انتخابات موفق عراق؛ ریزش‌ها ورویش‌ها

باشگاه خبرنگاران جوان؛ اکبر بیرامی* - انتخابات پارلمانی عراق در روز ۱۱ نوامبر ۲۰۲۵، برگزار شد. فراتر از این متن کوتاه، مفاهیمی آشکار گردید که پیش از این در زیر غبار سنگین جنجال‌های رسانه‌ای و پروپاگانداییسم، مدفون شده بود. این نوشتار درصدد است فارغ از سرنگونی در "چه‌خواهدشد"های پیش رو، آنچه عراق تا کنون با انتخابات ۲۰۲۵  به دست آورده است را بازگو کند.

متن خبر: انتخابات موفق عراق

دولت عراق توانست در ۱۱ نوامبر ۲۰۲۵ میلادی، انتخابات دوره‌ای پارلمانی را با موفقیت برگزار کند. این انتخابات با مشارکت بیش از ۱۲ میلیون شهروند (۵۵ درصد از ۲۱.۴ میلیون رأی‌دهنده‌ی ثبت‌نام‌شده) برگزار شد؛ دو روز پیش از آن، رأی‌گیری ویژه (۹ نوامبر) برای نیرو‌های مسلح و آوارگان با ۸۲.۵ درصد مشارکت (۱.۰۸۴ میلیون از ۱.۳۱۴ میلیون) انجام پذیرفت. بر پایه‌ی این انتخابات، دولت جدید عراق تعیین خواهد شد و روند سیاسی این کشور پیش خواهد رفت.

فراتر از خبر ۱: تجربه‌ی دموکراسی

در میان ۲۲ کشور عربی، عراق نمونه‌ای کم‌نظیر از یک دموکراسی پارلمانی عمل‌گرا است. برخلاف نظام‌های سلطنتی خلیج فارس که پارلمان‌ها یا اساساً وجود ندارند و یا در صورت وجود، نقش مشورتی و نظارتی دارند، یا نظام‌های ریاستی مانند مصر که پارلمان تابع قوه مجریه است، عراق مسیری متفاوت و دموکراتیک را طی کرده است.

انتخابات پارلمانی که در عراق انجام می‌گیرد، قدرت بیشتری از انتخابات دیگر کشور‌های خاورمیانه و عربی دارد؛ چراکه:

الف. پارلمان برآمده از رأی مردم می‌تواند دولت تشکیل دهد. (برخلاف تمامی کشور‌های خاورمیانه غیر از لبنان)

ب. نخست‌وزیر و رئیس‌جمهور بنا بر توافقات حاصله در پارلمان انتخاب می‌شوند. (برخلاف تمامی کشور‌های خاورمیانه غیر از لبنان؛ در کشور‌هایی همانند ایران، رئیس‌جمهور با انتخاب مستقیم مردم برگزیده شده و از رهبر جمهوری اسلامی تنفیذ رأی می‌گیرد و در کشور‌هایی نظیر کویت و اردن، دولت مستقیماً توسط پادشاه و بدون دخالت رأی مردم تعیین می‌شود.)

ج. نمایندگان منتخب، حق قانون‌گذاری و تعیین راهبرد کلی برای دولت عراق دارند. (برخلاف کشور‌هایی نظیر کویت و اردن که نمایندگان نقش مشورتی دارند.)

د. توسط نهاد بالاتر منحل نمی‌شود. (بر خلاف کشور‌هایی نظیر کویت، مصر، ایران و اردن که توسط پادشاه یا رهبر یا رئیس‌جمهور آن کشور‌ها قابلیت انحلال دارد.)

هـ. نمایندگان با رأی مردم انتخاب می‌شوند. (بر خلاف کشور‌های حاشیه‌ی خلیج فارس نظیر عربستان سعودی که نمایندگان شورای سلطنتی، با دستور حاکم تعیین می‌شوند و نه انتخابات مردمی)

دیده می‌شود که عراق در حال تجربه‌ی بهترین روند دموکراسی در میان کشور‌های عربی است و در مجموع کشور‌های خاورمیانه نیز وضعیت دموکراتیک مطلوبی دارد.

