مسلمانان روی پرده نقره‌ای؛ از سبعیت تا مظلومیت

باشگاه خبرنگاران جوان؛ محمد کلهر* - صبح داخل چادر، وایکینگ‌ها که تازه از خواب بیدار شده‌اند، منتظرند تا دست و صورت بشویند. خدمتکار لگن آب را به قوی‌ترین فرد گروه می‌دهد، او پس از شست‌وشو، لگن را با همان آب آلوده به فرد بعدی می‌دهد. «احمد بن فضلان» که نظاره‌گر این صحنه منزجرکننده است، از چادر بیرون می‌زند و کنار رود روان، دست و رویش را می‌شوید.

شخصیت‌پردازی مسلمانان در سینمای جهان، اغلب با کلیشه‌های منفی همراه است، اما چند اثر شاخص این تصویر را تغییر داده و آنان را اخلاق‌مدار، آرمانگرا، شجاع و متفکر نشان داده‌اند. از آثار تاریخی تا درام‌های اجتماعی، این فیلم‌ها روایتگر ایمان، شجاعت، عدالت‌خواهی و مبارزه با ظلم هستند.

شیر صحراLion of the Desert (۱۹۸۰)

فیلم کلاسیک «شیر صحرا» درباره عمر مختار، رهبر مقاومت مردم لیبی در برابر استعمار ایتالیاست. عمر مختار نماد شجاعت، صداقت و پایداری است و مبارزه او نه تنها علیه استعمار، بلکه برای حفظ هویت و ایمان مردمش بود. شخصیت او با شجاعت، استراتژی و ایمان دینی به تصویر کشیده می‌شود و الهام‌بخش نسل‌های بعدی است.

مالکوم ایکسMalcolm X (۱۹۹۲)

بیوگرافی زندگی مالکوم ایکس، رهبر مسلمان آمریکایی. فیلم با تمرکز بر تحولات معنوی او، از جمله سفر حج، تصویری انسانی و واقعی از مسلمانان ارائه می‌دهد و نشان می‌دهد ایمان می‌تواند مسیر زندگی فرد و جامعه را تغییر دهد.

سیزدهمین سلحشورThe 13th Warrior (۱۹۹۹)

آنتونیو باندراس نقش احمد بن فضلان، مسافر عرب‌زبان به سرزمین‌های شمالی را بازی می‌کند که وارد قلمرو وایکینگ‌ها می‌شود. او با منطق، شجاعت و احترام، اسلام را به شکلی انسانی و محترمانه نشان می‌دهد. فیلم، تفاوت‌های فرهنگی و مذهبی را با دقت روایت می‌کند و اهمیت همزیستی و تفاهم میان فرهنگ‌ها را برجسته می‌سازد. از نمونه‌های این تفاوت می‌توان به ساخت شمشیر عربی توسط احمد به جای شمشیر صلیبی و بزرگ وایکینگ‌ها اشاره کرد.

محمد؛ آخرین پیامبرMuhammad: The Last Prophet (۲۰۰۲)

این انیمیشن محصول سال ۲۰۰۲ و جزء معدود پویانمایی‌ها با موضوع اسلام است.

این انیمیشن با عقاید شیعیان در تضاد نیست،، اما هنگامی که ماجرای «لیلة المبیت» رو تصویر می‌کند، نامی از حضرت علی (ع) نمی‌برد و اینکه ایشان در بستر پیامبر خوابید.

قلمروی بهشتKingdom of Heaven (۲۰۰۵)

فیلم حماسی ریدلی اسکات درباره جنگ‌های صلیبی با تاکید بر احترام متقابل بین مسلمانان و مسیحیان. شخصیت صلاح‌الدین ایوبی رهبری عادل، حکیم و شریف است که تصمیماتش مبتنی بر اخلاق و انسانیت است و نشان می‌دهد تفاهم میان ادیان حتی در شرایط سخت تاریخی ممکن است.

عمر مرا کشتOmar Killed Me (۲۰۱۱)

درامی اجتماعی درباره یک مهاجر مسلمان در فرانسه که به اشتباه مظنون به قتل می‌شود. فیلم با تمرکز بر عدالت و حقایق، تصویری انسانی از مسلمانان مهاجر ارائه می‌دهد و مشکلات آنان در مواجهه با سیستم قضایی خارجی را نمایش می‌دهد.

