آیفون به‌دست‌های فقیر

باشگاه خبرنگاران جوان- در گفته‌های عاطفه خالقی دانشجوی دکتری جامعه شناسی فرهنگی این حرف‌ها به خوبی گره گشایی شده: «به درد‌های انسان معاصر فکر می کنم، درمی‌یابم که بیش از درد‌های جسمانی، درد‌های روح او را درنوردیده است: درد تنهایی، درد هویتِ گمشده، و درد دنیایی که در مسیر پیشرفت، در پی «زدودن معنا» از همه ساحت‌های زندگی پیش رفته است. چنان که برای التیام دردهایش، راهی جز گزینش مصرف بی‌پایان به عنوان مسکّنی موقتی نیافته است. ذائقه انسان معاصر، دیگر آرام و قرار ندارد و به محض رسیدن به یک نیاز، نیاز دیگری برایش تعریف می‌شود.»

مصرف در این روزگار، برخلاف گذشته، سطح خود را صرفاً بر اساس طبقه افراد تعیین نمی‌کند؛ چرا که کارکرد آن دیگر پاسخگویی به نیاز‌های واقعی نیست، بلکه رنگ و بوی تظاهر و نمایش به خود گرفته است. در چنین میدان اجتماعی‌ای، همه گروه‌ها—اعم از زنان و مردان، نوجوانان و جوانان—تحت تأثیر قرار خواهند گرفت.

«آیفون به‌دست‌های فقیر» بر آن است تا ساحت رفتاری جوانان و نوجوانانی را واکاوی کند که روزبه‌روز تمایل بیشتری برای داشتن گوشی آیفون و کالا‌های تجملی از خود نشان می‌دهند؛ حال آنکه با نگاهی به طبقه اجتماعی‌اقتصادی آنان، روشن می‌شود که خرید آیفون—با توجه به قیمت بالای دلار و شرایط تحریمی ایران—در چارچوب توان مالی آنان جای نمی‌گیرد. در اینجا این پرسش مطرح می‌شود که داشتن گوشی آیفون برای نوجوانان و جوانان ایرانی چه معنایی دارد که برای همتایان آنان در کشور‌های توسعه‌یافته فاقد چنین معنایی است؟

به نظر می‌رسد میل به استفاده از آیفون در میان جوانان ایرانی، فراتر از یک ترجیح ساده برای محصولی باکیفیت است و می‌توان آن را صرفاً یک رفتار پیچیده اجتماعی دانست. در این میان، آیفون به مثابه ابزاری چندمنظوره عمل می‌کند: هم به عنوان سرمایه‌ای نمادین برای کسب منزلت اجتماعی در میان گروه همسالان، و هم به عنوان وسیله‌ای مدرن برای مصرف متظاهرانه. همچنین، گاه پاسخی روانی و موقتی به فشار‌های اقتصادی و نیز نتیجه بازاریابی هوشمندانه شرکت اپل است که سبکی خاص از زندگی و هویت را به فروش می‌رساند.

آیفون در ایران و در کشور‌های توسعه‌یافته، با توجه به دلایل اقتصادی، اجتماعی و سیاسی، به کالا‌هایی با معنا و کارکردی متفاوت تبدیل شده است. در کشور‌های توسعه‌یافته، استفاده از آیفون—به دلیل خدمات پس از فروش و نمایندگی‌های متعدد و در دسترس—گزینه‌ای مطلوب و مناسب به شمار می‌آید. اما در ایران، با فقدان دسترسی به نمایندگی رسمی، ورود غیررسمی، موانع رجستری و قیمت‌های بالا، شرایطی به‌کلی متفاوت برای طرفدارانش رقم خورده است. با این وجود، تمایل به خرید آن کماکان پابرجاست؛ تا جایی که داشتن آیفون، امروزه به نخستین آرزوی دست‌یافتنی بسیاری از جوانان پس از ورود به بازار کار تبدیل شده است.

بدین ترتیب، خرید آیفون در ایران بیش از آنکه بر پایه کاربرد‌های فنی آن باشد، به مثابه سرمایه‌ای نمادین برای کسب اعتبار و هویت‌سازی عمل می‌کند. با توجه به پشتیبانی و خدمات ضعیف و پرهزینه آیفون در ایران، این کالا عمدتاً کارکردی منزلتی و به منزله کالایی لوکس یافته است.

در این بین بنظر می رسد مهمترین نقش را خانواده‌ها و مربیانی برعهده دارند که با همدلی و همراهی توجه جوان و نوجوان را در فرایند هویت یابی از فرایندی بیرونی، به فرایندی درونی تبدیل کنند و تلاش فرد را در جهت کسب معنا از درون فرد با توجه به ویژگی‌ها و توانایی‌های فردی سوق دهند نه آنچه برایشان بیرونی و موقتی حاصل می شود.

هویتی که بیرونی ست اصیل و پایدار نخواهد بود و به تبع موجبات رشد فرد را فراهم نخواهند آورد.

منبع: فارس