فراتر از خبر ۲: مشارکت خوب و شکست تحریم

در انتخابات ۲۰۲۵، تمامی تحریم کنندگان انتخابات با پاسخی عبرت‌آموز از سوی مردم عراق روبه‌رو شدند. مشارکت ۵۶ درصدی از ناخبان (آنانی که برای رأی‌گیری ثبت‌نام کرده بودند) به تمامی تحریم‌کنندگان (در صدر آنان صدر!) فهماند که حق رأی برای مردم عراق به آسانی به دست نیامده که با دست‌نوشته‌ای از سوی آقازادگان سیاسی، هم‌آغوشِ فنا شود! گویی یک "رفتار طبیعی تاریخی"، عراقی‌ها را به هم نزدیک کرد و فهم مشترک ایجاد کرد و رویدادی شبیه آنچه برای ایرانیان دوران جنگ ۱۲ روزه رقم زده بود، برای عراقیان پیش آورد.

گویی آنان در یک شب، همگی کابوس دوران بعث و استخر‌های اسید صدام را دیدند و به یاد‌آوردند که برای نصب صندوق رأی در هر مدرسه، ده‌ها شهید داده‌اند و صنادیق رأیی که با استخوان عزیزان‌شان ساخته شده، به این آسانی نباید دور‌انداخته شود. شاید برای همین بود که درصد مشارکت مردم عراق نسبت به دوره‌ی پیش – که جریان صدر، فعالیت گسترده‌ای داشت – بیشتر شده و درصد‌ها با بهبودی چشمگیری مواجه بود. هرچند بایستی نقش مهم کمیسیون عالی مستقل انتخابات عراق را درنظر داشت که فضای سیاسی را تا حد گسترده‌ای باز گذاشت و اجازه ورود اطیاف مختلف به فضای انتخاباتی را داد و با این اقدام توطئه‌ی بزرگ تحریم انتخابات را به شکست کشانید.

فراتر از خبر ۳: ۱۹۷ کُرسی شیعی

انتخابات ۲۰۲۵ عراق شگفتی‌های زیادی برای دنبال‌کنندگانش داشت. تقریباً همه‌ی تحلیل‌گران یقین داشتند که تحریم انتخابات از سوی جریان صدر، جایگاه احزاب شیعی در این پارلمان را با خطر جدّی روبه‌رو خواهد کرد. برای نمونه تحلیل‌گر ارشد عراقی آقای حسن درباش العامری، طی مقالاتی هشدار داد که حتی احتمال دارد احزاب سُنی برای جایگاه نخست‌وزیری نیز طمع کنند؛ اما آنچه رخ داد شگفت‌آور بود: از ۳۲۹ کُرسی پارلمانی در عراق، ۱۹۷ کُرسی متعلق به نمایندگان شیعه شد.

این رویداد، خون تازه‌ای در رگ‌های شیعیان بود و به تمامی جوامع سیاسی عراق فهماند که در نظام شبه‌طائفی عراق، همچنان اغلبیت با شیعیان است و اگر گروهی بخواهند حکومت کامل اکثریت تشکیل بدهند، آن گروه شیعیان خواهند بود، ولی آنان علاقمند به همکاری کامل با بلوک‌های سُنی و کُردی برای اداره‌ی کشور هستند. کسب ۱۹۷ کُرسی از سوی نمایندگان شیعی، سبب جنجال‌های فراوانی در میان فعالان رسانه‌ای سُنی در عراق گردید و برای برخی از آنان (همانند عمار الجمّال) به سبب نفرت‌پراکنی مذهبی، قرار پیگیری قضایی صادر شد.

فراتر از خبر ۴: سنگ قبری برای تشرین

از موج انقلاب اکتبر ۲۰۱۹ عراق، که در زمان خود توانست دولت وقت عراق (به نخست‌وزیری عادل عبد المهدی) را سرنگون کرده و نیز بستر اجتماعی لازم برای ترور فرماندهان مقاومت را فراهم‌آورد، تنها یک ائتلاف ۲۱ نفره به رهبری سجاد سالم به انتخابات ۲۰۲۵ عراق رسید که همین نیز با شکستی سنگین، به محاق رفت. حال از تشرین، جز خاطره‌ای تلخ و حس جمعی فریب‌خوردگی و بی‌نتیجه‌گی با ده‌ها جان از دست رفته و آبی که هرگز به جوی باز نخواهد گشت، بازمانده است.

فراتر از خبر ۵: رویش‌های سیاسی

انتخابات عراق، ضمن حفظ احزاب سُنتی، گاهی دست به رویش‌های جدید می‌زند و ظرفیت‌های جدیدی را باز می‌کند. یکی از مصادیق ایجاد ظرفیت جدید سیاسی، رویش جریان سیاسی "صادقون" به رهبری قیس خزعلی است. این جریان در انتخابات ۲۰۱۴، تنها یک کُرسی به دست‌آورد، سپس در انتخابات ۲۰۱۸، دَه کرسی به دست‌آورد و سپس در انتخابات ۲۰۲۱، ۱۵ کُرسی به دست‌آورد و حال در انتخابات ۲۰۲۵، با ۲۸ کُرسی تبدیل به یک قدرت بزرگ غیرقابل چشم‌پوشی در پارلمان عراق شده است که روابط معنوی بسیار خوبی با ایرانیان دارد.

