امروز؛ نبرد در سایه کولوسئوم

باشگاه خبرنگاران جوان؛ مهسا حنیفه - رم، شهر ابدی، امروز نه‌تنها شاهد سنگ‌فرش‌های تاریخی‌اش، بلکه میزبان مذاکرات میان ایران و آمریکا با وساطت عمان است. گفت‌و‌گو‌های غیرمستقیم ساعت ۱۲:۳۰، که برای ترسیم جدول زمانی و چارچوب توافقی احتمالی طراحی شده، بیش از یک دیپلماسی روزمره، آزمونی است برای سنجش اینکه آیا دو طرف می‌توانند از لبه پرتگاه تنش به سوی پلی شکننده برای صلح گام بردارند.

سکانس رم: جایی برای گام‌های محتاط

هنگامی که دیپلمات‌های ایرانی و آمریکایی امروز در سفارت عمان در رم پای میز مذاکره می‌نشینند، چیزی فراتر از کاغذ و قلم در میان است. به گزارش وال‌استریت ژورنال، این دور از گفت‌وگوها، که دنباله مذاکرات هفته گذشته در مسقط است، قرار است خطوط اولیه یک توافق احتمالی را مشخص کند؛ جدول زمانی برای گام‌های متقابل و چارچوبی برای کاهش تنش‌های هسته‌ای. انتخاب رم به‌عنوان صحنه این مذاکرات، تصادفی نیست. ایتالیا، با سابقه تجارت با ایران در دوران پسابرجام و جایگاه بی‌طرفش در اروپا، فضایی ایده‌آل برای گفت‌و‌گو‌های حساس فراهم می‌کند. این انتخاب، به‌ویژه پس از مذاکرات مسقط که به گفته وزیر امورخارجه کشورمان «سازنده» بود، نشان‌دهنده تلاش طرفین برای دور ماندن از فشار‌های سیاسی و رسانه‌ای واشنگتن و تهران است. اما تغییر مکان از مسقط به رم، آن‌هم در فاصله‌ای کوتاه، پرسش‌هایی را برمی‌انگیزد. آیا این جابه‌جایی صرفاً لجستیکی است یا نشانه‌ای از نیاز به فضایی تازه برای مدیریت پیچیدگی‌های جدید؟ عمان، که با ظرافت دیپلماتیک خود این مذاکرات را هدایت می‌کند، احتمالاً رم را به دلیل روابط تاریخی‌اش با هر دو طرف و دور بودنش از کانون‌های تنش منطقه‌ای انتخاب کرده است. با این حال، این تغییر جغرافیا نمی‌تواند عمق شکاف میان تهران و واشنگتن را پنهان کند. مذاکرات امروز، بیش از آنکه درباره جزئیات فنی باشد، صحنه‌ای است برای سنجش اراده دو طرف در عبور از دیوار بلند بی‌اعتمادی.

تجربه‌های زخمی: سایه گذشته بر میز مذاکره

مذاکرات رم در حالی برگزار می‌شود که دور اول گفت‌و‌گو‌ها در مسقط، به گفته عراقچی، فضایی «سازنده» ایجاد کرد و طرفین به مبنایی برای ادامه نزدیک شدند. اما این خوش‌بینی شکننده، با هشدار‌های اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه، که مسیر پیش‌رو را «ناهموار» توصیف کرد، به سرعت رنگ واقعیت گرفت. ایران، که برنامه هسته‌ای‌اش را کاملاً منطبق با معاهده منع اشاعه (NPT) و تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌داند، بار‌ها تأکید کرده که حاضر به پذیرش خواسته‌های غیرواقعی، مانند توقف کامل غنی‌سازی یا محدود شدن سیاست‌های منطقه‌ای‌اش، نیست. از سوی دیگر، آمریکا، که تحت فشار کنگره و متحدان منطقه‌ای‌اش مانند رژیم صهیونیستی قرار دارد، به‌دنبال توافقی است که غنی‌سازی ایران را به ۳.۶۷ درصد محدود کند و ذخایر اورانیوم غنی‌شده با درصد بالا را کاهش دهد. اما این خواسته‌ها با واقعیت‌های روی زمین همخوانی ندارد.

ایران اکنون حجم قابل‌توجهی اورانیوم با غنای ۶۰ درصد در اختیار دارد، و کنار گذاشتن این ذخایر، چه از نظر فنی و چه سیاسی، برای تهران هزینه‌بر است. خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ و تحریم‌های سنگین پس از آن، اعتماد تهران را به واشنگتن به‌شدت مخدوش کرده است. این تجربه، که بقایی به‌طور غیرمستقیم با اشاره به «کوله‌بار تجربه‌های گذشته» به آن اشاره کرد، مذاکرات را به یک میدان مین تبدیل کرده است. هرگونه توافق، حتی اگر موقت باشد، باید با تضمین‌هایی همراه شود که ایران را از تکرار سناریوی ۲۰۱۸ مصون نگه دارد. اما آیا دولت جدید آمریکا، که تحت فشار لابی‌های داخلی و خارجی است، حاضر به ارائه چنین تضمین‌هایی خواهد بود؟

عمان: معمار پل‌های نامرئی

نقش عمان در این مذاکرات، چیزی فراتر از یک میانجی ساده است. سید بدر البوسعیدی، وزیر امور خارجه عمان، با سابقه‌ای طولانی در تسهیل گفت‌و‌گو‌های حساس، از مذاکرات محرمانه ایران و آمریکا در سال ۲۰۱۳ گرفته تا توافق‌های منطقه‌ای، توانسته اعتماد هر دو طرف را جلب کند. اما این اعتماد، مانند طنابی نازک است که هر لحظه ممکن است پاره شود.

