دوبله، هوش مصنوعی و ماجرای فراخوان‌های جعلی

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم،‌ سال 1403 برای دوبله و دوبلاژ سیما، سالی پر از تحولات و تغییرات بود که از دو منظر می‌توان به آن نگاه کرد. از یک سو، فقدان دو تن از بزرگان دوبله ایران، آقایان رضایی و والی‌زاده، یک ضایعه بزرگ برای این صنعت بود. اما از سوی دیگر، سال 1403 شاهد رشد و توسعه قابل توجهی در این عرصه بود.

چرا که دوبله به ویژه در تلویزیون همیشه یکی از ارکان مهم صنعت رسانه در ایران بوده است. از یک طرف، شاهد حضور دوبلورهای بزرگ و پیشکسوت در این عرصه بوده‌ایم که همواره با صدای خود نقش‌های ماندگاری را ایفا کرده‌اند، و از طرف دیگر، همواره نسل جدیدی از هنرمندان وارد این حرفه می‌شوند تا راه پیشینیان خود را ادامه دهند.

همچنین بحث هوش مصنوعی در دنیای امروز به یکی از موضوعات داغ تبدیل شده است و صنعت دوبله نیز از این قاعده مستثنی نیست. در حالی که هوش مصنوعی در زمینه‌های مختلف از جمله فنی و زیرساختی کمک‌های زیادی به دوبله کرده، هنوز هم در حوزه گویندگی انسانی جایگاه خود را دارد.

با فرشید شکیبا مدیر دوبلاژ سیما هم‌کلام شدیم و با او به بررسی وضعیت فعلی دوبله، روند رشد نسل‌های جدید این هنر و بررسی تأثیر هوش مصنوعی در دوبله و چالش‌ها و فرصت‌هایی که این تکنولوژی برای این صنعت به همراه دارد، پرداخته‌ایم.

مشروح این گفت‌وگو را در ادامه بخوانید:

دو استودیو به دوبله تلویزیون اضافه شد

* بگذارید با این گفت‌وگو آغاز کنیم؛ سال 1403 برای دوبله سیما چگونه گذشت؟

سال 1403 از دو جنبه قابل بررسی است. از یک طرف، ما دو بزرگان دوبله را از دست دادیم؛ آقای رضایی و آقای والی‌زاده که هر دو نقش بزرگی در ساخت خاطرات تلویزیونی مردم داشتند. این عزیزان با حضورشان در پروژه‌های مختلف، کیفیت کارهای دوبله‌شده را بالا می‌بردند و تلویزیون را به منابعی با کیفیت تبدیل می‌کردند. این فقدان برای دوبله سیما قابل توجه بود.

اما از طرف دیگر، در سال 1403 شاهد رشد و توسعه دوبله در تلویزیون بودیم. پس از سال‌ها، دو استودیوی جدید به مجموعه دوبله تلویزیون اضافه شد. با اینکه شبکه‌های تلویزیونی جدیدی مانند شبکه سلامت، شبکه ورزش، شبکه تماشا و شبکه نمایش در این سال‌ها راه‌اندازی شدند، اما استودیوی جدید دوبله‌ای به آن‌ها اضافه نشده بود. این اتفاق در سال 1403 افتاد و دو استودیو به دوبله تلویزیون افزوده شد.

هم به کارهای ماندگار فکر کردیم و هم کارهای جدید!

* در مورد حجم کارهای دوبله بارها در طولِ سال خبرهای زیادی دیدیم؛ در مورد حجم کارهای دوبله در سال 1403 نسبت به سالِ قبل از آن، چه ارزیابی دارید؟

حجم کارهایی که در سال 1403 انجام دادیم بسیار بالا بود. نسبت به سال 1402، بیش از 350 عنوان فیلم و 107 عنوان سریال دوبله کردیم. این یعنی ما در تمام طول سال با تولیدات زیادی روبه‌رو بودیم.

همچنین، بخشی از انرژی تیم دوبله صرف کارهای خاص و ماندگار شد که برای مخاطبان خاطره‌انگیز بود. مثلاً سریال‌هایی مانند «پوآرو»، که مدت‌ها بدون دوبله مانده بود، دوبله شد و با حضور دوبلورهایی مانند آقای منانی که نقش پوآرو را ایفا کردند، این کار در شبکه تماشا پخش شد.

