هشتمین جلسه از سلسله نشست‌های مهداده (محفل هم‌اندیشی داده)، در محل خانه اندیشه‌ورزان با حضور مهندس جواد موحد، معاون توسعه شبکه‌ملی اطلاعات وزارت ارتباطات و با موضوع «واکاوی فرایند‌های مرکز ملی تبادل داده (NIX) در نظام حکمرانی داده کشور» برگزار شد. 

در این نشست که به همت اندیشکده حنان (حکمرانی نرم و فناوری‌های نوین) برگزار گردید، مهندس موحد، درباره نحوه کارکرد مرکز ملی تبادل داده و روند انتقال داده از نهادی به نهاد دیگر توضیحاتی ارائه کرد.

 موحد با توضیح نحوه شکل‌گیری مرکز ملی تبادل داده و تاریخچه آن گفت: در قانون برنامه ششم به وزارت ارتباطات و فناوری‌اطلاعات مأموریت داده شده بود تا زیرساخت فنی مرکز ملی تبادل داده را فراهم نماید. همچنین کارگروه تعامل‌پذیری نیز در سال ۹۷ براساس آیین‌نامه اجرایی احصای کلی استعلامات و ایجاد نظام استانداردسازی تبادل اطلاعات بین دستگاه‌های مصوب شورای‌عالی فضای‌مجازی ایجاد شد. نهایتاً در سال ۱۴۰۱ با تصویب قانون مدام، جایگاه کارگروه تثبیت شد که تاکنون ۳۱ پایگاه داده داشته است.

وی با بیان این‌که در قانون برنامه هفتم و قانون بودجه ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ پیرامون استعلامات الکترونیکی هدف‌گذاری شده است گفت: هسته اصلی مرکز ملی تبادل داده در سازمان فناوری‌اطلاعات که بازوی اجرایی وزارت ارتباطات است شکل گرفت. دو گذرگاه خدمات GSB و PGSB در زیرساخت‌ها شکل گرفت. بستر GSB کاملاً ایزوله و در شبکه‌ای اختصاصی قرار دارد که بین دستگاه‌های دولتی ارتباط برقرار می‌کند. بستر PGSB بین دستگاه‌های دولتی و بخش‌خصوصی و کسب‌وکار‌ها در بستر اینترنت شکل گرفته است.

معاون توسعه شبکه‌ملی اطلاعات وزارت ارتباطات افزود: سرویس‌ها و تراکنش‌ها در حال افزایش بوده و این نشان می‌دهد که کماکان بخشی از خدمات و استعلامات بین‌دستگاهی هنوز به‌شکل کاملاً الکترونیکی تبادل نمی‌شود. مجموعاً تا الان ۳۷۹۷ سرویس در مرکز ملی تبادل پیاده‌سازی شده در دو بستر GSB و PGSB که دستگاه‌ها الان این تبادلات را انجام می‌دهند.

وی افزود: از ابتدای شکل‌گیری مرکز ملی تبادل تا الان تا پایان آبان‌ماه هم ۲۷ میلیارد تراکنش تبادل شده که هر تراکنش به منزله انجام یک استعلام در فرایند‌های ارائه خدمات است. در حال حاضر ۳۷۹۴ سرویس وجود دارد. تعداد دستگاه‌های سرویس‌دهنده ۱۷۲ دستگاه، تعداد دستگاه‌های سرویس‌گیرنده ۱۱۳۲ دستگاه است که عمدتاً کسب‌وکار‌ها هستند. از ۵ میلیارد و ۴۰۰ هزار تراکنشی که انجام شده، ۵۱۰ میلیون تراکنش ناموفق وجود داشته است که از نظر استاندارد‌های جهانی رقم بالایی است.

 موحد در توضیح سرویس‌های پایه‌ای دولت هوشمند گفت: براساس مصوبات قبلی سه پایگاه داده پست، ثبت‌احوال و سرویس شاهکار سازمان تنظیم مقررات به‌عنوان سه سرویس پایه‌ای هستند که یک نسخه از اینها به‌خاطر اهمیتشان در ارائه سرویس‌های پایه دولت هوشمند در مرکز داده مرکز ملی تبادل قرار بگیرند. متوسط مراجعات روزانه پنجره ملی تقریباً یک و نیم میلیون نفر کاربر یکتاست که بعضاً ما تا پنج میلیون کاربر روزانه و مراجعه به کل سامانه‌ها تا بیست‌میلیون مراجعه را در روز داشتیم.