دره گرگها: فلسطینValley of the Wolves: Palestine (۲۰۱۱)

با نام اصلی Kurtlar Vadeli: Filistin، این فیلم ترکیه‌ای ادامه سریال موفق «دره گرگ‌ها» است و به ظلم صهیونیست‌ها علیه فلسطینیان می‌پردازد. داستان درباره بولات (مراد) علمدار، کماندویی ترک است که مأموریتی برای دستگیری یا نابودی افسر مسئول حمله به کشتی آزادی دارد. همکاری گروهی از فلسطینیان و درگیری با نظامیان اسرائیلی، داستانی پرهیجان از مظلومیت و مقاومت ارائه می‌دهد. فیلم در بنادر اسکندریه، هاتای و اورفای ترکیه فیلم‌برداری شده و از لحاظ بودجه یکی از بزرگ‌ترین آثار سینمای ترکیه محسوب می‌شود.

۵ روزFünf Jahre (۲۰۱۳)

فیلم داستان واقعی مراد کورناز، شهروند ترک-آلمانی، را روایت می‌کند که در سال ۲۰۰۱ در پاکستان دستگیر شد و به اشتباه به عنوان مظنون به تروریسم به زندان گوانتانامو منتقل شد. او به مدت ۵ سال بدون اتهام رسمی تحت بازجویی‌های خشن، حبس انفرادی و شکنجه‌های جسمی و روانی قرار گرفت. فیلم مبارزه او برای حفظ امید و تلاش خانواده‌اش در آلمان برای آزادی او را نشان می‌دهد و نقدی جدی بر بی‌عدالتی‌های سیستماتیک آمریکا ارائه می‌دهد. مدت زمان فیلم ۹۵ دقیقه است و بر اساس خاطرات مراد کورناز (۲۰۰۷) ساخته شده است.

در مجموع نگاه سینمای غرب به ویژه هالیوود به مسلمانان همچنان نگاهی متعصبانه و غیرواقعی است و حضور آمریکایی‌ها در کشور‌های مسلمان نظیر عراق و افغانستان را توجیه می‌کند. از آخرین نمونه‌های آن می‌توان به جنگاوری (Warfare) محصول ۲۰۲۵ اشاره کرد.

در فیلم‌های دیگر هم که مسلمانان در آمریکا تصویر می‌شوند، همچنان در خدمت به آرمان‌های آمریکایی هستند. نمونه آن را در The Citizen شاهدیم.

فیلم سینمایی شهروند توسط «سم کادی» فیلمساز سوری-آمریکایی جلوی دوربین رفته و از قضا بسیار هم خوش‌ساخت از آب در آمده است.

این فیلم داستان «ابراهیم جرّاح» یک تعمیرکار سوری را نشان می‌دهد که از نوجوانی رویایی حضور در آمریکا را در سر داشته و اکنون پس از برنده شدن در لاتاری، درست روز دهم سپتامبر ۲۰۰۱ خود را به فرودگاه جان‌اف‌کندی نیویورک رسانده است، بی‌خبر از آنکه فردا قرار است برج‌های دوقلو مورد حمله قرار گیرند و او به عنوان یکی از مضمون‌ها دستگیر شود.

«شهروند» داستانی جذاب و گیرا را از تلاش انسان‌ها برای حضور در «ینگه دنیا» روایت می‌کند و نشان می‌دهد «رویای آمریکایی» واقعیت دارد، به شرطی که شما صبور باشید و برای آمریکایی‌شدن بجنگید. البته در این حین ممکن است عشقتان را از دست بدهید و به کشورتان پشت کنید! ولی گران نباشید، آدم‌های آمریکایی خیلی خوبی هستند که شما را تنها نمی‌گذارند و با وجود اینکه از شما لطمه خورده‌اند، اما باز حاضرند همسرتان شوند.

چنین داستانی دور از ذهن هم نیست، چرا که نویسنده آن از مخالفان حکومت اسد بود و طبیعتاً دل خوشی از سوریه زمان او نداشت. فیلم شهروند در ۲۷ سپتامبر ۲۰۱۳ در آمریکا اکران شد.

*روزنامه نگار حوزه فرهنگ