البته در این مسیر پروژه‌های مهم دیگری هم بودند. مثلاً سریال «فوتبالیست‌ها» که در سال 2023 به تلویزیون آمده بود. این سریال دوباره با حضور دوبلورهایی که پیش از این در آن حضور داشتند، از جمله خانم حجت و آقای اردشیر منظم دوبله شد و در ایام نوروز از شبکه امید پخش شد. همچنین، سریال جدید «وروجک و نجار» نیز دوبله شد. این کار در ابتدا بدون آقای عسگری که یکی از شخصیت‌های اصلی بود، تولید شد و جایگزین‌هایی از جمله آقای اردشیر منظم برای این نقش وارد پروژه شدند.

به دوبله مستندها و کارهای تخصصی توجه کردیم

* به نظر شما، چه موضوعات خاصی در دوبله امسال بیشتر مورد توجه قرار گرفت؟

یکی از موضوعات مهمی که در سال 1403 روی آن متمرکز شدیم، دوبله کارهای تخصصی بود. در حوزه ورزش، مستندهای مختلفی دوبله شد که برای مخاطبان جذاب بودند. مستندهایی مثل «کلین پاپه» که چهره‌های ورزشی را معرفی می‌کرد. همچنین، در حوزه سلامت، سریال «کد سیاه» را برای شبکه سلامت دوبله کردیم. این کارها مستندهای تخصصی بودند که نیاز به اطلاعات پزشکی و دقت بالای دوبله داشتند.

شبکه‌های مختلف امسال پروژه‌های زیادی داشتند. شبکه امید از جمله شبکه‌هایی بود که در این سال فعالیت زیادی داشت. در مجموع حدود 30 فیلم سینمایی و 16 سریال دوبله کردیم. همچنین، دوبله سریال‌های طولانی مانند «فرمانروا ته جویونگ» از دیگر اتفاقات خاص این سال بود که با حضور بزرگان دوبله ایران مانند آقای قنبری، خانم شکوفنده و دیگر دوبلورهای مطرح انجام شد.

شبکه نمایش نیز با فیلم‌های به روز خود، بار دیگر توجه بسیاری از مخاطبان را جلب کرد. فیلم‌هایی مانند «روملوس»، «ونوم»، «شورش» و «قانون شکنان» دوبله شدند و در ایام نوروز پخش شدند. شبکه سه هم دو سریال از آسیای شرقی را روی آنتن برد که هر دو بسیار جذاب بودند و همچنین بیش از 50 فیلم سینمایی دوبله شد.

* فکر می‌کنم برای ایام نوروز هم این کارها ویژه‌تر هم شد؟

بله، در ایام نوروز، دوبله فیلم‌ها و سریال‌ها به شدت افزایش یافت. برای مثال، شبکه دو با برنامه‌های خاص خود، فیلم‌هایی از کشورهای مختلف مانند هند و دیگر کشورها را دوبله و پخش کرد. شبکه یک نیز در ایام نوروز فیلم‌هایی همچون «مرد خطر پرواز» را دوبله و آماده پخش کرد. در مجموع، حدود 150 فیلم دوبله شد که از شبکه‌های مختلف پخش شد.

حفظ کیفیت دوبله با وجود کمبود منابع و امکانات؛ یکی از چالش‌های مهم

* اما پس از این نکته به سراغِ سؤالی درباره چالش‌های حوزه دوبله تلویزیون برویم. با چه چالش‌هایی مواجه بودید؟

یکی از چالش‌های مهم، حفظ کیفیت دوبله با وجود کمبود منابع و امکانات است. علاوه بر این، تأمین دوبلورهای حرفه‌ای و حفظ استانداردهای بالا برای هر پروژه کار دشواری است.

همچنین، دوبله تخصصی در حوزه‌های خاص مانند ورزش یا سلامت نیازمند تیم‌های متخصص و همکاری نزدیک با کارشناسان آن حوزه‌ها است. با این حال، خوشبختانه در سال 1403 توانستیم در این زمینه‌ها موفق عمل کنیم و کیفیت کارها را حفظ کنیم.

