چگونه شرایط غیرشرافتمندانه برای مذاکره‌کنندگان تغییر کرد؟

باشگاه خبرنگاران جوان - مهدی جهان‌تیغی؛ تحلیلگر سیاسی در یادداشتی به بررسی شرایط مذاکرات با آمریکا پرداخت و نوشت:

به‌زودی مذاکرات غیرمستقیم ایران با آمریکا در عمان آغاز می‌شود. اما چگونه شرایط پیش مقدماتی اولیه برای مذاکره‌کنندگان ایرانی از فضای غیر شرافتمندانه خارج شد؟

برای درک نوع و ماهیت این تغییر شرایط باید، پیشینه دو ماه گذشته را دوباره بازخوانی کرد. ایران  قبل از این به دستور آیت‌الله خامنه‌ای سلسله رزمایش‌های برای تغییر محاسباتی نظامی امنیتی آمریکا و اسرائیل آغاز کرد که اینک بعد از چندین هفته می‌توان گفت که برآوردهای جمع‌آوری شده نشان می‌دهد که تأثیرات مستقیمی بر محاسبات جامعه نظامی مورد هدف گذاشته است.

ترامپ تلاش و هزینه سنگین امنیتی، سیاسی، رسانه‌ای و اقتصادی را از قبل و بلافاصله بعد از آغاز  ریاست‌جمهوری خود آغاز کرد که همانند آنچه برای اوکراین و زلنسکی برای ایران هم رقم بزند و جمهوری اسلامی را وادار به مذاکره مستقیم در شرایط غیرشرافتمندانه کند. اما این پروژه پرفشار درباره ایران با آنچه قرار بود اتفاق بیفتد، اکنون فاصله جدی پیدا کرده است. 

نامه ترامپ به ایران که بعدازاین دو مرحله اتفاق افتاد، با سیاست‌ورزی رهبر ایران سرعت تحولات بین دو کشور و شرایط دیپلماسی را متفاوت‌تر از قبل کرد.  گرچه درباره جزئیات پاسخ ایران به نامه ترامپ، محتوای چندانی منتشر نشد، ولی از نحوه پاسخ ایران می‌توان نکات مهمی را برداشت کرد.

اولین نکته این است که مدت‌زمان پاسخ ایران به آمریکا از یک اعتمادبه‌نفس و شجاعت قابل تأملی حکایت دارد. ایران به دنبال خرید زمان نرفت و در مدت‌زمان نسبتاً کوتاهی پاسخ‌نامه را کامل و همه‌جانبه داد.

ایران در برابر گزینه مذاکرات هسته‌ای، پنجره را نبست ولی پیشنهاددهنده، تعیین‌کننده و تحمیل‌کننده مراحل و پیش‌شرط‌های خودش شد. پیش‌شرط‌های که اولاً مذاکره مستقیم  را هم منوط به‌ رضایت از روند مذاکره غیرمستقیم و هم در تعیین کشور واسطه انتقال‌نامه و حتی به‌نوعی مکان شروع مذاکره یعنی عمان، را به‌طرف آمریکایی تحمیل کرد. ایران همچنین در حوزه مذاکره درباره اضلاع مقاومت، نه‌تنها در دام طراحی دیپلماسی آمریکا نیفتاد بلکه تلاش کرد که گروه‌های مقاومت را به‌صورت مستقل تبدیل به گذرگاه‌ها و ظرفیت‌های جدید دیپلماسی تبدیل کند و سطح استقلال، کنش سیاسی و همچنین وزن بین‌المللی آنها را افزایش داد. تعیین و تحمیل واسطه دلخواه، تعیین و تحمیل نوع مذاکره (غیرمستقیم) با شرط آزمون عملی، متغیرهای جدی بود که باید در هر نوع تحلیل درباره دلیل شروع و چگونگی مذاکرات باید به آن توجه کرد.

در حوزه نظامی، ایران در بیان خطوط قرمز خودش در جواب نامه ترامپ صراحت رسمی داشت ولی نکته قابل‌توجه آن بود که ایران هیچ جغرافیای سیاسی را مانع اقدام خود علیه پایگاه‌ها و منافع آمریکا ندانست، این بدین معناست که ایران در هر نوع شرایط جنگی اهداف ثابت از پیش تعیین شده و قابل‌دسترس برای آسیب رساندن دارد و خسارت دیدن سنگین آمریکا قطعی هست. ایران با اینکار گزینه تهدید و اقدام متقابل  نظامی را به‌شدت برای طرف آمریکایی معتبر کرد.

در این میان مرحله اول یک سناریو بسیار پرهزینه و بزرگ تیم امنیتی  و سیاست خارجه دونالد ترامپ نیز  توسط رهبر انقلاب خنثی شد. این سناریو این‌گونه طراحی شده بود که با گسترش عملیات روانی و افزایش اعتبار حمله نظامی به ایران، فاز التهابات اقتصادی و اجتماعی در ایران در فاصله زمانی کوتاهی، روند و شتاب صعودی گرفته و  سپس زمینه اقدامات ضدامنیتی  بزرگ در محیط داخلی  ایران فراهم شود. رهبر انقلاب در خطبه‌های مهم عید فطر چند روز قبل با اعلام اینکه «ما خیلی اطمینان نداریم و احتمال زیاد نمی‌دهیم که از بیرون شرارتی انجام بگیرد» در واقع فاز اول این سناریو را که عمدتاً در محیط روانی ایران در حال پیشروی بود، را دچار وقفه سنگین کردند. گرچه این سناریو در ماه‌های آینده ادامه همچنان پیدا خواهد کرد ولی در شروع و زمان‌بندی طراحی شده خود با آسیب جدی روبه‌رو شد. 

اما نکته مهمی که غفلت می شود این است که گفتگو غیر مستقیم در عمان پیش شرط مذاکره حقیقی است. یعنی به نوعی در مرحله پیش از آنچه که بتوان آن را مذاکره حقیقی نامید، هستیم. با این وجود هم، آیت‌الله خامنه‌ای شرایط را برای مذاکره‌کنندگان ایرانی حتی برای شروع گفتگوهای غیر مستقیم تغییر داده و آنها باید از جوانب این موضوع حراست کنند و البته طرف آمریکایی در روزهای آتی نشان خواهد داد که به دنبال شروع مذاکره واقعی است یا صرفا به دنبال تحمیل خواسته‌های خود است. اگر مورد دوم باشد ایران و رهبر آن نشان داده که ورود به شرایط غیر شرافتمندانه را لحظه‌ای هم تحمل نخواهند کرد.