شایسته‌گزینی، کلید گشودن قفل نظام اداری ناکارآمد است

باشگاه خبرنگاران جوان - بابک نگاهداری رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، امروز (پنجشنبه ۹ مرداد ۱۴۰۴) در مراسم افتتاحیه دوره تخصصی حکمرانی و توسعه مدیریت که به همت مدرسه حکمرانی شهید مدرس برگزار می‌شود، بیان داشت: موضوعی که محور این دوره قرار گرفته نظام اداری است. تاثیری که نظام اداری می‌تواند در استقرار نظام حکمرانی کارآمد و موثر داشته باشد مورد توجه این دوره است. 

وی با بیان اینکه بحث نظام اداری دارای اهمیت راهبردی است و فقط یک بحث فنی و اداری نیست، افزود: نظام اداری در بیان افراد مختلف و باتوجه به زاویه دید‌های مختلف تعابیری متفاوتی انجام شده است. یک عده از نظام اداری به عنوان ستون فقرات نظام حکمرانی سخن می‌گویند. یک عده دیگر نگاه مهندسی دارند و از نظام اداری به عنوان موتور محرکه و یا ماشین فنی نظام حکمرانی تعبیر می‌کنند.

نگاهداری تصریح کرد: یک عده دیگر نگاه پزشکی دارند و نظام اداری را شبکه عصبی نظام حکمرانی می‌داند.

دولت توانمند، نیازمند نظام بروکراسی قدرتمند است

با بیان اینکه شبکه نرم افزاری نظام حکمرانی، نظام اداری است، یادآور شد: نظام اداری اگر خوب کار نکند بهترین سیاست‌ها و بهترین کارگزاران را هم در یک شبکه نرم افزاری ناکارآمد نخواهند توانست کاری به پیش ببرند و همه سیاست‌ها محکوم به شکست است.

رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس، با اشاره به دوره تخصصی حکمرانی و توسعه مدیریت، توضیح داد: اگر اهمیت نظام اداری فهم نشود هیچ تحولی قابل انجام نیست و برگزاری این دوره تلاشی برای تامل و همفکری و آموزش پیرامون نظام اداری به عنوان ابزاری در دست حکمرانی کشور است.

وی با بیان اینکه نظام اداری وسیله تعامل دولت با مردم، نخبگان و جامعه مدنی است، گفت: اگر در کشور سرمایه اجتماعی کاهش پیدا کرده مطمن باشید یک بخش قابل توجهی به نظام اداری و اشکالات این نظام مرتب است. 

آسیب‌شناسی رییس مرکز پژوهش‌های مجلس از ظرفیت نظام اداری ایران

نگاهداری گفت: متاسفانه نظام اداری ما یک حالت ایستا پیدا کرده و دارای اشکالات و پیچیدگی‌های خاصی است. در نتیجه این اتفاق خیلی جا‌ها به جای اینکه کمک کند کار‌ها انجام شود جلوی نوآوری را می‌گیرد. جلوی هر کار پیش برنده‌ای را می‌گیرد. یعنی به جای اینکه ما گفتیم نظام اداری موتور محرکه است تبدیل به چوب لای چرخ نظام حکمرانی کشور می‌شود.

وی افزود: حتما باید تدبیر کنیم و ببینیم اشکال کار کجاست و یک تحلیل جامع و دقیق و همه جانبه داشته باشیم تا بفهمیم گلوگاه‌های که این موانع را ایجاد می‌کند دقیق کجا‌ها است و رفع کنیم. این کاری است که شما‌ها که علاقه‌مند هستید و در این دوره‌ها شرکت کردید، باید انجام دهید.

نگاهداری در بخش دیگری از سخنان خود گفت: آقای دکتر قالیباف، رئیس محترم مجلس، تعبیری دارند که ما در کشورمان چهار قوه داریم. یعنی یک قوه چهارم هم به اسم بروکراسی و نظام اداری در کشور وجود دارد و هر تصمیمی که این سه قوه دیگر می‌گیرند قوه چهارم توان یا میل انجام این سیاست‌ها را ندارد. در نتیجه مردم نمود این سیاست‌ها و تصمیمات را در سفره و زندگی خود احساس نمی‌کنند و فکر می‌کنند که مقامات کشور تلاش لازم را انجام نمی‌دهند. خروجی این امر کاهش سرمایه اجتماعی حاکمیت است.