* یکی از نکاتی که بارها درباره آن شنیدیم بحث جایگزین کردنِ تیپ‌های ماندگاری است که از میان ما رفتند. همچون حسین عرفانی، منوچهر والی‌زاده و بسیاری دیگر. به چه تمهیدی برای جایگزین کردن صداهای جدید به جایِ آن صداهای ماندگار و نسل طلایی، اندیشیده‌اید؟

بله، قطعاً بعد از نسل‌های بزرگ دوبله، افراد جدیدی وارد این عرصه شده‌اند که کارهای مهمی انجام می‌دهند. برای مثال، افرادی مانند علیرضا باشتندی که نقش جومونگ را ایفا کرده است، همت مومیوند، شروین قطعه‌ای، منوچهر زنده‌دل و سعید شیخ‌زاده جزو نسل بعدی دوبلورهای فعال هستند.

اما پس از این نسل، نسل‌های جدیدتری هم وارد شده‌اند. به عنوان نمونه می‌توان به ابوالفضل شاه‌بهرامی، لادن سلطان‌پناه، دانیال الیاسی، نیما نکویی، محمد تنهایی و میلاد فتوحی اشاره کرد که در حال حاضر در حال فعالیت هستند. همچنان هم در تلاشیم که افراد جدید را شناسایی کرده و از آن‌ها در پروژه‌های دوبله استفاده کنیم.

چطور می‌توان دوبلور شد؟

* شاید سؤال بسیاری این باشد؛ چطور هنرمندان جدید وارد عرصه دوبله می‌شوند؟

امسال بیش از 4 هزار نفر برای ورود به عرصه دوبله ثبت‌نام کردند که از این تعداد، حدود 2 هزار نفر موفق شدند در مرحله تست حضور پیدا کنند. این فرایند در سه مرحله انجام می‌شود: ابتدا تست جنس صدا و توانایی‌های فرد در بیان کلمات و واژه‌شناسی بررسی می‌شود. در نهایت، حدود 30 نفر انتخاب شدند که بتوانند در دوبله فعالیت کنند. این روند همچنان ادامه دارد و هدف ما شناسایی چهره‌های جوان و مستعد و استفاده از آن‌ها در پروژه‌های مختلف است.

* آیا نگرانی‌هایی در خصوص حضور چهره‌های جدید در دوبله وجود دارد؟

نگرانی خاصی در این خصوص وجود ندارد. تلاش ما این است که چهره‌های جدیدتری را معرفی کنیم. البته دوبله یک حرفه خاص است که به سال‌ها تجربه نیاز دارد. برای مثال، آقای باشتندی و آقای شیخ‌زاده که سابقه چهل ساله در دوبله دارند، وارد این عرصه شده‌اند. دوبله برخلاف تلویزیون یا سینما نیست که با یک حضور در دوربین، همه شما را بشناسند.

در دوبله، حداقل باید چند سال تجربه کسب کنید تا بتوانید مهارت‌های لازم را در این حرفه به دست آورید. از این رو، افرادی که به تازگی وارد این عرصه می‌شوند، باید صبر و پشتکار داشته باشند تا به مرور زمان شناخته شوند.

تلاش کردیم تا دستمزدها را به میزان منطقی و نزدیک به واقعیت افزایش دهیم

* درباره بحث دستمزد و شرایط ورود به دوبله بارها صحبت می‌شود که حتی برخی نوعِ ورود سفارشی و مافیا در دوبله را عنوان می‌کنند؛ نظر شما در این باره چیست؟

در دوبله تلویزیون، دستمزدها بر اساس یک گرید بندی مشخص تعیین می‌شود. هر فرد دوبلور با توجه به تجربه‌اش در این زمینه و جایگاهی که دارد، دستمزد می‌گیرد. با این حال، با توجه به شرایط اقتصادی کشور و تورم، دستمزدها بالا و پایین می‌شوند. ما تلاش کردیم تا دستمزدها را به میزان منطقی و نزدیک به واقعیت افزایش دهیم تا رضایت هنرمندان جلب شود، اما هنوز هم می‌توان گفت که این دستمزدها کماکان پایین هستند.