در میان اهل سُنت نیز جریان "تقدم" به رهبری سیاستمدار ۴۴ ساله‌ی عراقی، محمد الحلبوسی توانست در طی سال‌های پیشین به خوبی جایگاه اجتماعی بزرگی در میان اهل سنت عراق به دست‌آورد و دوستِ پارسال و آشنای امسالش خمیس الخنجر (رهبر جریان السیاده) را به کناری رانَد. همچنین قدرت‌یابی جریان معتدل سُنی (عزم) به رهبری مثنی السامرائی را نیز می‌توان در این خوانش، جای داد؛ مثنی السامرائی که پس از حلبوسی، بیشترین آراء را به خود جلب نمود، پس از پیروزی در انتخابات عراق، به زیارت حرم امامان عسکریین در سامراء شتافت.

فراتر از خبر ۶: ریزش‌های سیاسی

جریان‌های فراوانی که با تبلیغات سنگین سیاسی، خود را خط اول سیاسی عراق معرفی می‌کردند، در انتخابات عراق، نتیجه‌ای محوکننده را تجربه کردند. از شکست پروژه‌ی تحریم بگذریم، انتخابات ۲۰۲۵ عراق نشان داد که جریان السیاده به رهبری خمیس الخنجر که از سُنی‌های تندرو ضد ایرانی بوده و همواره شبهات فراوانی درباره حمایت وی از جریان‌های تروریستی در استان‌های سُنی‌نشین مطرح شده، جایگاه اجتماعی‌اش را به طرز شگفت‌آوری از دست داده است و به حزبی دست‌چندم مبدّل شده است.

طُرفه آنکه وی طی یک فایل صوتی منتشره در ماه‌های پیشین، جامعه‌ی شیعی در عراق را: "غوغا سالار" (الغوغائیین) نامیده بود که با غوغا و جنجال، خود را در مقام "اکثریت" نگاه داشته‌اند! حال آنکه انتخابات ۲۰۲۵، همانند یک وزن‌کشی پیش از مسابقه‌ی سیاسی عمل کرده و وزن سیاسی احزاب شیعه را با ۱۹۷ کُرسی و وزن سیاسی حزب السیاده خمیس الخنجر با ۹ کُرسی تثبیت نمود؛ به‌طوری‌که اگر احزاب شیعی را بیست بار کوچک کنند، باز از حزب خمیس الخنجر، بزرگ‌تر است!

همچنین جریان‌های مدنی و حقوق‌بشری و فمینستی و سفارتی که به همکاری با نهاد‌های غربی در عراق می‌بالیدند نیز وزن سیاسی‌شان معلوم شد و تقریباً هیچکدام از سوی مردم عراق به نمایندگی انتخاب نشدند.

همچنین شیوخ عشایر و سازمان اجتماعی عشیره‌ای عراق نیز جایگاه واقعی سیاسی نوین خود را یافت. بسیاری از عراقیان بدون توجه به دستورات شیوخ عشایر، آنکه اصلح می‌دانستند را برگزیدند و آمار‌ها حاکی از اثربخشی کم شیوخ عشایر بر روند انتخابات بوده است؛ رویدادی که از دید دکتر غالب الدعمی، فعال سیاسی-رسانه‌ای عراقی نیز پنهان نمانده بود.

فراتر از خبر ۷: ایران و العراق لا یمکن الفراق

تمامی دغدغه‌مندان حوزه سیاست خارجی در ایران، از برگزاری موفق انتخابات در عراق خرسند و خوشنود هستند. حضور مردم پای صندوق‌های رأی و شکستن حصاری که منتقدان ایران در عراق ایجاد کرده بودند، حکایت از این دارد که رفتار مردم عراق می‌تواند در ادامه‌ی رفتار مردم ایران در ایام جنگ با اسرائیل، خوانده شود. اعتماد مجدد به احزاب سیاسی که روابط خوبی با همسایه‌ی غربی عراق، یعنی ایران دارند، حاکی از این شعار مرسوم است که: ایران و العراق، لا یمکن الفراق.

*کارشناس مسائل عراق