سقوط مرد سایه‌ها

ساعت چهار و بیست دقیقه بامداد ۲۸ نوامبر ۲۰۲۵، در هتل «بو ریواژ» ژنو، آندری یرماک، رئیس دفتر ریاست‌جمهوری و مذاکره‌کننده ارشد هیئت اوکراینی، هنوز در اتاق ۷۱۲ با مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا و استیو ویتکاف بر سر بند‌های طرح صلح ۱۹ ماده‌ای بحث می‌کرد. تلفن امن او ناگهان خاموش شد. همزمان، در کی‌یف، ۴۲ مأمور دفتر ملی ضدفساد اوکراین (NABU) و دادستانی ویژه ضدفساد (SAPO) با حکم قضایی به سه محل یورش بردند: آپارتمان شخصی یرماک در محوطه دولتی بانکووا، ویلای او در کونچا-زاسپا، و دفتر طبقه سوم ساختمان ریاست‌جمهوری. تا ساعت ۱۰ صبح، ۳۸ جعبه اسناد، ۷ لپ‌تاپ رمزگذاری‌شده، ۱۲ فلش‌درایو حاوی مکاتبات تلگرامی با حساب‌های سوئیسی، سه گوشی امن، یک ساعت پتک فیلیپ ناتیلوس (ارزش تقریبی ۳۲۰ هزار دلار) و یادداشت‌های دست‌نویس روی سربرگ رسمی ریاست‌جمهوری توقیف شد. 

هشت ساعت بعد، یرماک در پیامی دوخطی به زلنسکی نوشت: «به خاطر منافع کشور، استعفایم را تقدیم می‌کنم.» زلنسکی در سخنرانی شبانه‌اش از «تغییرات ضروری دفتر ریاست‌جمهوری» گفت، اما همه می‌دانستند این تغییر و تحول، اعتراف به فروپاشی سیستمی است که یک وکیل سابق فیلم‌های درجه دو، آن را به امپراتوری سایه‌ای فاسد تبدیل کرده بود.

این استعفا، بزرگ‌ترین زلزله سیاسی کی‌یف از زمان حمله روسیه در فوریه ۲۰۲۲ است. یرماک، ۵۴ ساله، نه تنها مغز متفکر مذاکرات صلح با واشنگتن، مسکو و بروکسل بود، بلکه معمار شبکه‌ای از نفوذ و فساد بود که حزب «خدمتگزار مردم» را به ابزاری برای کنترل مطلق بر ساختار‌های سیاسی اوکراین بدل کرده بود. در حالی که سربازان اوکراینی در دونباس با کمبود مهمات دست و پنجه نرم می‌کردند، میلیون‌ها دلار از کمک‌های غربی با نظارت و رهبری یرماک و استفاده از شبکه فساد در جیب نزدیکان زلنسکی ریخته می‌شد. 

پرونده «عملیات میداس»، شبکه رشوه‌خواری ۱۰۰ میلیون دلاری در شرکت دولتی برق هسته‌ای (انرگواتوم) را پس از ۱۵ ماه تحقیق، هزار ساعت شنود و بیش از ۷۰ تفتیش، سرانجام به یرماک رساند. پیمانکاران مجبور بودند ۱۰ تا ۱۵ درصد رشوه بپردازند تا قرارداد بگیرند؛ تیمور میندیچ، شریک سابق زلنسکی در کوارتال ۹۵، مغز متفکر شبکه بود و ساعاتی پیش از دستگیری به اسرائیل گریخت؛ دو وزیر، هرمان گالوشچنکو (عدالت) و سوئیتلانا هرینچوک (انرژی)، استعفا دادند و حالا نوبت یرماک رسیده بود. ضبط‌های صوتی منتشرشده، او را با میندیچ وصل می‌کند و او را به عنوان «علی بابا» یا مغز متفکر و رهبر شبکه توصیف می‌کند.

از کلاب‌های شبانه کی‌یف تا کاخ ریاست‌جمهوری: ریشه‌های یک صعود مبهم

داستان آندری بوریسوویچ یرماک، روایتی از صعود یک وکیل حاشیه‌نشین به قله قدرت است، اما با سایه‌های فساد و خویشاوند سالاری. یرماک متولد ۲۱ نوامبر ۱۹۷۱ در کی‌یف، در خانواده‌ای با ریشه‌های روسی-اوکراینی، آندری در دهه ۱۹۹۰، پس از فروپاشی شوروی، دفتر حقوقی «پروکسیما» را تأسیس کرد و بر حقوق مالکیت معنوی و تجاری تمرکز داشت. از ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۴، به ۱۱ نماینده حزب مناطق یا همان حزب ویکتور یانوکوویچ مشاوره می‌داد. اما خیلی زود به صنعت سرگرمی وارد شد و در نقش تهیه‌کننده فیلم‌های کم‌بودجه گانگستری مانند «قوانین مبارزه» و «خط ۸» ظاهر شد، 