ماهیت دوگانه نظام اداری در ایران

نگاهداری در توضیح دلایل شکل گرفتن این ناکارآمدی در نظام اداری کشور به ماهیت هیبریدی این نظام اشاره کرد و گفت: اشکال عمده این ناکارآمدی نظام اداری مرتبط با ماهیت هیبریدی نظام حکمرانی کشور است. ما یک نظام اداری داریم که قاعده‌های رسمی آن از جوامع غربی گرفته شده است.

وی با بیان اینکه رویه‌های غیر رسمی نظام اداری ریشه در فرهنگ ما دارد، تصریح کرد: در فرهنگ خودمان غیر رسمی، رفاقتی و سفارشی هستیم و رابطه مدار رفتار می‌کنیم. دوست داریم کارمان بیشتر غیر رسمی پیش می‌رود تا با رویه‌های رسمی. یکی از کار‌هایی که شما عزیزان باید انجام دهید انطباق این قواعد با رویه‌ها است. 

سه رویکرد برای خروج از قفس آهنین نظام اداری ناکارآمد

رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس در ادامه سخنان خود به سیاست‌های کلی نظام اداری اشاره کرد که در این سیاست‌ها هم مشکلات نظام اداری مورد توجه واقع شده یعنی سیاستگذار متوجه این وضعیت نظام اداری است.

نگاهداری در توضیح موارد مهم سیاست‌های کلی نظام اداری، بیان داشت: یکی از اقدامات شناسایی گلوگاه‌های و عوامل ایجاد کننده ناکارآمدی در نظام اداری است که این امر نیاز به تحلیل عمیق و درست دارد.

وی ارتقای سلامت در نظام اداری را یکی از رویکرد‌های سیاست‌های کلی دانست و ادامه داد: افزایش بهره وری هم از دیگر رویکرد‌های مورد اشاره در این سیاست‌ها است. اگر ما این مجموعه را پیاده سازی کنیم قطعا نظام اداری کارآمد شکل می‌گیرد و نتیجه نهایی آن افزایش سرمایه اجتماعی حاکمیت است.

وی از مشکلات نظام اداری کشور تعبیر به بیماری مزمن کرد و گفت: در سال‌های مختلف مشکلات این نظام اداری گفته شده، اما حل نشده است.

نگاهداری تاکید کرد: باید اصلاحات مهمی در نظام اداری انجام شود تا این ناکارامدی رفع شده و منجر به کارامدی مدیریتی و مشروعیت نظام اداری در بین مردم شود.

نگاهداری از انطباق قواعد بروکراسی کشور با هنجار‌های جامعه سخن گفت تا براساس آن مردم احساس نزدیکی و این همانی با نظام اداری کنند.

وی ادامه داد: نکته دیگر و اصلاح دیگر شایسته سالاری در نظام اداری است. تبعیض و عدم شایسته سالاری منجر به سرخوردگی می‌شود. ساماندهی نظام‌های پرداخت هم ضروری است چرا که منجر به بی‌انگیزگی در نظام اداری شده است. افرادی با توانایی کمتر بیشتر از بقیه با توانایی بیشتر دریافتی دارند. 

ابری در آسمان نخواهد بود

آخرین نکته‌ای که نگاهداری در این مراسم به آن پرداخت مسئله احساس مسئولیت همگانی برای اصلاح نظام اداری بود. او بیان کرد که باید با رویکرد پایین به بالا برای اصلاح نظام اداری اقدام کنیم و اگر منتظر باشیم در بالا و توسط مسئولان اصلاحاتی تصمیم گرفته شود و عملیاتی شود تصور درستی نیست. نخبگان و مردم تصور نکنند که باید بنشیند تا ابری در آسمان ظاهر شود و با بارش خود مشکلات را حل کند.

نگاهداری اضافه کرد: در جوامع امروزی اثبات شده که نظام‌های دولتی توانایی حل مسائل را به تنهایی ندارند؛ بنابراین همه مراکزی مثل اندیشکده ها، دانشگاه ها، پژوهشکده‌ها و نخبگان باید گرد هم بیایند و برای این مسائل چاره اندیشی کنند و مرکز پژوهش‌های مجلس هم در کنار این مراکز دستاورد‌های آن‌ها را تبدیل به متون قانونی و یا دستورکار‌های سیاستگذاری می‌کند تا به مرور شاهد اصلاح نظام اداری باشیم.