیزهٔ مجرمانه در نبود فرصت یا شرایط مناسب، هیچ اقدامی انجام نمی‌دهند؛ بنابراین دو ضلع دیگر نقش تعیین‌کننده‌ای در فراهم‌سازی فرصت دارند.

ضلع دوم: قربانی؛ حلقه‌ای که می‌تواند زنجیره جرم را قطع کند

برخلاف تصور سنتی، قربانی در جرم‌شناسی نوین نقش منفعل ندارد. بخش مهمی از پیشگیری از جرم وابسته به آگاهی، رفتار و آمادگی فردی است که می‌تواند هدف جرم قرار گیرد.

رفتار‌های ساده‌ای مانند بی‌احتیاطی، قرار گرفتن در موقعیت‌های ناامن، اعتماد بی‌جا، حمل اشیای قیمتی در مکان‌های عمومی یا ناآگاهی از تهدید‌ها می‌تواند فرد را به یک «قربانی مناسب» برای مجرم تبدیل کند.

تقویت مهارت‌های اجتماعی، افزایش سواد پیشگیری، شناخت موقعیت‌های خطر و رعایت توصیه‌های امنیتی به‌طور مستقیم باعث حذف یا تضعیف ضلع قربانی در مثلث جرم می‌شود. این نکته سبب شده بسیاری از برنامه‌های پیشگیری، بر آموزش و توانمندسازی شهروندان متمرکز شوند.

ضلع سوم: محیط جرم؛ بستری که فرصت را فراهم می‌کند

مکان و شرایط وقوع جرم نقش مهمی در عملی شدن نیت مجرمانه دارد. محیط‌هایی که فاقد روشنایی کافی هستند، نقاط کور دارند، نظارت عمومی در آنها ضعیف است یا بی‌نظمی اجتماعی در آنها مشاهده می‌شود، به‌طور طبیعی برای مجرم جذاب‌ترند.

به همین دلیل، اصلاح محیط‌های شهری، تقویت نظارت‌ها، روشن‌سازی معابر، حذف نقاط جرم‌زا و طراحی درست فضای عمومی از مؤثرترین ابزار‌های پیشگیری از جرم به شمار می‌رود.

چرا باید مثلث جرم را جدی گرفت؟

این مدل به ما نشان می‌دهد که پیشگیری، لزوماً نیازمند برخورد‌های سخت‌گیرانه یا افزایش مجازات‌ها نیست. گاه با تغییر رفتار شهروندان، آموزش‌های عمومی یا اصلاح محیطی می‌توان یک ضلع مثلث را از کار انداخت و در نتیجه، زمینه وقوع جرم را از بین برد.

جرم یک پدیده پیچیده است، اما مدیریت آن می‌تواند از ساده‌ترین اصول آغاز شود. اگر مجرم انگیزه داشته باشد، اما قربانی آگاه و محیط امن باشد، جرم رخ نمی‌دهد. اگر قربانی وجود داشته باشد، اما محیط تحت نظارت باشد، فرصت سرقت از میان می‌رود؛ و اگر محیط و قربانی آماده باشند، اما مجرم در شرایط کنترل‌شده قرار گیرد، چرخه کاملاً قطع می‌شود.

مثلث جرم، ابزاری ساده، اما کاربردی است که یادآوری می‌کند پیشگیری از جرم وظیفه‌ای مشترک میان مسئولان، شهروندان و مدیریت شهری است. کاهش جرم، زمانی محقق می‌شود که هر ضلع این مثلث به‌درستی شناخته و مدیریت شود؛ از آموزش شهروندی تا طراحی شهری و از حمایت اجتماعی تا کنترل رفتار‌های مجرمانه.