یرماک همزمان به عضویت هیئت مدیره آکادمی فیلم اوکراین درآمد و صاحب یکی از اولین کلاب‌های شبانه پساشوروی در خیابان ساکساگانسکی شد. منتقدان این دوره را «دوران تاریک» می‌نامند، جایی که یرماک در معاملات پشت‌پرده غوطه‌ور بود، بدون ردپایی از تعهد سیاسی واقعی. آشنایی‌اش با ولادیمیر زلنسکی به ۲۰۱۱ برمی‌گردد، زمانی که زلنسکی تهیه‌کننده ارشد کانال «اینتر» بود. یرماک وکیل شرکت «کوارتال ۹۵» شد. همان شرکتی که زلنسکی با دیمیتری میندریچ فراری پرونده فساد ۱۰۰ میلیون دلاری راه اندازی کرده بود و سریال «خدمتگزار مردم» را ساخت و زلنسکی را به قهرمان ملی تبدیل کرد.

دوستی یرماک و رئیس جمهور آینده اوکراین بسیار عمیق بود. یرماک قرارداد‌ها را می‌نوشت، مشکلات مالیاتی را حل می‌کرد و آرام‌آرام به مشاور بی‌جایگزین کمدین بی‌تجربه زلنسکی بدل شد. زلنسکی به یرماک به عنوان «پدر معنوی» تکیه می‌کرد؛ مردی که بدون او، شاید هرگز از استودیوی تلویزیونی به کاخ ریاست‌جمهوری نرسیده بود. در انتخابات ۲۰۱۹، یرماک نقش حاشیه‌ای، اما کلیدی داشت؛ تماس‌های پشت‌پرده با کورت والکر و رودی جولیانی در پرونده ترامپ-اوکراین را برقرار کرد و وعده تحقیق درباره بوریسما (شرکت هانتر بایدن) را داد. وعده‌ای که هیچ زمانی عملی نشد. زلنسکی انتخابات اوکراین را با ۷۳ درصد آرا پیروز شد و یرماک بلافاصله در ۲۱ مه ۲۰۱۹، پست دستیار سیاست خارجی ریاست جمهوری را تصاحب کرد.

فقط نه ماه بعد، فوریه ۲۰۲۰، با برکناری آندری بوگدان رئیس دفتر رئیس‌جمهور شد. زلنسکی که در ابتدا فعالیتش در پست ریاست‌جمهوری از نفوذ الیگارش‌ها خسته شده بود و یرماک را «کمتر آلوده» می‌دید سعی کرد با این تغییر پست خود موقعیت خود را بیمه کند. این پرش برق‌آسا، آغاز تبدیل یک وکیل سرگرمی به قدرتمندترین مرد اوکراین بود. از همان هفته اول، یرماک «فیلتر دسترسی» به زلنسکی شد به شکلی که ۸۷ درصد ملاقات‌های رسمی رئیس‌جمهور در ۲۰۲۰ توسط دفتر او هماهنگ شد.

امپراتوری سایه: شبکه فساد و کنترل مطلق

در دفتر ریاست‌جمهوری، یرماک سیستمی ساخت که هیچ نهادی از نفوذش در امان نماند. او تنها دروازه ورود به زلنسکی بود؛ نه نخست‌وزیر، نه رئیس پارلمان، نه حتی وزیر دفاع بدون هماهنگی با او نمی‌توانستند پنج دقیقه با رئیس‌جمهور صحبت کنند. این انحصار در دوران جنگ به اوج رسید، تمام تماس‌های تلفنی بایدن، مکرون، شولتز، استارمر و نتانیاهو ابتدا به یرماک می‌رسید.

او زمان، موضوع و مدت مکالمه را تعیین می‌کرد. در ازای این انحصار، حلقه نزدیکانش درصد می‌گرفتند. تحقیقات مؤسسه مطالعات استراتژیک کی‌یف نشان می‌دهد ۹۴ درصد تماس‌های رهبران غربی با زلنسکی در ۲۰۲۲–۲۰۲۵ توسط او هماهنگ شده است. اسناد فاش‌شده حاکی از تأخیر سه‌هفته‌ای در مکالمه شولتز-زلنسکی (فوریه ۲۰۲۳) برای ورود شرکت‌های آلمانی موردنظر یرماک به قرارداد‌های بازسازی است. بسته ۶۱ میلیارد دلاری آمریکا (آوریل ۲۰۲۴) پس از آن تصویب شد که ۱۱ درصد قرارداد‌های لجستیکی به شرکت‌های قبرسی مرتبط با یرماک رسید.

