سه‌گانه‌ای که هویت مطالعه در ایران را ساخت
باشگاه خبرنگاران جوان- هفته کتاب و کتاب‌خوانی هر سال فرصتی دوباره فراهم می‌کند تا جامعه ایرانی درباره نسبت خود با «دانش»، «کتاب» و «هویت فرهنگی» تفکر کند. در تقویم این هفته، هر روز با عنوانی خاص نام‌گذاری می‌شود تا کتاب‌خوانی صرفاً به یک مراسم تشریفاتی تبدیل نشود و پیوندی عمیق‌تر با ریشه‌های اعتقادی و تاریخی جامعه پیدا کند.
در میان این نام‌گذاری‌ها، روزی با عنوان «قرآن، پیامبر مهربانی‌ها و فرهنگ فاطمی» جایگاهی ویژه دارد، عنوانی سه‌گانه که هر بخش آن حامل پیام و معنایی عمیق در فهم نقش کتاب، دانش و اخلاق در ساخت تمدن اسلامی است.
در این گزارش تلاش می‌کنیم فلسفه، پیام و کارکرد این نام‌گذاری را در بستر فرهنگی امروز ایران تحلیل کنیم و نشان دهیم که چرا در هفته‌ای که محور آن کتاب است، بازگشت به قرآن، پیامبر و فرهنگ فاطمی ضروری تلقی شده است.
قرآن، کتابی که فرهنگ کتاب‌خوانی را بنیان گذاشت
در آغاز این سه‌گانه، «قرآن» قرار دارد؛ نه به‌عنوان یک نماد تشریفاتی، بلکه به‌عنوان نخستین کتابی که امت اسلامی را از یک جامعه شفاهی به یک جامعه کتاب‌محور تبدیل کرد. در صدر اسلام، جامعه عرب به‌طور گسترده بی‌سواد بود و سنت نوشتن جایگاه قدرتمندی نداشت. اما نزول قرآن، انقلابی فرهنگی به وجود آورد که بر پایه خواندن، نوشتن، حفظ و تدبر استوار بود.
در حقیقت، اگر امروز هفته کتاب برگزار می‌شود، ریشه‌اش در همان فرمان نخستین قرآن است: «اِقْرَأ». این آیه نه‌فقط آغاز وحی، بلکه آغاز نهضت سوادآموزی و کتاب‌خوانی در تمدن اسلامی بود. همچنین قرآن کریم از هزار و ۴۰۰ سال پیش یکی از پر‌تیراژترین کتاب‌های تاریخ بود و امروز هم از پرچاپ‌ترین کتاب‌های جهان است.
نام‌گذاری یک روز از هفته کتاب با محوریت قرآن، یادآور این حقیقت است که کتاب‌خوانی در فرهنگ ما صرفاً یک مهارت فردی نیست؛ یک رسالت الهی و اجتماعی است. قرآن درس می‌دهد که دانش، مقدمه رشد اخلاقی و اجتماعی است و هر جامعه‌ای که با کتاب آسمانی‌اش قطع رابطه کند، ناگزیر به سطحی‌نگری و ضعف فرهنگی مبتلا می‌شود.
امروز در شرایطی که منابع اطلاعاتی متعدد و گاه متناقض در دسترس جوانان قرار دارد، بازخوانی جایگاه قرآن در هفته کتاب یعنی تأکید بر یک معیار روشن برای تشخیص حقیقت، رشد فهم دینی و تقویت هویت معنوی.
پیامبر مهربانی‌ها، معلمی که کتاب را بنا کرد
بخش دوم این عنوان، «پیامبر مهربانی‌ها» است؛ پیامبری که رسالتش با کتاب آغاز شد و با کتاب ادامه یافت. او فقط پیامبر نبود، پیام‌آموز بود؛ معلمی که اخلاق و دانایی را در کنار هم نهاد.
در تاریخ اسلام، پیامبر (ص) نخستین کسی بود که سفارش به یادگیری، نوشتن، کتابت و آموزش همگانی کرد. او نه تنها اسیران جنگ را به شرط تعلیم نوشتن آزاد می‌کرد، بلکه مسلمانان را به فراگیری علم حتی در سرزمین‌های دوردست تشویق می‌کرد.
در نتیجه، تمدن اسلامی که بعد‌ها در علوم مختلف شکوفا شد، از فلسفه و طب گرفته تا ریاضیات و نجوم ثمره همان بذر «دانایی» بود که پیامبر (ص) کاشت.
اما نام‌گذاری این روز با عنوان «پیامبر مهربانی‌ها» پیام دیگری هم دارد که در ادامه اشاره می‌کنیم.
کتاب‌خوانی بدون اخلاق، بی‌ثمر است
پیامبر (ص) جامعه را با مهربانی و اخلاق دگرگون کرد و نشان داد که دانایی تنها زمانی ارزش دارد که در خدمت انسانیت، اخلاق، عدالت و کرامت باشد.
در جهان امروز، که حجم اطلاعات بیش از همیشه است، اما عمق اخلاق کمتر، بازگشت به پیامبر مهربانی‌ها یعنی یادآوری این حقیقت که کتاب، اگر به اخلاق رحمانی منتهی نشود، می‌تواند حتی به ابزار خشونت و انحراف تبدیل شود؛ بنابراین پیام این روز در هفته کتاب، بازگشت به معنابخشی اخلاقی دانش است، اینکه کتاب‌خوانی باید به تربیت انسان کمک کند، نه فقط انباشتن اطلاعات.