معاون وزیر ارتباطات اشاره کرد: برترین دستگاه‌های سرویس‌دهنده هم براساس آخرین تراکنش‌ها در GSB، سازمان ثبت احوال است که تقریباً بیش از ۴۶ درصد تراکنش‌ها، سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی که ۲۲ درصد تراکنش‌ها و شرکت ملی پست که ۱۱ درصد را دارا هستند. سرویس‌های برتری که توسط سه اپراتوری که در بخش PGSB مرکز ملی تبادل ارائه شده است، سرویس‌های شرکت پژوهش توسعه ناجی که اپراتور موضوعی خدمات انتظامی است. سرویس‌هایی که توسط این شرکت ارائه شده، سرویس استعلام تخلفات وسیله نقلیه، سرویس استعلام تخلفات کلی وسیله نقلیه بدون جزییات است، سرویس استعلام عکس تخلف خودرو، سرویس استعلام پلاک فعال، سرویس استعلام وضعیت گواهینامه، سرویس استعلام پلاک فعال شخص با محدودیت زمانی پنج‌سال، سرویس استعلام سوابق وسائل نقلیه، سرویس استعلام کارت و سند خودرو، استعلام تاریخچه پلاک و استعلام نمره منفی گواهینامه، ده سرویس پرمراجعه هستند. 

وی با اشاره به خدمات ارائه‌شده به کسب‌وکار گفت: بیشترین سرویس‌های استفاده‌شده توسط کسب‌وکار‌ها هم سرویس ارائه خدمات بیمه‌ای به زائرین در کشور که سازمان حج‌وزیارت در ارتباط با بیمه‌ها، تبادل داشته است. سرویس پایش بیماری‌های واگیردار که وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ارائه می‌کند و کسب‌وکار‌ها از ان استفاده می‌کنند در طرح قرنطینه هوشمند که زمان کرونا در دولت سیزدهم ارائه‌شد، آن‌موقع یکی از سرویس‌های پرمخاطب همین سرویس استعلام بیماری‌های واگیر بود که همه پلتفرم‌ها، چه پلتفرم‌های حمل‌ونقل و چه شرکت‌های فروش بلیط و حتی شرکت‌های هواپیمایی به‌محض خرید بلیط این استعلامات را می‌توانستند انجام بدهند. سرویس پیام کوتاه دولت همراه یا سرشماره ۴۰۴۰ سازمان فناوری است که اختصاصاً ویژه دستگاه‌های دولتی برای ارائه خدمات است، سرویس سازمان هواپیمایی و سازمان حج‌وزیارت، سرویس شاهکار، سامانه جامع تحصیلات و اشتغال‌زایی کشور، سرویس پاسخگویی به استعلامات مشخصات دارندگان پروانه دفاتر پیشخوان، سرویس درگاه ملی مجوز‌های کشور نسخه سه که از سمت درگاه ملی مجوز‌های کشور ارائه شده و سرویس استعلام هویتی سازمان ثبت احوال کشور ده سرویس پر مخاطب در بستر PGSB بوده که از سمت کسب و کار‌ها استفاده شده است.

 موحد با اشاره به دولتی‌بودن مرکز ملی تبادل اطلاعات گفت: الان اگر کسب‌وکار‌ها بخواهند در این بستر بین یکدیگر داده‌ها را تبادل کنند امکان این کار وجود ندارد. همیشه یک طرف این تبادل‌ها دستگاه‌های دولتی هستند. به‌دلیل اینکه سامانه GSB بر بستر اینترنت نبوده و فضایی ایزوله داشته است تهدیدی متوجه این سامانه نشده است. حتی در سامانه PGSB هم که بر بستر اینترنت شکل می‌گیرد تهدیدی تاکنون وجود نداشته است و امنیت سامانه هم در آینده به نوع تهدیدات بستگی دارد. 

وی با بیان اینکه هرگونه تبادل داده باید در بستر مرکز ملی تبادل انجام گیرد گفت: قانون می‌گوید هر نوع سرویسی که دستگاه‌های اجرایی ارائه می‌کنند بایستی از طریق مرکز ملی تبادل دراختیار سرویس‌گیرنده قرار بگیرد. از جهت اینکه آن عامل سوم بتواند نظارت، رهگیری و صحه‌گذاری کند که کیفیت سرویس چگونه بوده است.

