حمله‌ی نتانیاهو به اقتصاد مصر

باشگاه خبرنگاران جوان؛ حسین مهدی‌تبار - آتش‌بس بین اسرائیل و جنبش مقاومت اسلامی حماس کوتاه‌مدت بود و بار دیگر مصر را از فرصتی برای احیای اقتصاد متزلزل و بدهی‌زده خود، که در دهه گذشته تحت فشار بوده، محروم کرد.

مصر یکی از کشورهایی است که بیشترین تأثیر را از نقض توافق آتش‌بس توسط اسرائیل در ۲۸ اسفند، پس از نزدیک به دو ماه آرامش و تبادل اسرا، متحمل شده است. ازسرگیری درگیری‌ها بار دیگر تنش‌ها را در امتداد مرتس مصر با نوار غزه و دریای سرخ افزایش داده و تجارت بین‌المللی را که از کانال سوئز عبور می‌کند، مختل کرده است.

چند روز پیش، وزارت دفاع آمریکا نیروهای نظامی بیشتری را اعزام کرد، ازجمله افزایش تعداد ناوهای هواپیمابر خود در غرب آسیا به دو فروند و ارسال جنگنده‌های بیشتر. این اقدام در حالی صورت گرفت که کارزار هوایی آمریکا در یمن بیش از دو هفته ادامه داشته و تنش‌ها با ایران رو به افزایش است.

برآورد زیان‌ها

دو هفته پیش، مصر یکی از کشورهایی بود که بیشترین سود را از توافق آتش‌بس می‌برد، توافقی که پس از بیش از پانزده ماه جنگ خونین حاصل شد؛ جنگی که دامنه آن به غزه، اسرائیل، لبنان، یمن، ایران، عراق، سوریه، اردن و دریای سرخ کشیده شد.

اما با ازسرگیری جنگ، وضعیت به سرعت تغییر کرد و هشدارهایی درباره پیامدهای شدید آن بر اقتصاد مصر مطرح شد. برآوردهای برنامه توسعه سازمان ملل (UNDP) نشان می‌دهد که مصر ممکن است طی دو سال مالی گذشته و جاری (۱۴۰۲/۱۴۰۳ و ۱۴۰۳/۱۴۰۴) نزدیک به ۲۰ میلیارد دلار ضرر کند.

بزرگ‌ترین بخش زیان‌های اقتصادی مصر از جنگ در غزه، ناشی از هدف قرار دادن کشتی‌های عبوری از دریای سرخ توسط گروه انصارالله یمن است. این حملات منجر به کاهش شدید درآمدهای کانال سوئز شده، که یکی از مهم‌ترین منابع ارز خارجی مصر محسوب می‌شود.

عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهور مصر، اعلام کرد که اقتصاد این کشور در سال ۲۰۲۴ بیش از ۶۰ درصد از درآمدهای کانال سوئز را از دست داده که رقمی در حدود ۷ میلیارد دلار است.

در نتیجه عملیات انصارالله در دریای سرخ، بسیاری از شرکت‌های حمل‌ونقل از تنگه باب‌المندب عبور نکرده و مسیرهای طولانی‌تری را از اطراف قاره آفریقا انتخاب کرده‌اند که باعث افزایش هزینه‌ها و زمان حمل‌ونقل شده است.

ناآرامی‌های دریای سرخ، برنامه‌های جایگزینی برای ایجاد مسیرهای امن‌تر جهت تجارت بین‌المللی را تقویت کرده است، ازجمله کریدور حمل‌ونقل هند-غرب آسیا که مسیرهای دریایی و زمینی را از شرق آسیا، از طریق خلیج فارس و اردن، و سپس از طریق اسرائیل به اروپا متصل می‌کند.

این طرح‌ها فشار اقتصادی شدیدی بر مصر وارد کرده و این کشور را ناگزیر به بهبود رقابت‌پذیری کانال سوئز و تکمیل پروژه دوطرفه‌سازی کامل آن کرده است. کانال سوئز به‌تنهایی ۱۲ درصد از تجارت جهانی، ۱۰ درصد از محموله‌های نفتی جهان و ۳۰ درصد از ترافیک جهانی کانتینرها را دربر می‌گیرد.

از نظر نظامی، مصر ناچار است هزینه‌های دفاعی خود را برای مهار این خطرات، اجرای تدابیر حفاظتی برای ناوبری و تجارت عبوری از کانال، تأمین امنیت مرز شمالی خود با نوار غزه و جلوگیری از قاچاق و نفوذ از خاک خود افزایش دهد.

بازسازی غزه

مصر روی کسب سهم قابل‌توجهی از پروژه بازسازی نوار غزه، که هزینه‌ای معادل ۵۳ میلیارد دلار در طول پنج سال تخمین زده شده، حساب کرده بود. اما تصمیم بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، برای ازسرگیری جنگ، این طرح را به خطر انداخته است.

برای تأمین مالی این طرح، یک کنفرانس بین‌المللی قرار است اواخر فروردین در قاهره برگزار شود، که طی آن یک صندوق امانی برای دریافت تعهدات مالی کشورهای کمک‌کننده و مؤسسات بین‌المللی ایجاد خواهد شد.