فرهنگ فاطمی پیوند کتاب، خانواده و تربیت نسلی آگاه است
سومین بخش عنوان، «فرهنگ فاطمی» است؛ اصطلاحی که به سبک زندگی، اخلاق، نگرش و رفتار حضرت زهرا (س) اشاره دارد. انتخاب این عنوان در هفته کتاب، تصادفی نیست. فرهنگ فاطمی در حقیقت همان مدلی است که دانایی را با اخلاق، و اخلاق را با تربیت نسل پیوند می‌دهد. اگر قرآن ریشه دانایی و پیامبر الگوی اخلاق باشد، فرهنگ فاطمی ستون خانواده و تربیت است.
حضرت زهرا (س) در عین جوانی، شخصیتی برخوردار از عمق علمی، بصیرت اجتماعی و اخلاقی مثال‌زدنی بود. خطبه فدکیه، که خود یک متن علمی، فقهی و سیاسی است، نمونه‌ای از توان فکری اوست. این خطبه نشان می‌دهد که معرفت دینی چگونه می‌تواند از دل خانواده‌ای اهل کتاب و اهل نور پرورش یابد.
نام‌گذاری این روز با محوریت فرهنگ فاطمی هم در هفته کتاب پیام دارد و آن پیام این است که هیچ نهضت کتاب‌خوانی بدون نقش خانواده پایدار نمی‌ماند.
کتاب‌خوانی عادت نمی‌شود مگر آنکه مادران و پدران، مانند فاطمه (س)، فضای خانه را به محیط یادگیری، گفت‌و‌گو، اخلاق و مطالعه تبدیل کنند. در چنین خانه‌ای است که نسل کتاب‌خوان، مسئول و خردمند رشد می‌کند.
در شرایط امروز جامعه، که مشغله‌ها، فضای مجازی و سرگرمی‌های سطحی بسیاری از وقت خانواده‌ها را می‌گیرد، یادآوری فرهنگ فاطمی یعنی تأکید بر مادرِ فرهنگ‌ساز و خانه به‌مثابه مدرسه نخستین انسان.
چرا این سه محور کنار هم در هفته کتاب قرار گرفته‌اند؟
ترکیب سه‌گانه «قرآن، پیامبر و فرهنگ فاطمی» پیام عمیق‌تری دارد. این نام‌گذاری تلاش می‌کند نشان دهد که کتاب‌خوانی زمانی یک نهضت ملی و یک حرکت تمدنی می‌شود که سه رکن هم‌زمان فعال باشند.
منبع الهام‌بخش یعنی قرآن آمده تا مسیر روشن بماند. الگوی اخلاقی یعنی پیامبر مهربانی‌ها آمده تا دانایی به انسانیت بینجامد. زیرساخت تربیتی یعنی فرهنگ فاطمی آمده تا نسل‌ها کتاب‌خوان و اهل بصیرت تربیت شوند. اگر یکی از این سه غایب باشد، حرکت فرهنگی جامعه یا سطحی می‌شود، یا اخلاقی نیست، یا پایدار نمی‌ماند.
این روز چه پیام‌هایی برای جامعه امروز دارد؟
نام‌گذاری این روز در هفته کتاب، برای جامعه امروز پیام‌های مشخصی دارد.
ضرورت بازگشت به اطلاعات معتبر یعنی قرآن و عترت در عصر انفجار اطلاعات، در زمانی که اطلاعات غلط در فضای مجازی فراوان است، تأکید بر قرآن یعنی دعوت به منبعی قابل اعتماد و ریشه‌دار. پیوند اخلاق و دانش، سنت پیامبر یاد می‌دهد که کتاب‌خوانی باید به انسانیت بینجامد، نه به غرور یا خشونت.
تقویت جایگاه خانواده در تربیت نسل کتاب‌خوان، فرهنگ فاطمی یادآور این حقیقت است که خانه نخستین کتابخانه است و مادر نخستین معلم. معرفی هویت اصیل ایرانی و اسلامی در کنار توسعه فرهنگی، این نام‌گذاری تأکید می‌کند که رشد فرهنگی ما بر سه ستون الهی، اخلاقی و خانوادگی استوار است.
روز «قرآن، پیامبر مهربانی‌ها و فرهنگ فاطمی» در هفته کتاب، تنها یک مناسبت نیست، یک نقشه راه فرهنگی است. این نام‌گذاری یادآور می‌شود که کتاب‌خوانی تنها انباشتن واژه‌ها نیست، حرکتی است ریشه‌دار که با قرآن آغاز شد، با اخلاق پیامبر جان گرفت و در فرهنگ فاطمی ساختاری پایدار یافت.
امروز، بیش از هر زمان دیگر، جامعه ما نیاز دارد این سه سرچشمه را دوباره در زندگی فرهنگی خود احیا کند تا کتاب‌خوانی به عادت، فرهنگ و در نهایت به تمدن تبدیل شود.
منبع: فارس
12242975
مهمترین اخبار وبگردی