عمان، که روابط متعادلی با ایران، آمریکا، و حتی رژیم اسرائیل حفظ کرده، باید میان حفظ بی‌طرفی و مدیریت انتظارات متضاد، تعادل برقرار کند. اظهارات بقایی، در این‌باره که «صلح پایدار از گفت‌وگوی صادقانه زاده می‌شود»، به‌نوعی خطاب به عمان نیز هست: صداقت در این مذاکرات، نه‌تنها از تهران و واشنگتن، بلکه از میانجی نیز انتظار می‌رود. اما چالش عمان اینجاست که نمی‌تواند شکاف‌های عمیق ایدئولوژیک و استراتژیک میان دو طرف را به‌تنهایی پر کند.

رژیم صهیونیستی که هرگونه توافق با ایران را تهدیدی برای خود می‌داند، احتمالاً از طریق لابی‌هایش در واشنگتن تلاش خواهد کرد تا مذاکرات را به سمت خواسته‌های خود هدایت کند. این فشارها، همراه با انتظارات بالای تهران برای لغو تحریم‌ها، عمان را در موقعیتی قرار داده که هر خطا می‌تواند اعتبار دیپلماتیک آن را خدشه‌دار کند. با این حال، انتخاب رم به‌عنوان محل مذاکرات، نشان‌دهنده هوشمندی عمان در ایجاد فضایی است که طرفین بتوانند بدون فشار‌های مستقیم منطقه‌ای، به گفت‌و‌گو بپردازند.

لبه پرتگاه: توافق موقت یا سقوط به بن‌بست؟

مذاکرات امروز در رم، به احتمال زیاد به یک توافق جامع منجر نخواهد شد. تاریخچه مذاکرات هسته‌ای ایران نشان داده که پیشرفت‌ها در این پرونده، حتی در بهترین حالت، کند و پر از موانع است. ایده یک «توافق موقت» که شامل تعلیق محدود غنی‌سازی ایران در ازای کاهش برخی تحریم‌ها باشد، در محافل دیپلماتیک مطرح شده است. این سناریو می‌تواند به هر دو طرف اجازه دهد تا بدون از دست دادن سرمایه سیاسی، زمان بیشتری برای مذاکرات جامع‌تر به دست آورند. اما این مسیر نیز پر از خطر است.

برای ایران، هرگونه عقب‌نشینی در برنامه هسته‌ای که نمادی از استقلال ملی تلقی می‌شود، می‌تواند واکنش‌های منفی داخلی را برانگیزد. برای آمریکا، هرگونه نرمش در برابر تهران ممکن است با انتقاد‌های تند کنگره و متحدان منطقه‌ای‌اش، به‌ویژه رژیم اسرائیل مواجه شود. نقش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، که مسئول راستی‌آزمایی هرگونه توافق است، در این میان حیاتی خواهد بود. اظهارات اخیر رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، درباره لزوم دسترسی کامل به تأسیسات هسته‌ای ایران، نشان‌دهنده چالش‌های فنی و سیاسی پیش‌رو است. مذاکرات رم، در بهترین حالت، می‌تواند پایه‌ای برای ادامه گفت‌و‌گو‌ها فراهم کند، اما بدون حل مسئله اعتماد متقابل، این پایه‌ها مانند خانه‌ای روی شن خواهند بود.

 گام‌ها روی لبه تیغ

مذاکرات رم، بیش از آنکه نقطه عطفی در روابط ایران و آمریکا باشد، لحظه‌ای است برای سنجش اینکه آیا دو طرف می‌توانند از سایه سنگین گذشته عبور کنند. ایران، با تکیه بر حقوق قانونی خود در استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای، و آمریکا، با نگرانی از پیامد‌های ژئوپلیتیکی برنامه هسته‌ای تهران، در مسیری گام برمی‌دارند که هر لحظه ممکن است به بن‌بست یا امیدی تازه منتهی شود. نقش عمان، انتخاب رم، و تأکید بر گفت‌وگوی غیرمستقیم، همگی نشانه‌هایی از احتیاط در برابر ریسک‌های دیپلماتیک است. اما همان‌طور که بقایی اشاره کرد، چشمان باز و تجربه‌های گذشته ایران، آن را از خوش‌بینی کورکورانه دور نگه داشته است.

صلح، همان‌طور که بقایی گفت، از دل گفت‌وگوی صادقانه زاده می‌شود، اما در جهانی که منافع متضاد و قدرت‌های مداخله‌گر میدان را تنگ کرده‌اند، این صداقت مانند گوهری کمیاب است. مذاکرات امروز شاید خطوطی برای آینده ترسیم کند، اما تا زمانی که سایه بی‌اعتمادی و فشار‌های خارجی بر آن سنگینی می‌کند، این خطوط کم‌رنگ و شکننده خواهند ماند. رم، امروز نه‌تنها میزبان دیپلمات‌هاست، بلکه شاهد تلاشی است برای بازنویسی سرنوشتی که سال‌هاست در گره تنش گرفتار مانده.