شبکه فساد یرماک چند لایه داشت:

لایه انرژی و بازسازی (میداس و فراتر): پرونده «میداس» نوک کوه یخ بود. انرگواتوم مجبور بود ۱۰–۱۵ درصد از هر قرارداد خرید توربین، سوخت هسته‌ای یا تعمیر نیروگاه را به شرکت‌های پوششی بدهد. تیمور میندیچ، شریک قدیمی زلنسکی، در شنود‌ها می‌گوید: «آندری گفت اگر ۱۲ درصد ندی، قرارداد را به روس‌اتوم سابق می‌دهیم.» میندیچ ساعاتی پیش از دستگیری به اسرائیل گریخت و اسناد را به رسانه‌ها فرستاد. دو وزیر استعفا دادند، ۱۴ مدیر میانی بازداشت شدند و ۴۲ شرکت پوششی در قبرس و امارات مسدود شد.

لایه کمک‌های نظامی و بشردوستانه: هر بسته کمک غربی در دفتر یرماک «بررسی» می‌شد. شرکت‌های واسطه متعلق به دوستان یا برادرش دنیس، ۸–۱۲ درصد از قرارداد‌های مهمات، ژنراتور و جلیقه‌های ضدگلوله را می‌گرفتند. پنتاگون در ۲۰۲۴ خواست فهرست شرکت‌ها تغییر کند، چون ۴۰ درصد به نزدیکان یرماک تعلق داشت. اتحادیه اروپا ۵۰ میلیون یورو کمک را متوقف کرد، زیرا ۱۱ میلیون به شرکت‌هایی در لتونی مرتبط با معاون یرماک رفته بود.

لایه فروش سمت‌ها و مصونیت قضایی: «یرماک‌گیت» ۲۰۲۰ نمونه‌ای از فساد چند لایه بود. دنیس یرماک در فیلم‌های مخفی که در اختیار سازمان‌های ضد فساد قرار گرفته برای پست معاونت وزارت ۱۰ میلیون دلار قیمت می‌گذاشت. معاونان یرماک (تاتاروف، اسمیرنوف، شورما) پرونده‌های جنایی داشتند، اما با فوریت بسته می‌شدند. یرماک به دادستان کل زنگ می‌زد: «جنگ است، پرونده را ببندید.»

لایه انحصار دیپلماتیک: یرماک تمام سفر‌های زلنسکی را طراحی می‌کرد. وقتی بریتانیا موشک‌های استورم شَدوو را به اوکراین فرستاد، شرکت‌های بریتانیایی موردنظر او در قرارداد‌های بندری اودسا سهیم شدند.

حذف رقبا: برکناری کولبا و زالوژنی، ضربه‌های بی‌رحمانه

قدرت یرماک با حذف رقبا تثبیت شد. در سپتامبر ۲۰۲۴، دمیترو کولبا وزیر خارجه سابق استعفا داد. دلیل رسمی «خستگی» بود، اما کولبا وزارت خارجه را از سلطه رئیس دفتر رئیس‌جمهور خارج می‌خواست و از سوی دیگر ارتباطات مستقیم کولبا با آنتونی بلینکن وزیرخارجه ایالات‌متحده از نظر یرماک خطرناک بود از همین رو یرماک او را با آندری سیبیها، معاون سابق خودش جایگزین کرد. سه ماه بعد، والری زالوژنی فرمانده نیرو‌های مسلح، محبوب‌ترین مرد اوکراین، برکنار شد.

نظرسنجی‌ها نشان می‌داد در انتخابات ریاست‌جمهوری آینده زالوژنی ۶۴ درصد رأی می‌آورد و زلنسکی ۱۹ درصد. یرماک به زلنسکی می‌گفت: «زالوژنی رئیس‌جمهور بعدی می‌شود». او را به سفارت لندن تبعید کردند و الکساندر سیرسکی را که فردی مطیع بود، جای او را گرفت. کیریل بودانوف، رئیس اطلاعات نظامی، هم به حاشیه رانده شد و واسیلی مالیوک، وفادار به یرماک، جایگزین وی شد.

پایان بازی: فشار‌ها و خلأ قدرت

نوامبر ۲۰۲۵، همزمان با ژنو، چهار رویداد هم‌زمان رخ داد: انتشار ۴۲ ساعت شنود میندیچ، گزارش اتحادیه اروپا درباره ۱.۳ میلیارد یورو کمک گم‌شده، نامه ۷۲ نماینده حزب خدمتگزار (حزب زلنسکی) برای برکناری یرماک، و هشدار خزانه‌داری آمریکا درباره تحریم. محبوبیت یرماک به ۱۷.۵ درصد سقوط کرد. حتی روسیه این را «پیروزی اطلاعاتی» نامید. استعفای ۲۸ نوامبر، پایان دوره‌ای بود که یرماک اوکراین را به حکومت سایه بدل کرد. زلنسکی حالا تنها مانده؛ بدون مردی که شش سال او را «مدیریت» می‌کرد، و در آستانه زمستانی که نه فقط جبهه، بلکه سیستم سیاسی‌اش در خطر فروپاشی است. اوکراین، خسته از جنگ و فساد، دیگر به «تغییر و تحول»‌های نمایشی باور ندارد.

*کارشناس مسائل روسیه