مقدمه؛ نگاهی جامع به پرسشنامه

پرسشنامه (Questionnaire)، ساختار یا سندی است که می کوشد داده ها و اطلاعات مورد نیاز برای یک پژوهش علمی را فراهم آورد. این سند باید به گونه ای تدارک دیده شده باشد که به طور دقیق، طیف وسیع و رنگارنگی از موضوعات بحث مورد نظر را پوشش دهد و در ادامه، به گونه ای کدگذاری شده باشد که تحلیل خروجی ها از طریق وارد کردن نتایج به کامپیوتر مقدور باشد. از منظر تاریخی، پرسشنامه ابتکار Statistical Society of London   در سال 1838 میلادی است.

در روند تهیه پرسشنامه باید به دو موضوع توجه داشت. اول اینکه کار باید به گونه ای پیش برود که نظرات افراد مورد مطالعه را در دقیق و صحیح ترین حالت ممکن جمع آوری کند (که اگر اینگونه نباشد بهره گیری از نظرسنجی اینترنتی یا تلفنی به صرفه تر خواهد بود) و دوم اینکه، پرسشنامه به طور دقیق، مختص حوزه مورد مطالعه تهیه و تدوین شده باشد. به عنوان مثال، برای رشته های مهندسی نمی توان از همان چارچوب نگاشته های نظری بهره گرفت (پرسشنامه مدیریت به کار رشته شهرسازی نمی آید و بالعکس).  

انواع پرسشنامه ها کدام اند؟

پرسشنامه ها از نظر ماهوی، به سه دسته کلی طبقه بندی می شود و ما در این قسمت، آن ها را معرفی و تشریح می کنیم:

• پرسشنامه هایی که برای شناخت علایق یا preferences به کار می روند (مثلا می خواهیم بدانیم مردم به کدام جناح سیاسی علاقه دارند)؛
• پرسشنامه هایی که می کوشند نوع رفتار، عملکرد یا behaviors را شناسایی کنند (به عنوان مثال قصد دارید عادات غذایی کودکان مقطع ابتدایی را بررسی کنیم)؛
• پرسشنامه هایی که به حقایق یا facts می پردازند (این پرسشنامه ها باید بسیار دقیق گزینش شوند و عاری از هرگونه جهت گیری شخصی تهیه گردند، زیرا مثلا وقتی می خواهیم میزان حقوق مردان و زنان را با هم بررسی کنیم، دیگر نظر و عقیده مهم نیست و تنها حقیقت را مطلوب ماست).

شاکله یک پرسشنامه استاندارد

پرسشنامه ها باید طبق یک منطق و برنامه از پیش تعیین شده ادامه پیدا کنند. یعنی سوال دو، باید از پی منطقی مشخص در ادامه سوال یک قرار گرفته باشد و نیاز است این زنجیر، به همین منوال تا انتها و پرسش آخر ادامه یابد. به طور کلی می توان گفت که شاکله یک پرسشنامه استاندارد همانند مکالمه ای داغ، از شناسایی فرد مقابل آغاز می شود و کم کم او را در دل موضوع قرار می دهد. پس از مدتی که ذهن فرد گرم شد، او را به وادی پرسش های سخت تر می کشاند و در آخر، جمع بندی صورت می گیرد.

قوانین ابتدایی تهیه پرسشنامه

تمامی پرسشنامه ها، فارغ از موضوع، باید از یک سری قوانین پیروی کنند و آن ها به شرح زیر معرفی می شوند:

• سوالات باید منظور خود را به فرد مقابل برسانند. یعنی جمله بندی و گزینه های احتمالی نباید پرسش شونده را به مشکل بیاندازد؛
• سوالات باید سلایق مختلف را دربرداشته باشند و نباید فرد ناچار شود نظری جز عقیده خود را اعلام کند. یعنی فردی که نظر Q را دارد نباید ناچار شود که A را انتخاب کند؛
• پرسشنامه های استاندارد معمولا پس از اتمام بخش اصلی، قسمتی به عنوان "open" answer دارند و از این طریق، می کوشند جنبه های جدید مساله را از دید مخاطب بشناسند؛
• هر آیتم تنها یک موضوع را بررسی می کند؛
• فرضیه سازی درباره شیوه پاسخ گویی مجاز نیست؛
• سوال به هیچ عنوان نباید فرد را به سمت و سویی مشخص هدایت کند؛
• ایجاد ذهنیت منفی از طریق کلام در متن سوال غیرمجاز است.

مساله پرسشنامه تا چه اندازه اهمیت دارد؟

به جرات می توان گفت که تهیه و تدوین پرسشنامه برای یک پژوهشگر مقطع ارشد یا دکتری مساله مرگ و زندگی است. زیرا تمامی ثمره سال ها بحث و درس قرار است در قالب یک مطالعه به نام پایان نامه گرداوری شود و در اختیار مخاطب قرار گیرد. برای درک بهتر موضوع نیاز است بدانیم همه ساله تعداد قابل توجهی پژوهش رد می شوند زیرا مشخص می شود فرض آن ها روی پرسشنامه ای غلط استوار شده بوده است.

یک پرسشنامه مدیریت را در نظر آورید که در نگاه اول پرسشنامه ای استاندارد به نظر می آمده. پایان نامه روی آن بنا شده و سال آینده، همان موضوع دستمایه پژوهش دانشجویی دیگر می شود. او ظریف است و نکته سنج و اشتباهات مخفی را می یابد. نتیجه می شود از بین رفتن اعتبار آکادمیک یک تیم محقق.

باری؛ در صورتی که اطلاعات این نوشته برای شما مفید بود، خوشحال می شویم شما سری به لینک های بالا بزنید. آن ها داده های تخصصی تری در اختیار دارند و در موضوعات مختلف، به خصوص مدیریت، می توانند فصل سوم پایان نامه شما را متحول سازند. همچنین، به دلیل در اختیارداشتن تیم های فعال دانشگاهی، به روز هستند و متناسب با مرسومات فضای آکادمیک داخل، پرسشنامه هایی استاندارد تهیه می کنند.