شرکت‌های مصری، به‌ویژه شرکت‌های فعال در حوزه ساخت‌وساز و تولید مصالح ساختمانی، به‌دلیل نزدیکی جغرافیایی به غزه و تجربه گسترده در بازسازی در لیبی، عراق، لبنان و سوریه، در موقعیتی قرار داشتند که از این پروژه بیشترین بهره را ببرند.

این امیدها اکنون در معرض خطر قرار دارند، مگر آنکه عملیات نظامی متوقف شده و توافقی جامع و آتش‌بسی بلندمدت بین اسرائیلی‌ها و فلسطینی‌ها حاصل شود، که با تضمین‌های امنیتی واقعی همراه باشد تا جریان کمک‌های مالی برای بازسازی را ممکن کند.

ازسرگیری جنگ در غزه پیامدهای منفی دیگری نیز دارد و فشار بیشتری بر ذخایر ارزی مصر وارد می‌کند. این موضوع در شرایطی اتفاق می‌افتد که تنش‌ها در دریای سرخ همچنان ادامه دارد و فعالیت‌های بنادر مصر، جریان گردشگری و ورود سرمایه‌گذاری‌های خارجی را تحت تأثیر قرار داده است.

بخش گردشگری مصر، که نسبت به بی‌ثباتی‌های منطقه‌ای بسیار حساس است، نیز از افزایش تنش‌ها آسیب دیده است. این امر تا حدی به‌دلیل کاهش تعداد گردشگرانی است که مستقیماً از اسرائیل به مصر می‌آمدند. در سال ۲۰۲۲، گردشگران اسرائیلی ۷ درصد از کل گردشگران ورودی به مصر را تشکیل می‌دادند و چهارمین گروه بزرگ بازدیدکنندگان خارجی بودند.

پیامدهای ژئوپلیتیکی

زیان‌های مصر تنها به حوزه اقتصادی محدود نمی‌شود. ازسرگیری جنگ در غزه تهدیدی برای ثبات اجتماعی و سیاسی پرجمعیت‌ترین کشور عربی است، کشوری که از دیرباز روابط تاریخی و جغرافیایی نزدیکی با مسئله فلسطین داشته است.

به گفته محمد جمعه، تحلیل‌گر سیاسی مصری، در مصاحبه‌ای با «میدل ایست مانیتور»، آرامش ژئوپلیتیکی در منطقه به احیای اقتصاد مصر کمک می‌کند، در حالی که ادامه جنگ در غزه، به‌ویژه گسترش عملیات نظامی در شهر رفح، تنها بر رنج‌ها و نگرانی‌های مصر می‌افزاید.

این نگرانی‌ها شامل برنامه‌های نتانیاهو برای تخلیه نوار غزه و انتقال اجباری ساکنان آن به رفح مصر و صحرای سینا است.

نگرانی دیگر این است که جنگجویان فلسطینی ممکن است به خاک مصر نفوذ کنند، که می‌تواند مرکز درگیری با اسرائیل را به داخل خاک مصر منتقل کرده، امنیت ملی این کشور را تهدید کند و احتمالاً موجب احیای شورش‌های مسلحانه در سینای شمالی شود.

حضور نیروهای اسرائیلی در گذرگاه رفح و در امتداد «محور فیلادلفی» (Philadelphi Corridor) مستقیماً با مفاد معاهده صلح ۱۹۷۹ مصر و اسرائیل، و همچنین توافق تکمیلی سال ۲۰۰۵ که پس از خروج اسرائیل از غزه امضا شد، در تضاد است.

ادامه حضور نظامی اسرائیل در این مناطق خطر تضعیف نقش راهبردی مصر در گذرگاه رفح، طولانی شدن تنش‌های مرزی با غزه و تشدید ناآرامی‌های داخلی را به همراه دارد—تنش‌هایی که می‌تواند با ادامه جنگ وخیم‌تر شود.

الساندرو فراکاستی، نماینده مقیم UNDP در مصر، تأکید کرد که جنگ در غزه تاب‌آوری مصر را به آزمایش گذاشته و توانایی آن را برای مدیریت بحران‌های پیچیده محک می‌زند. او بر لزوم رسیدگی فوری به پیامدهای اجتماعی و اقتصادی این جنگ تأکید کرد.

در نهایت، ازسرگیری جنگ در غزه چالش‌های متعددی را در ابعاد اقتصادی، نظامی و اجتماعی بر مصر تحمیل کرده و فشارهای فزاینده‌ای بر وضعیت مالی این کشور وارد آورده است. در کوتاه‌مدت، گزینه‌های مصر محدود به نظر می‌رسند، به‌ویژه اگر اقتصاد آن همچنان گروگان سیاست‌های دولت نتانیاهو باشد—سیاست‌هایی که به‌دنبال دامن زدن به ناآرامی‌های منطقه‌ای و گشودن جبهه‌های متعدد است. در مقابل، یک آتش‌بس پایدار و صلح، می‌تواند حیاتی‌ترین راه نجات برای اقتصاد درگیر مصر باشد.