موحد با اشاره به فرآیند ثبت درخواست داده از یک سرویس‌دهنده گفت: طبق قانون مدیریت داده و اطلاعات ملی، دستگاه سرویس‌گیرنده باید درخواست را به کارگروه تعامل‌پذیری فرستاده و آنجا مورد بررسی قرارگرفته و اجازه دسترسی بدهد. سرویس نیز بعد از مصوبه کارگروه از طریق مرکز‌ملی تبادل در اختیار سرویس‌گیرنده قرار می‌گیرد.

 موحد گفت: در حوزه نگه‌داشت اطلاعات در یک پایگاه داده، کارگروه تعامل‌پذیری مسئولیت دارد تا نگذارد یک پایگاه داده همه اطلاعات را در یک نقطه ذخیره کند. چراکه درصورت تهدیدات سایبری افشای اطلاعات زیادی اتفاق می‌افتد. از طرف‌دیگر یک دستگاه نباید خود مرجعی برای تحویل داده شود. داده‌های بین دستگاه‌ها نیز باید به‌صورت غیرحضوری اقدام شود. اگر سرویسی از سمت دستگاهی درخواست شد و موجود نبود باید کارگروه تعامل‌پذیری ایجاد آن را در جلسات کارشناسی تصویب کنند.

وی در پاسخ به سؤالی درباره کندی جریان داده پاسخ داد: در سال‌های گذشته بعضی سرویس‌ها باید ایجاد می‌شد که قبلاً اطلاعات را به‌صورت الکترونیکی درنیاورده بودند و برخی استعلامات نیز باید به‌صورت برخط انجام می‌گرفت. مثلاً درحال حاضر سازمان ثبت‌احوال نمی‌پذیرد که سرویس احراز هویت خود را از طریق مرکز ملی تبادل اطلاعات دراختیار کسب‌وکار‌ها قرار دهد. وقتی سرویس‌گیرنده درخواستی را ثبت می‌کند از ۳ ساعت تا ۷۲ ساعت زمان خواهد برد تا سرویس به وی ارائه شود. جلسات کارگروه به‌طور متوسط دوهفته یکبار و جلسات کارشناسی هر هفته برگزار می‌گردد. هرچند شاید جلسات کارگروه ممکن است زمان‌بر باشد ولی برخی دستگاه‌ها هم امتناع دارند.

موحد با بیان شأن نظارتی کارگروه تعامل‌پذیری افزود: دستگاهی که به‌صورت مستقیم یا با واسطه‌ای غیر از مرکز ملی تبادل اطلاعات داده‌های خود را در اختیار دیگر دستگاه‌ها قرار دهد از قانون مدیریت داده و اطلاعات ملی صراحتاً تخلف کرده است و کارگروه می‌تواند مستقیماً وارد شده و از این مورد جلوگیری کند. کارگروه تعامل‌پذیری این اختیار را دارد که پایگاه داده را در اختیار دیگران قرار دهد و بهره‌بردار و متولی را مشخص کند. فلسفه اصلی قانون مدام این است که داده‌های دستگاه‌های دولتی ملی هستند.

وی با اشاره به اینکه در مرکز ملی تبادل اطلاعات ذخیره‌سازی انجام نمی‌شود گفت: خود دستگاه‌های دولتی باید بیایند در مرکز ملی تبادل تجهیزات فنی خود را مستقر کنند و از این طریق سرویس ارائه دهند تا این سرویس‌ها بتوانند پایدار بمانند. حتی مرکز ملی از محتوای داده‌های تبادل‌شده نیز مطلع نیست چراکه این مسائلی بین سرویس‌دهنده و سرویس‌گیرنده است.

موحد در پاسخ به سؤالی پیرامون هزینه ارائه سرویس در مرکز ملی تبادل اطلاعات گفت: قانونگذار گفته است که تبادل اطلاعات بین دستگاه‌های دولتی (جی تو جی) رایگان است و سرویس‌دهنده نباید هزینه‌ای دریافت کند و این تخلف است. اما بین یک سرویس‌دهنده دولتی و بخش‌خصوصی همیشه هزینه دریافت می‌شود. مثلاً شرکت پست، بدون دریافت هزینه کدپستی را در اختیار دیگران قرار نمی‌دهد. البته ما تلاش کرده‌ایم تا مثلاً برای شرکت‌های دانش‌بنیان یک تخفیف بیشتری دریافت کنیم.