خوشبختانه، رئیس سازمان صداوسیما و سایر مسئولین در حوزه‌های مختلف از دوبله حمایت کرده‌اند و امیدواریم بتوانیم مشکلات معیشتی هنرمندان دوبله را حل کنیم.

در دوبله‌های زیرزمینی برخی افراد ناشناس بدون دریافت دستمزد کار می‌کنند

* درباره تفاوت دستمزدهای دوبله تلویزیون و نمایش خانگی چه نظری دارید؟

دستمزدهای دوبله در تلویزیون و نمایش خانگی تفاوت زیادی دارد. دستمزدهایی که در تلویزیون پرداخت می‌شود معمولاً طبق اصول و گریدهای مشخصی است، اما در نمایش خانگی این شرایط متفاوت است.

همچنین، دوبله‌های غیررسمی یا همان زیرزمینی هم وجود دارند که در آن‌ها برخی افراد ناشناس بدون دریافت دستمزد کار می‌کنند. اما در دوبله تلویزیون، همه افرادی که در این حرفه فعالیت می‌کنند، حرفه‌ای هستند و دستمزد دریافت می‌کنند.

حتی کمترین فردی که در دوبله تلویزیون کار می‌کند، معمولاً سابقه‌ای ده ساله دارد. در حال حاضر، تلاش ما این است که دستمزدها را به طور معقول و متناسب با وضعیت اقتصادی کشور تنظیم کنیم.

ما در دوبله تلویزیون همیشه تلاش کرده‌ایم تا کیفیت کار را حفظ کنیم. این کار با حضور پیشکسوتان و انتقال تجربه از آن‌ها به نسل‌های جدید انجام می‌شود. برای مثال، خانم شکوفنده که هفته‌ای دو روز در کنار دوبلورهای جوان حضور دارند، تجربیات خود را با آن‌ها به اشتراک می‌گذارند. این روند کمک می‌کند تا نسل جدید دوبلورهای حرفه‌ای تربیت شوند و بتوانند کیفیت بالایی در پروژه‌های دوبله ایجاد کنند.

هنوز هوش مصنوعی نتوانسته جایگزین انسان‌ها شود

* بحث نگرانی‌ها برای آینده دوبله و چالش با هوش مصنوعی وجود دارد. برخی از بزرگان دوبله هم درباره‌اش صحبت کرده‌اند. چطور هوش مصنوعی در صنعت دوبله کاربرد دارد؟ آیا در آینده ممکن است دوبله توسط هوش مصنوعی انجام شود؟

من خودم مدت‌هاست که در زمینه هوش مصنوعی فعالیت می‌کنم و معتقدم که این تکنولوژی می‌تواند به‌عنوان یک ابزار کمکی در فرآیندهای مختلف دوبله عمل کند. هوش مصنوعی در حوزه‌های فنی و زیرساختی دوبله، به‌ویژه در ترجمه، باندسازی و فرآیندهای آماده‌سازی فیلم، کاربردهای زیادی دارد.

ما در حال حاضر از ظرفیت‌های این تکنولوژی در این زمینه‌ها بهره می‌گیریم. با این حال، در حوزه گویندگی، هنوز هوش مصنوعی نتوانسته جایگزین انسان‌ها شود. چرا که دوبله نیاز به احساس، ارتباط انسانی و توانمندی‌های فردی دوبلورها دارد که هوش مصنوعی قادر به تقلید آن نیست.

بنابراین، در حال حاضر تنها در بخش‌های فنی از هوش مصنوعی استفاده می‌کنیم و همچنان بر توانایی‌های انسانی در گویندگی تأکید داریم.

اما درباره بحث نگرانی که به آن اشاره کردید؛ در حال حاضر این موضوع بیشتر در خارج از تلویزیون مطرح است و ما در تلویزیون از این روش‌ها استفاده نمی‌کنیم. در واقع، استفاده از هوش مصنوعی در دوبله در حال حاضر تنها در پروژه‌های خاص و بدون تأثیرگذاری بر کیفیت اصلی دوبله تلویزیونی قرار دارد.

برای اینکه هوش مصنوعی به‌طور گسترده وارد دوبله شود، باید قوانین و ضوابطی تدوین شود که هم از کیفیت دوبله و هم از حقوق هنرمندان حمایت کند. در خارج از تلویزیون، که توجه کمتری به کیفیت دوبله دارند، این روند ادامه دارد، اما در تلویزیون هنوز جایگاه ویژه‌ای ندارد.

* چه چالش‌هایی در زمینه کیفیت دوبله وجود دارد و چگونه حل می‌شود؟

یکی از چالش‌های اصلی در دوبله، حفظ کیفیت و مطلوبیت بصری آن است. بسیاری از آرشیوهای قدیمی دوبله در تلویزیون به‌دلیل کیفیت پایین به نمایش در می‌آیند و نیاز به به‌روزرسانی دارند. به‌طور مثال، سریال‌هایی مانند "پوآرو" یا "وروجک" که برای شبکه‌های مختلف دوبله شدند، درخواست‌های مشخصی از طرف شبکه‌ها داشتند.

ما تلاش کردیم تا این سریال‌ها با کیفیت بالا و مطابق با استانداردهای دوبله جدید تهیه شوند. وقتی یک شبکه درخواست کاری می‌کند، ما تمام تلاش خود را می‌کنیم تا دوبله‌ای با کیفیت بالا و مطابق با نیاز آن شبکه ارائه دهیم.

این کلاس‌ها هیچ کارکرد واقعی در آموزش دوبله ندارند

* در خصوص آموزش دوبله، چه نکاتی را باید در نظر گرفت؟ در این باره بحث می‌شود حتی فراخوان‌هایی در فضای مجازی منتشر می‌شود که اگر می‌خواهید دوبلور و گوینده بشوید به فلان آموزشگاه مراجعه کنید. آیا این فراخوان‌های واقعی‌اند؟

متأسفانه در دنیای امروز شاهد هستیم که بسیاری از افراد به‌طور غیررسمی اقدام به برگزاری دوره‌های گویندگی و دوبله می‌کنند، بدون آن که تجربه کافی داشته باشند. این کلاس‌ها معمولاً بیشتر جنبه تبلیغاتی دارند و هیچ کارکرد واقعی در آموزش دوبله ندارند.

دوبله یک حرفه است که نیاز به سال‌ها تجربه و یادگیری دارد و برای ورود به آن، باید از پیشکسوتان و بزرگان این عرصه آموزش دید. افرادی که در این کلاس‌ها شرکت می‌کنند و مدرک دریافت می‌کنند، نمی‌توانند به‌طور خودکار گوینده یا دوبلور حرفه‌ای شوند.

مهم‌ترین بخش کار دوبله این است که فرد باید در مقابل مردم قرار گیرد و کیفیت کار خود را نشان دهد تا مورد ارزیابی قرار گیرد. تجربه و مهارت در دوبله به‌دست می‌آید و تنها با گذراندن دوره‌های آموزشی از بزرگان دوبله و کسب تجربه در این زمینه می‌توان به موفقیت رسید.

این مسأله برای صنعت دوبله مضر است

*آیا مدیران دوبله و شبکه‌ها در این زمینه واکنش مناسبی نشان می‌دهند؟

در این زمینه، یکی از مشکلاتی که داریم این است که خیلی از افراد بدون داشتن دانش و تجربه کافی، خود را به‌عنوان گوینده معرفی می‌کنند. این مسأله برای صنعت دوبله مضر است و باید توجه بیشتری به آن شود.

برای حل این مشکل، باید مدیران و مسئولین دوبله توجه بیشتری به فراخوان‌ها و کلاس‌های آموزشی تخصصی داشته باشند و از پیشکسوتان برای آموزش جوانان استفاده کنند. در این صورت، می‌توانیم دوبلورهای حرفه‌ای و با کیفیت را تربیت کنیم که در آینده صنعت دوبله را پیش ببرند.

انتهای پیام/